© Copyright Antoloji.Com 2016. Bu sayfada yer alan bilgilerin her hakkı, aksi ayrıca belirtilmediği sürece Antoloji.Com'a aittir. Sitemizde yer alan şiirlerin telif hakları şairlerin kendilerine veya yetki verdikleri kişilere aittir. Sitemiz hiç bir şekilde kâr amacı gütmemektedir ve sitemizde yer alan tüm materyaller yalnızca bilgilendirme ve eğitim amacıyla sunulmaktadır.
Zaza demek cümert demek süzünün eri demek...
Boşuna yırtmayın kendinizi, atam neyse ben oyum. Zaza oğlu zazayim ben. Asimile olmuş aptallar da elbet bu gerçeğin farkına varacaktır elbet bir gün.
Vallahi ez zazayem bra, eğer tı mı fomkense tız zazayi. Xatirib.
şöyle bir gerçek var ki, bir ırkı bir ırkın altında üstünde göstermek yada bir dili bir dilin altında (lehçesi) üstünde (atası) göstermenin tek bir amacı vardır güç toplamak, ben ailesinde türk kürt ve gürcülük olan biriyim ( bulabildiğim kadarı ile), burada Kürtler Türktür Türkler Zazadır, Zazalar Kürttür şeyler söylemem çünkü çok saçma olur. Ama Türk yurdu oluşturmanın gereği olarak devlet Kürtleri yok saymış ve dilini kabul etmemiştir, aynı şekilde Kürt yurdu oluşturmanın gereği olarak da Kürtler Zazaları ayrı bir topluluk olarak kabul etmeyip dillerini de kabul etmemektedirler.aslında kendine yapılanı başkasına yapmaktadırlar, amaç ne kadar büyük bir topluluk olduğunu kanıtlamak ve kendi varlığını kabul etttirmektir. Biri ne kadar yanlış ise ikinciside o kadar yanlıştır. Etