© Copyright Antoloji.Com 2016. Bu sayfada yer alan bilgilerin her hakkı, aksi ayrıca belirtilmediği sürece Antoloji.Com'a aittir. Sitemizde yer alan şiirlerin telif hakları şairlerin kendilerine veya yetki verdikleri kişilere aittir. Sitemiz hiç bir şekilde kâr amacı gütmemektedir ve sitemizde yer alan tüm materyaller yalnızca bilgilendirme ve eğitim amacıyla sunulmaktadır.
zazalar kendilerini kürt olarak görmeyebilir ama netice itibariyle onlarda kürtler gibi dilleri ve kültürleri türklerce yok sayılmış, hakları gasbedilmiş bir topluluk. Bütün halkların dillerine ve kültürlerine özgürlük diliyorum.
BİLMEK VE AMENNA
Bilindiği üzere zaza'lar anadolu kafkasya coğrafyasında oldukça varlar artık bunun bilincinde olmalıyız ama kesinlikle zaza olmakal değil hep daima insana olmakla övünmeliyiz.Unutmayalımki inanç birimi olarakta hal kürtlerin inanacı olna zerdüştlüğü kabul edenler vardır ve hala dağa güneşe suya toprağa inan bu nesnelerde sır arayan inasanlar vardır.kesinlikle zaza'lar içersinde islam,dışı inanaç unsurları oldukça fazladır şık inancı sunnilerde alevilerde demek istediğim isalam içersinde olsalşarad hal zerdüşlükle az çok bağlantılı karışık bir inanç temelli vardır buda ANADOLU halkının inançsal anlamda zenginliğinin bir göstergesidir yaşasın ANADOLU HALKLARI...! ! ! !
bende diyarbakırlı bir zazayım.bir dil bir insan demekse diller milletleri temsil eder.Evet dilimiz var kültürümüz var batılı arkadaşlar bizi anlamakta güçlük çekmesinin sebebi doğuyu genelde kürt olarak benimsemeleridir ama doğuda yaşayan kürtler bilirlerki zaza kendi başına bir millettir.farklı mealler yazmanın anlamıda yoktur nasılki kürtçe diline saygı istiyorsanız zazaca dilinede aynı şekilde saygılı olmaya davet ederim.ve diğer yazdığınız kardeşlik sözlerinede bende sonuna kadar katılıyorum.demokrasi geliştikçe dillerde kültürlerde ortaya çıkıp medeniyet zenginleşiyor ben zazayım kürtçede türkçede biliyorum eğer bu ülkede sorun çözmek isteyen varsa önce dilleri öğremeye davet ederim.güzellikler o zaman ortaya çıkar byyyyyyyyyyyyyyy
ÇATIŞMA
Zaza'lar türkiyede kimlik sahibi bir toplumdur kesinlikle yersiz bir şekilde ulusal bir kurtuluş ve kimlik arayışına ihtıyacı yoktur.Bu nedenle işçi sınıfının mücadelesi ve sosyalizm daha fazala önemlidir, faşizme karşı omuz omuza kol kola faşizmi yenmek daha önemlidir ANADOLU'yu faşitlere bırakmayız anadolu halkları bir bütündür, bu bütünlüğü hiç bir yıpratıcı olgu bozamaz tek yol kurtuluş sosyalizmdir
.......///////////..........////......//////////..........////
...............//..........//.//.............//..........//.//
..............//..........//..//............//..........//..//
.............//..........//...//...........//..........//...//
............//..........//....//..........//..........//....//
...........//..........//.....//.........//..........//.....//
..........//..........//......//........//..........//......//
.........//..........///////////.......//..........///////////
........//..........//........//......//..........//........//
.......//..........//.........//.....//..........//.........//
......//..........//..........//....//..........//..........//
.....//..........//...........//...//..........//...........//
....///////////.//............//..///////////.//............//..
ANADOLU'DAKİ TÜM HALKLAR EŞİTİR YAŞASIN ANADOLU HALKLARI ...! !
ZAZA DİL ENSTİTÜSÜ
2004 yılının Ekim ayında,Almanya’nın Frankfurt/Main şehrinde dilbilimciler, aydın, yazar, araştırmacı ve sanatçılar biraraya gelerek bir Zaza Dil Enstitüsü kurdu.Enstitünün kurucu üyelerinin arasında Dr. Jost Gippert, Dr. Agnes Korn, C.M. Jacobson, M. Sandonato, X. Çelker, Hawar Tornêcengi, Hesen Usên Bor, Cemal Taş, Memed Ali (ZeleMele) , H. Cansa, Nevzat Gedik, Asmêno Bêwayir vd. gibi Zazaca üzerine araştırma yapmış olan bilimadamı, dergi ve kitap yazarı, sanatçı, şair ve araştırmacı yeralmakta. Bürokratik zorlukların zaman almasına rağmen mahkeme (dernek kütüğü) tarafınca onaylanıp tescil edildi. Bu kurum hem tüzükte, hem pratikte Zazaca’yı bağımsız ve başlıbaşına bir dil olarak gören ilk enstitüdür. Enstitü, Verein zur Förderung der Zaza-Sprache – Enstitüyê Zazaki e.V. adı altında tescil edilmiştir.
Zaza Dil Enstitüsü’nün birçok hedef amaçlarından bazılarını saymak gerekirse: Ortak sözlük projesini ilerletmek; diyalektler üstü bir standart dil oluşturma (özellikle kollektif dil için): çocuk ve okul eğitim kitapları, kültürel yayınlar yayınlama.
ENSTİTÜNÜN KURULMA GEREKÇELERİ
Zazaca, İrani diller grubunun Kuzey-Batı koluna ait bir dildir; yani Farsça, Kürtçe, dahası Beluçi, Mazenderani, Talişi, Simnani, Sengseri, Gorani gibi dillerle akrabadır. Kuzey-Mezopotamya ile Anadolu arasındaki bölgede tahminen 3-4 milyon insan Zazaca konuşmakta. Türkçe ve Kürtçe’den sonra Zazaca sayısal olarak konuşulan üçüncü dildir. Dilbilimcilerin araştırma ve tesbitlerine göre Zaza Dilinin kökü Kuzey-İran’da buluna Deylem (Gilan) havzasına dayanmakta. Tarihsel olarak Part ve de Avesta diline yakınlık arzetmekte.
Günümüze dek Zazaca resmi bir dil statüsüne ulaşamamış, sadece konuşma dili olarak kalmıştır. Nitekim bulunduğu koşullara göre değerlendirilecek olursa zengin bir sözlü edebiyatına ve kelime hazinesine sahiptir. Bir yandan yazı dili geleneğinin ve ortak bir alfabenin olmaması, öte yandan Türkiye Cumhuriyeti devletinin ilanından sonraki Türkleştirme adına güdülen yasaklı „azınlık“ dili politikası Zazaca için büyük bir dezavantaj olmuştur.
Cumhuriyet’ten önce de bazı kaynaklarca, dahası bu halka yabancı kesim tarafınca Zaza Dili ve halkı yanlış adlandırılıp tasnif edilmiştir. Bu dilin ve kimliğin üzerinde hala da önyargılar yanlış bilgiler, kalıplar ve statükolar mevcuttur. Toplumun bireyleri kendilerini dışarıya karşı anlatmakta ve açıklamakta güçlük çekmektedir.Hemen hemen hiçbir sözlük veya ansiklopedide „Zaza“ veya „Zazaca“ ismi geçmez.
Zaza Dili, kaybolma sınırına gelmiştir. Yazılı eserleri oldukça az, henüz yazı diline geçmektedir. Dilbilimciler de, bu dilin temeli sağlam bir şekilde atılmadığı taktirde iki-üç nesilden sonra kaybolacağını dile getirmekteler. Dilin bu hale gelmesinin ana sebebi devletin diller üzerine uyguladığı siyasettir. Dilin temeli daha sağlam bir şekilde atılıp onu diri tutmaya sağlayan etkenlerin oluşturulması gereklidir. Zira egemen güçler şimdiye kadar bu dilin araştırılmasına, kitaplarda yazılmasına, dışarda ve dairelerde, işyerlerinde, medyada, okullarda serbest bir şekilde konuşulup geliştirilmesine imkân tanımamıştır.
Tüm bu şartlar Zaza Dil Enstitüsü'nün varolma sebepleri olarak gösterilmektedir.
ZAZACANIN LEHÇESİ
Zazaca sözcük dağarcığı ve gramer açısından, İranî diller içerisinde Partça ve Avesta diline en çok benzeyen dildir. Kaynak {Prof. Dr. Jost Gippert}[
Zazaca'nın lehçeleri; Kuzey (Dersimce) , Merkez ve Güney ZazacaEthnologue'a ve bazı dilbilimcilere göre Zazaca, Kırmancki (Kuzey Zazaca) ve Dimli (Güney Zazaca) olmak üzere iki lehçeden, Almanya Frankfurt'da bulunan Zaza Dil Enstitüsü ve Frankfurt Üniversitesi'ne göre ise üç lehçeden oluşur;
1) Kuzey Zazaca: (Uluslararası SIL Kodu: kiu[3]
Dersim, Erzincan, Sivas, Muş, Erzurum dolaylarında Alevi Zazalar tarafından konuşulur. Bunun da kendi içinde ağız farklılıkları vardır. Dersim, Sivas, Muş farklılıkları gibi. Kuzey Zazaca'nın Kırmancki adlandırılması ile Kürtçe'nin bir lehçesi olan Kurmanci kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.
2) Merkez Zazaca:
Palu ilçesi başta olmak üzere Elazığ ve Bingöl illerinde genellikle Şafi Zazalar tarafından konuşulur. Bunun içinde de şive farklılıkları vardır, Palu, Eğil, Solhan, Hini, Ergani, Kulp, Piran, Maden.. şiveleri gibi.
3) Güney Zazaca: (Uluslararası SIL Kodu: diq [3])
Siverek (Şanlıurfa) , Gerger (Adıyaman) , Mutki (Bitlis) , Kuzey Diyarbakır Malatya dolaylarında Hanefi Zazalar tarafından konuşulur. Bunun içinde de kendi ağız farklılıkları vardır; Çermik, Gerger ve Siverek gibi.
Kaynak: Paul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden.
Kuzey ile Güney lehçeleri, Merkez Zazacaya oranla gramer ve sözcük dağarcığı bakımından birbirine daha yakındır. Örneğin, Kuzey lehçesini (Dersimce) konuşan bir Tuncelili Zaza ile Merkez lehçesini konuşan Bingöllü bir Zaza'nın anlaşması oldukça zordur.
ZAZA ALFABESİ
A B C Ç D E Ê F G Ğ H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z
I ve Ü harfleri Zazaca'da sözcük başına gelmez.
ZAZA EDEBİYATI
İlk Zazaca kitap Zerdüşt'ün ölümünden sonra yazılan ve onun öğretilerini içeren Avesta'dır.Bunun dışında 1817 bir eser yayınlanmıştır.Kitap şu an Almanya da Deli Dewreş diye tanınan şahısın elindedir. Diğer eserler ise, Osmanlı döneminde Rusya'ya savaşa gönderilen Zazaların dilini inceleyen dilbilimci Peter Lerch tarafindan 1850 yılında yazılmıştır. Diğer iki önemli eser dini kitaplardır. 'Mewlid' adında iki kitap, ilki 'Ahmedé Xasi' tarafından 1899'da ve diğeri 'Osman Efendio Babıc' tarafından 1933'de Şam'da yayınlanmıstır. Bunun yanında Tunceli'ye özgü koç heykelli mezar taşlarının üzerinde Arap alfabesiyle yazılmış Zazaca yazılar tespit edilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Zazaca Latin harfleri ile Avrupa'ya göç eden Zazalar tarafından yazılmıştır. Ardından İstanbul'da Zazaca kitap ve dergiler çıkarılmıştır.2004'te yapılan AB uyum paketlerinden sonra, TRT Pazartesi günleri otuz dakikalık Zazaca yayın yapmaktadır. Ayrıca Yol TV, Su TV gibi Alevi televizyonlarında Zaza diline ve müziğine yer verilmektedir. Roj TV'de de kısmen Zazaca yayın yapılmaktadır fakat bu yayınlar daha çok propaganda amaçlıdır.
Avrupa'da çıkan Ware, Tija Sodıri, Kormışkan, Piya, Ayre, ZazaPress, Pir, Raştiye, Vate gibi dergiler dışında, İstanbul'da Tij Yayınları ve Vate Yayınları tarafından Zaza dilinde kitaplar yayınlanmaktadır. Ayrıca Dersim (Tunceli) 'de yayınlanan ilk Zazaca gazete ise Munzur Haber'dir. Türkiye'de tamamı Zazaca olarak yayınlanan ilk dergi ise Erzurum'da yayınlanan 'Vatı' dergisidir. Halen Malatya'da Miraz adında iki aylık felsefe ve edebiyat dergisi yayınlanmaktadır. Ayrıca Yılmaz Güney'in Duvar filmi, tarihte Zazaca'nın sinemada kullanıldığı ilk film olması nedeniyle önemlidir. Zazaca'nın kullanıldığı diğer filmler arasında şunlar sayılabilir.
Beyaz Melek, Mahsun Kırmızıgül
Tüyü Takip Et (Perre Dıma So) , Nuray Şahin (İlk Zazaca uzun metrajlı film olarak kabul edilmektedir; Zazaca-Almanca)
Şıhsenem, Star Tv (dizi müziği)
Can Baz (belgesel)
Was (Ot) (belgesel) , Caner Canerik.
Dersim 38 (belgesel)
Zazaca yazıya geç geçirildiği için sözlü edebiyatı oldukça zengindir.Zazaca'da deyr(türkü) , kılam(şarkı) , dêse(ilahi) , şanke(fabıl) , hêkati(öykü) , qesê werênan(atasözleri ve deyimler) ... gibi sözlü edebiyat ürünleri oldukça fazladır.
Zaza Edebiyatı'ndan Örnekler
ZAZACA'NIN KONUŞULDUĞU COĞRAFYA
Zazaca'nın en yoğun olarak konuşulduğu yerler ve Zazalar ın en yoğun olarak yaşadığı yerler:
Tunceli (bütün ilçelerde)
Bingöl (bütün ilçeleri ile)
Elazığ (doğu bölgesi,kuzeyi ve güneyi)
Diyarbakır (kuzey ve batı bölgeleriÇermik,Çümgüş,Ergani,Eğil,Dicle,Lice,Hani,Kulp,Hazro)
Urfa (Siverek ilçesi)
Muş (Varto ilçesi)
Erzurum (batı bölgeleri Hınıs,Aşkale,Tekman,Çat)
Sivas (Zara, İmranlı, Ulaş, Kangal,Hafik,Divriği,Gürün ilçeleri)
Adıyaman ([[Gerger ilçesi)
Erzincan (dağınık şekilde.. çoğunlukla merkez de ve Tunceli'ye yakın yerlerde)
Batman [[Batman, Sason]]
Bitlis [[[Mutki]], Tatvan]
Malatya [[[Pötürge]] ], [[Doğanyol, Arguvan
Zazalar, nüfusu tahminen 4 ile 6 milyon arasında olan bir halk olarak Doğu, İç ve Güneydoğu Anadolu’nun Fırat ve Dicle su havzasında ve dağlık alanlarda yaşarlar. Sükun ettikleri yer enlem 37,8°- 42° ve boylam 37,8°- 40° arası arasında yer alan bölgede, il olarak Sivas’tan Muş-Erzurum’a, Gümüşhane'den Urfa’ya kadar uzanır. Ağırlıklı olarak Tunceli, Bingöl, Erzincan, Elazığ, Sivas, Diyarbakır, Erzurum.. illerinde yaşarken, Kangal, Zara, Ulaş, İmranlı, Hafik, Gürün (Sivas) , Varto (Muş) , Tekman, Hınıs, Çat, Aşkale (Erzurum) , Gerger (Adıyaman) , Pötürge, Mutki (Bitlis) , Sason (Batman) ilçesinde meskendirler. Bunun dışında İstanbul,İzmir Ankara, Bursa, Kocaeli, Aksaray ve birçok ilçeye göçetmiş Zaza mevcuttur. Almanya, Avusturya, İsviçre, Hollanda, Belçika, Fransa, İsveç, Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde bulunan Zaza sayısı tahminen 300.000’dir.[kaynak belirtilmeli]
Cambul (Kazakistan) , ve Musul (Irak) bölgelerinde de Zazalar vardır. Zazaların nüfusu hakkında kesin bir bilgi mevcut değildir.[kaynak belirtilmeli]
Anadolunun pek çok yöresinde ana dili Zazaca olan ve zamanla Kürtçenin Kurmancî lehçesi ile konuşmaya başlayan köyler de vardır. Tunceli'nin Mazgirt yöresindeki bazı köyler, Bingöl, Elazığ, Erzurum, Sivas Koçgiri Yöresi ve Erzincan'ın Refahiye ilçesindeki bazı yerleşimler, bugün Kürtçe konuşmalarına rağmen aslen Zaza kökenli yerleşimlerdir ve Zaza aşiretlerinin devamıdırlar.[kaynak belirtilmeli] Ana dili Zazaca olan Lolan, Kureyşan, Hormekan (Hiran/Zerikan/Alikan/Sormemedan) , Alan, Demenan, Şeyh Hasanan, Pevruzan, Laçinan, Karsan gibi Dersim aşiretlerinin bazı kolları, bugün ana dilleri olan Zazaca'dan kopup zamanla Kurmancî (Kürtçe) konuşmaya başlamışlardır.
BAZI ZAZACA KELİMELER VE TÜRKÇE KARŞILIKLARI
Namê to çıko/çıtho? : adın ne?
Namê şıma çıko? : isminiz nedir?
Tı çend serriya? : kaç yaşındasın?
Sekena rında / To senin hol / çıturiya wesa? : nasılsın iyimisin?
Tı weş be / berxudar be: sağol, (teşekkür) .
Teşekür konu / tesekur kenane: teşekkür ederim.
Heq raji bo / Homa razi bo: Allah razı olsun.
No çıko / In çıtho? : bu nedir?
Tı se kena? : ne yapıyorsun?
Sıma xêr amê / Şıma xêr amey: Hoşgeldiniz
esto / esta: var
çino / çina: yok
Ya / Hêya: evet
Nê: hayır
şo: git
bê: gel
vace / vaje / vaze: söyle
Tı sa vana / Tı vuni se: Ne diyorsun?
bon: ev (inşaat) (ing: house)
çê/keye: ev (ing: home)
renkler
khewe : mavi
kesk / zırg: yeşil
gewr: gri
çeqer / zerd: sarı
sur: kırmızı
sis / sıpê: beyaz
sia / şia: siyah
qewa: kahverengi
khez / khej: sarışın (insanlar için)
akrabalık
mae / dae: anne
pi / bav: baba
wae: kızkardeş
bıra: erkek kardeş
ma u pi: ebeveyn
ap / dad: amca
najni / datcéni / naçıki: amcanın karısı
xal: dayı
xalcêni: dayının karısı
amıke: hala
xalıke / yayik:teyze
[email protected]
ARKADAŞLAR ALINDA KÜRTMÜ ZAZAMI OKUYUN SONRA SİZLER KARAR VERİN
Nustoğ/e: Xuser (aktarma) roce - saete: 11. Ağustose 2003 12:23:58:
ZAZACA-TÜRKÇE SÖZLÜK (Mehmet AYDAR)
Sunuş
Kitabımızda yer alan sözcüklerle konuşulan dile ZAZAKİ denilmektedir. Türkçe karşılığı ZAZACA’ dır.
ZAZAYİJ adı da Türkçe ZAZA anlamında olup, bu dilin sahiplerinin etnik ilgililiğini (mensubiyeti) gösterir.
ZAZA ismi dil birliği ve etnik yapı temelinde “Kırd” ve “Dımıli” isimleriyle aynı anlamdadır. Bu “trio” etnik grubu bütünsel olarak temsil eder. “Trio”, KÜRT=KURD adının özdeşi sayılmamaktadır. (Minorsky)
Kitabın yazımı çok uzun zaman almıştır. Yoğun çalışma ve özen isteyen böyle bir girişimin -kuşkusuz- kabul edilebilir amaca dayanması gerekir. Düşün aşamasında öngördüğümüz amaç ya da hedefler, gerçek yaşamda, elinizi uzatıp tutamayacağınız kadar uzaktadır. Kalıcılığı yanında, tarihsel geçmişe dayanan bir dilin kelimeleri arasında dolaşmak doğrusu hem doyumsuz bir zevk hem de yadsınamaz bir sorumluluk yüklemidir.
Önceliğimiz bilimsel dürüstlük ve etik değerlere sıkı sıkıya bağlılık olmuştur. Çünkü; tarihin akışıyla şekillenen sosyokültürel yapıların öncel yargı ve duygusal yaklaşımlarla irdelenmesi, zamanla toplumsal hukukun zedelenmesine ve hatta yok edilmesine nden olabiliyor. Yüzlerce asrın yükü, tarihi gerçeklerdir. Olguların çarpıtılması, yadsınması veya değiştirilmesi araştırmacıların bencil duygularını aşar. Başka emellere hizmeti öngören eylem niteliğine dönüşür. Bu durumlar bilim adamları için aşılması güç, kısır döngü (fasit daire) oluşturur. Tarihi olguları biliçli şekilde değiştirme istekleri her zaman olmuştur. Bu eylemlerin amacı, kaynakçalar üzerinde bilgi tekeli kurmaktır. Bunun sonucunda sözde bilimsel araştırmalar statik bir yalan abidesine dönüşür. Hayal ürünü olarak kurulan bilgi panayırlarında bilim “o dedi” ile başlar, “adı geçen eser” ile biter.
Kitabın sunuşunu geniş bir konu perspektifinden yapmamamızın nedeni; çalışmamızı kısır tartışmaların odağından uzak tutmak istememizdir.
Konuların uzmanı olan bilim adamları ve araştırmacılar; etnolojinin, etnografyanın, filolojinin, fonolojinin ve arkeolojinin 20. yy. da ön plana çıkması, gelişip, genişlemesiyle birçok bilimdışı varsayımı, yanlışı düzeltmişlerdir.
Bilimsel yöntemlerin ve olanakların artması ile Önasya toplumlarının arkaik, klasik yapıları, ırki ayrımları, yayılışları, ara bağlantıları, kültür genleri ve kültür kalıpları nitel olarak incelenmiş ve araştırılmıştır. Nitekim; Kürt yazarlarının “Kürdoloji’nin babası” saydıkları Rus Prof. V. Minorsky, Zazalar ve Zazaca üzerindeki -önceki varsayımlarını düzelterek- “bilimdışı spekülasyonlar”ı reddedmiştir. V. Minorsky İslam Ansiklopedisi’nin ingilizce -hatasız- baskısında, kesin bir ifade kullanarak, Zaza’ların Kürt olmadığını kaydetmekte; Zazacanın da Kürtçeden çok farklı bir Kuzey-Batı lehçesi olduğunu belirtmektedir. (s.1152)
V. Minorsky “Kürtlerin Torunları Kürtler” başlıklı makalesinde Zaza’ların “Hazar Denizi’nin (Güney) dağlık bölgelerinde göç eden son İrani kabilelere dahil olduklarını” belirtmektedir. Buradaki, “İrani” veya “İranlı” kelimeleri soy ve ırk temelinde değil; coğrafi tanım anlamında kullanılmaktadır. Karl Hadank, CI. J. Le Coq, Artker Christensen gibi kimi yazar ve araştırmacılar Prof. V. Minorsky’nin tezi ile örtüşen görüşlerini belirterek, Dımıli’lerin de köken olarak Kürt olmadıklarını, Zaza’lar gibi Deylemiler’in soyundan geldiklerini ifad etmektedirler. Konunun uzmanlarından olan Alman doğu bilimci Oskar Mann, David Mc Kenzie, İngiliz Soane ve Edmons, Rus bilim adamlarından Peter Lerch ve Berezin, Avusturyalı Prof. Friedrich Müller ve Japon Prof. Dr. Goichie Kojima ile araştırmacı M. V Bruinessen Zazaca ve Dımılice’nin Kürtçeden farklılığı yönünde görüş bildirmekte ve V. Minorsky’nin tezlerini desteklemektedirler.
Aynı bilim adamları tarafından “Kurmanci” ve “Soranice”nin, Kürtçenin tartışmasız birer lehçesi kabul edildiği halde; Zazaca gibi Goranicenin de Kürtçeden farklı, daha çok Zazacaya yakın, bağımsız bir dil olduğu belirtilmektedir. Kürt Dili Bilimcisi, Mısır asıllı Prof. Dr. -bayan- Joyce Blau, Zaza ve Gorani dilleri üzerinde, yaptığı araştırmada, bu iki dili Kuzeybatı İran dilleri arasında sınıflandırmaktadır. Prof. Dr. Blau da Zazaca ve Gorani dilleri hakkında şu yargıya varmaktadır: “Dilsel komşuluğa ve bu dili konuşanların soyut Kürt Ulusal yapılanmasına duydukları yakınlığa rağmen, bu iki dili Kürtçeye bağlayamayız” Alaska Fairbanks Üniversitesi Dilbilimcisi Michael Kraus da New Scientist dergisinde yayımlanan bilimsel makalesinde “Zazaca dünya dilleri arasındaki yerini perçinlemiştir.” Diyerek, tespitini açıklamaktadır.
Zaza adının çok eski tarihlere dayandığı artık biliniyor. Wilhem Geiger, Ernst Kuhn, C.J. Rich ve Mc Kenzie, “Zaza” sözcüğünün “Sasan” (Sasani) sözcüğünden gelebileceğini öne sürmektedirler. Ancak, bu sözcüğe eski taş kitabelerden birinin üzerinde rastlanıldığını yazanlarda vardır. MÖ 522-486 yılları arasında hükümdarlık yapmış olan Dara (Dariyus) zamanında, Babil’e yakın olan “Zazana”dan söz ediliyor. Zaza adına, milattan binlerce yıl öncesine ait kaynaklarda da rastlandığı aktarılıyor. MÖ 3000 li yıllara ait aşağı Mezopotamya’daki Mari’de (gün ışığına çıkarılan) Sümer tapınaklarından ve tanrıçalarından birinin ortak adının Ninni-Zaza veya İnnana-Zaza olduğu kaydediliyor. Eski yer adları arasında da Zaza adına rastlandığına işaret olunarak, Zaza-Buha’nın (MÖ 880) , Maden yöresinde Mihrap ve Kervançemen dağları eteklrinde bir yer olduğu tarif ediliyor.
Marko Polo’nun (1252-1324) yol haritasında Musul-Erzincan-Erzurum dar üçgeni içinde kalan bölgeye Zorzanie dendiği, ancak bu bölge sınırının Hazar Denizi’ne kadar dayandığı vurgulanmakta ve Zaza ismi ile bölge ilişkilindirilmektedir.
Zazaca fonoloji, sentaks ve gramer yapısı bakımından Hint-Avrupa “Ari” dil kümesine mensuptur. Sosyolinguistik, sosyoekonomik ve sosyokültürel alanlarda fonksiyonel uyuşum göstermesi bakımından da yaşayan diller grubuna dahildir.
Bu sözlük 28 latin harfi üzerinden düzenlenmiştir. Zazacada A, E, I, İ, O, U ve Ü sesli harflerinden “İ”, “O” ve “Ü” kelime başına gelmez. Başlarına bu harfleri alan kelimeler Zazaca dışında orijine sahiptir. “E” ve “İ” sesli harfleri isim, sıfat ve fiillerin sonlarına gelince çoğul takısı işlevi görürler. Zazacada “eril” ve “dişil” kelimeler orijinal yapılarını korumaktadır. Zazacanın özelliklerinden biri de az heceli kelimelerden oluşmasıdır.
Kitabın dilbilim kuralları, dizini ve kelime türü bakımından mükemmel olduğu üzerine bir iddiamız yoktur. Ancak, Zaza dilinin kendi öz kelime hazinesinin ne kadar ileri derecede bir zenginliğe sahip olduğu bu çalışma ile ortaya konulmuştur. Zaza dilinin kelime hazinesindeki zenginlik “bağımsız dil” olma gücünü belirlemek ve desteklemek bakımından da önem kazanmaktadır.
Bu çalışmamız, Zazacanın yapılmış bir resmi, çekilmiş bir fotoğrafıdır. Dilin sarmaladığı çerçeve doğayı, insanı, toplumu, toplumsal yapıyı, ekonomiyi, teknolojiyi, eğitim düzeyini, dinsel motivasyonu, kişilik ve dünya görüşü gibi kültür yumağı öğelerini yansıtmaktadır.
Bu oluşum dilin kendi varlığını, dili konuşanların sosyo-kültürel yapısındaki değişimlere uyarak korumasını gerekli kılmaktadır.Güttüğümüz amaçlardan biri de, tarihin derinliklerinden günümüze ulaşan bir kültür öğesinin, irdelenerek ve yorumlanarak, o toplumsal varlığın yapısal özelliklerine ışık tutabilmektir.
Ana kucağında özümsenmeye başlayan dil ANADİLdir. Bu da KÖKEN DİLin kendisidir. Kimi zaman ETKEN DİL köken dille ve komşu dillerle yanyana olabilir, örtüşebilir. Arapçanın, Farsçanın Türkçe etkileşimi, yüzyıllar boyu süregelmiş; devlet dili, sanat-edebiyat dili kendi öznel çevresinden Osmanlıca olarak şekillenmiştir. Anadolu coğrafyasında Türkç gibi birçok köken dil, önce birincil etken dilin, zamanla da ikincil etken dilin etkileşimiyle kendi öznel yapısında aşınmalara ve değişimlere uğramıştır. Sözcük arılığı ayrıklıca tüm köken dillerde kaybolmuştur. Etken diller de üst etken dillerden ve az da olsa etki alanlarındaki kökendillerden bünyelerine sözcük almışlardır. Osmanlıcanın “Eski Türkçe” edalı Arapça yazımlı karakteri, Ana-Köken dillerde büyük değişimlere yol açmıştır. Çünkü, Osmanlıcanın kapıp, değişime uğrattığı Arapça ya da Farsça kelimeler, aşağı yukarı Anadolu coğrafyasındaki öteki köken dillerce de sosyokültürel etmenler yoluyla özümsenmiştir.
Bu sözlük, elbetteki Arapça, Farsça, Türkçe ve diğer dillerden sözcükler taşımaktadır. Başka dillerden sözcüklerin özümsenmesi, bu dilin öz varlığını ve temel karakterini değiştirmez.
Kitapta; sözcükler kendi dinamiği içinde ve ağızlara göre, edimsel çekimleriyle verilmeye çalışılmıştır. Böyle bir yöntem izlemenin zorunluluğu, dilin sözcük yapısındaki ses değişiminden kaynaklanmıştır. Tamlamalar sözcüksel ayırıma uğratılmadan dizin halinde verilmiştir. Bu durum okuma güçlüğü verse de dilin fonetiğinde anlamsal üstünlük sağlamaktadır. Yukarıda değinildiği üzere, diğer diller gibi bu dil de değişime, aşınmaya uğramıştır.
Bir dilin özde kendisi insandır. İnsanın kendisidir. Dilin yok oluşu, o dili kullanan insanın kendi doğası ile, tarihi ile ve kültürel değerleri ile olan bağlarını ve bağlantılarını kaybetmesi anlamındadır. İnsanın toplumsallığı, dilin toplumun özümsediği yaşam biçimini yansıtmada özünü bulur, inanç sistemleri, gelenekler, görenekler, dilin ta kendisidir, kuşaklar arası iletişimin en güçlü aracıdır. Bu düşüncelerle çalışmamızı donatırken, hareket noktamız, Zazacanın yaşayan kelimelerini titizlikle saptamak ve kayda geçirmek olmuştur.
Mehmet Aydar
Doruk Yayımcılık, İstanbul
İMÇ Blokları 6. Blok 6103 Unkapanı-Eminönü / İSTANBUL
Tel & Fax: (0212) 528 11 06 - (0212) 528 05 43
Adakale Sokak 22/10 Kızılay/ANKARA
Tel & Fax: (0312) 430 66 24 – 431 22 97
E-posta: [email protected]
----------
----------
Cıwabi:
----------
[ Persê Zıwan u Gramerê Zazaki ]
----------
bir zaza ile bir ingiliz arkadaşı yolda yürürken İngiliz Zazanın ayağına basmış. Arkasından I am sorry (ayem sori) demiş. Zaza da ona dönüp ÇİM TUI QUARİ-GÖZÜN KÖR MÜ?) DEMİŞ
ZAZA'LAR LEH DEĞİLDİR OLMASINA İMAKAN YOK EVET BİR EFSANESİ YADA ONUN GİBİ YİĞİTLİK HİKAYELERİ YOKTUR AMA ZAZA'LAR YILARCA KÜRT YOLDAŞLARLA AYNI COĞRAFAYA ÜZERİNDE YAŞADIKLARI İÇİN BAZI KÜLTÜREL ÖZELİKLER ORTAK OLABİLİR.AMA KÜRT DEĞİLDİR ONLARADA ANADOLU'NUN YERLİ ETNİK HALKLARINADAN BİRİDİR.ZAZA'LARIN KÜR DEĞİL DİYİNCE TÜR OLDUKLARI SONUCUDA ÇIKARTILMASIN
EĞER COĞRAFİ DAĞILIMLARA BAKARSAK ORTA ASYADA KAZAKİSTANDA 10.000 OLARAK VARALAR ERMENİSTAN,GÜRCİSTAN,IRAK,SURİYE,İRAN DA BULUNMAKATADIR ÇOĞUNLUK OLARAK TÜRKİYE CUMHURİYETİN'DEDİR MERKEZ TUNCELİ ERZİNCAN BİNGÖL VE ÇEVRELERİ TÜRKİYEDE 3.000.000 MİLYONLA TÜRKLER,DEN VE KÜRTLERDEN SONARA 3 BÜYÜK NUFUSTUR
Zazaki lehçesini konuşanları Kürtlerden ayırmak son 50 yıllık bir projedir... Aynı aşiretten olup yarısı Zazaki yarısı Kurmanci konuşan insanlar vardır bunlarda mı ayrı ırk? Kurmanci lehçesini konuşanlar da Biz Kürt değiliz Kurmancız deseler ne olur acaba... Bu proje Türkiyeyi aşan bir projedir. Ermeniler zamanında alamadıkları toprakları şimdi bu yoldan almayı deniyorlar... Projenin ilk ayağı Zazalar ile Kurmancları ayırmak ve Kürtlüğü sadece Kurmanclara mal etmek... Projenin ikinci ayağı ise Zazaları asimile olmuş Ermenilere dayandırmak... Projenin sonraki ayaklarını da artık siz tahmin edin bakalım... Kürtçenin Zazaki lehçesini konuşanlar genelde Kürt saraylılarının torunlarıdır... Bu yüzden Zazaki konuşanlara asil Kürtler denilir...
zaza demek biz demek kürt demek kitaplarda zazaların kürt değilde horasan türklerinden geldiği yazıyo ama ben kürt olduğuma inanıyom kürt veya türk ne fark ederki hem önemli olan insanlık bende küertlüğümle gurur duyuyom
ya nette bunla ilgili o kadar çok yorum var ki sıkıldım bu konudan. Kurmanc olmama ragmen Zazaki anlayabiliyorum çünkü o kadar çok benzer kelimesi var ki...ama yine de eger Zazalar biz Kürt değiliz diyorsa saygı göstermek lazım.. ha unutmadan Zazalar Kurmanciyi de anlar (ayrı dillerse nasıl oluyor bunu da ben anlamıyorum)
ya bayhuan bey siz neden bu kadar itiraz ediyorsunuz zaza veya kürt ne fark eder önemli olan insanlık değil mi bu gün gazzede müsslümanlar vuruluyor bir hristiyanın bile içi yanıyor bizim gibi üzülüyor müslüman diye üzülmesin mi yapmayın böyle ben bingöllüyüm ve gurur duyuyorum zazayım ama kimse batıda zazayı bilmiyor kürdü biliyor kürt ayrı kurmanç ayrı biz kürdüz gurur duyuyorum bundan ne mutlu kürdüm diyene
Lehçe iddiasina dilbilimsel bakis
Dilbilimciler buna nasil cevap verir, kisaca izah edeyim. Zaza dilinin Türkçeyle olan iliskisi, Almancayla Macarca gibi iken, Kürtçeyle olan iliskisi de Almancayla Ingilizce gibidir. Almanca ile Macarca nasil ayri diller familyasina girerlerse, Zazaca ile Türkçe de ayri ayri dil familya-sina aittirler. Almanca ile Ingilizce nasil cermen dilleri familyasinda iki ayri dil iseler, Zazaca ile Kürtçe de ayni sekilde, 40 dilden ibaret olan iranî diller familyasinda iki ayri dillerdir.
Zaza dili ile Kürt dili, dil-tarihi bakimindan oldugu gibi, fonoloji, mor-foloji, cümle kurulusu ve leksikoloji (kelime hazinesi) düzeyinde de çok farkli bir yapiya sahiptirler. Bu konuda dilbilimciler, dil mukayesesi yaparak dillerin ortak ve ayri özelliklerini tespit edip, tarihi bakimdan oldugu gibi, simdiki dilleri de gramer yapisina göre siniflandirmislardir. Bunun üzerine ciltlerce bilimsel eser vardir.
Kürt lehçecileri asimilayoncu politikalarini propaganda ederken bu te-mel bilimsel eserlerden bahsetmekten titizlikle kaçiniyorlar ve bunun yerine siyasi amaca dayanan ve bu yüzden hiç bir ciddi ve bilimsel de-geri olmayan Kürt açiklamalarini bikmadan kaynak olarak gösteriyorlar.
Iki dil arasindaki iliskiyi merak edenler, her iki dilin, günlük hayatta ençok konusulan temel kelimelerden birkaçini bir araya getirip mukaye-se ederlerse, bunlarin benzerligini veya ayriligini kendileri de kolayca tespit edebilirler. Bunu Zazaca ve Kürtçeye uygularsak, su misali vere-bilirim. Mesela günlük hayatta sik sik kullanilan demek, gelmek, gitmek, yemek, içmek ve istemek fiillerini mukayese edelim:
Zazaca Kürtçe Türkçe Almanca Ingilizce
vatene gotin demek sagen say
amaene hatin gelmek kommen come
siyaene çuyin gitmek gehen go
werdene xwarin yemek essen eat
simitene vexwarin içmek trinken drink
wastene xwastin istemek wollen want
Verilen bu basit misalden anlasiliyor ki, Almanca ile Ingilizce arasinda bile, ayri diller olmasina ragmen en azindan bastaki fonemleri ortak iken, Zazaca ile Kürtçe arasinda böylesi bir benzerlik bile yoktur.
Z@Z@ DEMEK ACI DEMEK,Z@Z@ DEMEK İSYAN DEMEK,Z@Z@ DEMEK SIRDAŞ YOLDAŞ VE BİR OKADARDA DEVRİM DEMEK
bence ne fark eder önce sevgi geldikten sonra
Herkese merhaba, bir kız sevdim, ileriye dönük planlar yaparken ZAZA olduğunu öğrendim Kendisine sordum nedir, çok bilmiyorum ama ben kendimi Türk olarak görüyorum dedi. Kafam çok karışık, ilerde problem olur mu diye kendime sormadan edemiyorum.Sizce ne yapmalıyım..? Not: Ben etnik milliyetçiliğe karşı biriyim...Sonuçta herkes Allah katında eşit....
kardeşim duygusallığı bırakın zazacayı biraz araştırıp konuşun.gönlünüzden geçenlerle değil aşağıdakilere binaen mantığınızla gerçeklere ulaşmaya çalışın? ? ! ! ! ........Zazalar İranî etik grubuna bağlı azınlıktır. Ağırlıklı olarak Adıyaman (Gerger İlçesi) , Aksaray, Batman (Sason ilçesi) , Bingöl, Bitlis (Mutki ilçesi) , Diyarbakır, Elazığ, Kars (Sarıkamış ve Selim ilçeleri) , Erzincan, Gümüşhane, Erzurum (Çat, Aşkale ve Tekman ilçeleri) , Kayseri, Malatya (Pötürge ve Arapkir ilçeleri) , Muş, Urfa, Sivas (Kangal, Zara, Ulaş ve İmranlı ilçeleri) ve Tunceli illerinde ikamet etmektedir.
Bunun dışında İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli ve birçok ile göç etmiş Zaza mevcuttur.
Türkiye dışında ise, Almanya, Avusturya, İsviçre, Hollanda, Belçika, Fransa, İsveç, Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde de 300.000 Zaza'nın yaşadığı tahmin edilmektedir. Ayrıca, Cambul (Kazakistan) , Batum (Gürcistan) ve Suriye, İran ve Irak'taki Kürdistan özerk bölgesi'nde de Zaza yerleşimleri vardır.
Zazalar Belucistanlılar, Farslar, Gilanlılar, Kürtler, Lorestanlılar, Mazenderanlılar ve diğer İranî etnik gruplarla bazı benzerliği göstermektedir.
Din
Zazalar’ın yarısı Alevi, yarısı da Sünni Müslüman kesimden oluşmaktadır. Sünni kesimde ayrıca Şafii ve Hanefi Zazalar mevcuttur. Dersim (tunceli) in eski aşiretlerinden olan Alevi Zazalar, Sivas’dan Erzurum-Muş'a kadar uzanan bölge ve Kayseri’nin 'Sarız' ilçesinde ikamet etmektedir.Ayrica Dersim'in Alevi Zazaları Elazığın belirli yerlerinde bulunmaktadırlar.Sünni Zazalar, Elazığ, Bingöl, Diyarbakır, Urfa, Adıyaman illerinde yaşamaktalar. Alevi-Sünni ve Şafii-Hanefi farklılığı, Zazaca'daki şive farklılıklarına ve yaşam tarzlarına da yansımaktadır.
Dil
Zazaların dili Zazaca (Zazaca: Zazaki, Dimilki) 'dır. Zazaca, özellikle Tunceli, Bingöl, Erzincan, Sivas, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Muş, Ardahan, Kars, Batman, Bitlis, Erzurum, Malatya ve Şanlıurfa illerinde kullanılır.
Daha çok Diyarbakir'ın ve Urfa'nın kuzeyinde, yukarıda Elazığ'a kadar olan bölgede, Dicle, Çermik ve Siverek sehirlerinin içinde ve civarinda (köyleri) yasamaktadırlar. Belirgin bir Alevi (Kızılbaş) kimliği olan Tunceli ve civarındaki halk kendilerini 'Kırmanç' olarak tanımlarlar.
Daha önce Zaza ile Kırmanci halkının aynı dilin (Dımılkı) diyalektlerini konuştuğu iddia ediliyordu. (Hadank, 1932: 4-6; Minorsky, 1928: 91,105 ve van Bruinessen,1992a dip not 115:30) Ancak günümüzde Kurmancinin Güney İranî dil grubuna ait olup Dimilki Zazaca ve Guran dili'nin Kuzey İranî dil grubuna ait olduğu kabul edilmektedir. (MacKenzie, 1961; 68-86; Minorsky, 1964; 13-14 ve Izady, 1988:23)
Zaza ve Guranlar (Goraniler) 'in dili biribirine çok yakın olup Sorani lehcesiyle de rahatlıkla iletişim kurar ama kurmancca ile iletişim zorluğu vardır. Uzmanlar da Zazaca ile Kurmanciceyi'yi ayrı dil guruplarına yerleştirmektedir. Dil gramatik yapısı aynıdır ve kelimelerin çok büyük çoğunluğunun kökeni aynıdır ve bazı telefuz farklılıklarına uğramışlardır. Kürdolog Izady de Zazaca ile Kürtçe'nin aynı dilin şivesi olmadığını ve farklı diller olduğunu söylemektedir.
Zazalar'ın KÜRD olup olmadıkları meselesini TÜRKÇE mantıkla tartışırsak yanlış yaparız. Bir Zaza 'ben KÜRD değilim' derken demek istediği aslında ben 'KURMANC değilim'dir. Halbuki Kürd sadece Kurmanc değildir ki.. Bugün Irak Federe Kürdistanı'nda Soraniler ve Kurmanclar beraber yaşamakta ve kendilerine Kürd demektedirler. Üstelik Soranice daha yaygın resmi eğitim dili olarak kullanlmaktadır. Lütfen Zazakî veya Kurmancî düşünelim.
Zazalar kendilerine çeşitli yörelerde zaza kelimesinden farklı olarak; Dımılî, Kırmanc, Kırd diye de isimlendirmektedirler. Mela Ahmedê Xasî tarafından yazılan ilk zazaca mewlidin adı, Mewlidê Kirdî'dir.
Bir çok Kürd önderi Zazadır. Şeyh Said, Seyid Riza, Kürdizade Ahmed Ramiz, Mutkili Halil Hayali, Yado Beg vs...
Kısacası KÜRD bir üst isimdir. Sadece Kurmanc=Kürd denkleminden hareket ettiğimiz için yanlış düşünüyoruz. Zaza+Kurmanc=Kürd olarak formülize edersek doğru sonuca ulaşırız.
zaza kürtçe bir dil demektir
kürtçeden farklı bir lehçeye sahip olan ama kürt ailesi içinde bulunan nüfusları azımsanmayacak kadar çok olan mezopotamya halkı.
slm ark bende bir bingollu olarak zazaların kürtlerle aynı olmadıklarıdiyebnilirim millet bizi kürt olarak tanımış bu gercek yanlış herkes biclsin artık zazaların kürtlerle aynı l madıkları
[email protected]
Eski yıllarda bingöl doğumlu bir zaza arkadaşım vardı..
Söylediği kadarıyla aklımda kalanlar kürtçe de başka bir dil konuşuyor olmalırıdır..
Ve gerçek mana da iyi bir dost tu kendisi..kulakları çınlasın...
Evet sayın ZAZA severler,, size güzel bir site öneriyorum! ! ! Bilgilerinizi TAZELEYİN...
www.ansiklopedi.turkcebilgi.com/Zazalar
bir gözattın.... yararlı bilgiler var... tekrar burda buluşalım...
tekrar saygılar...
Mirza kelimesindeki 'za' ile Zaza kelimesindeki 'Za' aynı kelimemidir.Yada Zeus kelimesindeki 'Ze' ile aynımıdır? Yani bu kelimenin anlamı ve kökeni hakkında duyumu,görüşü olan var mı diye sormustum.Bana göre, Za za,oğulları çoğaltanlar demek,ve Nemrudun çocukları öldürmesiyle ilgili bir kavramdır.(Bana göre)
ZAZAlar en az Kurmanclar ve Soranlar kadar Kürt'dürler. ve yaklaşık 5000 yıldır kuzey mezopomya ve Dicle - Fırat hafzasında yerleşik ve göcebe olarak yaşarlar.. Ataları, Hurlar, Hititler,Mitaniler,Medler,Eyubiler, mervaniler vs vs vs... Osmanlı ve yakın Cumhuriyet tarihindeki Kürt ayaklamalarına öncülük etmislerdir.. Örneğin ilk ayaklanma KOÇGİRİ Zaza ayaklanmasıdır, daha sonra Şeyh Sait ayakalanmasıda Zaza ağırlıklı ayaklanmadır. DERSİM ayaklanması yine Zazaların öncülüğünde yapılan Kürt ayaklanmalrıdır.. Hal böyleyken Zazaların Kürt olmadığnı sölemek tuhaf kaçmaktadır... Kürtçe dediğin hint avrupa dil gurubundandır. 3 lehçesi vardır,- Zazaki- Kumanci ve Sorani....
Lehçeler arasındaki farklılıklar doğaldır.. Hata bir Bİngöllü Zaza olarak Dersimli bir Zazayı anlamakta zorluk çekebilirim. Çunku aramızdaki iletimşizlik ve Resmi dilin Baskın olması gibi nedenlerle Farklı kelimeler türeyerek farkları çoğaltmıştır.. Bu Bilgollü ve Dersimli zazaların farklı ırklar olduğunu göstermez.. Aynı şekilde KÜRTÇE nin diğer lehçeri içinde düşünebiliriz.. Bu sorun,demokrasi geliştikçe ANADİLimizin önündeki engeller kalktıkca ve günlük hayatta daha çok kullandıkça aşılacaktır.. BİR ÜLKEDE ÖZGÜRCE ve SAYGI İÇERİSİNDE YAŞAMAK İÇİN AYNI IRKTAN OLMAYA GEREK YOK... Kendini NE hisediyorsan O sun.........saygılar..
Osmanlinin gercek hakimleri ve su anki TR nin gercek delikanli vatandaslari zazalardir. hepsi bi yana... Türk-Kürt-Zaza .Kardesdir ayirim yapanlar kallestir.
gercek olan budur yanlis diyen varsa cevabini BEKLIYORUM?
zaza diye bir tıraş makinesi markası vardı... değişik gelmiştir bu isim bana...
Zaza veya Dımıl ne demek? zazalar hakkında çok şey bilen söylesin?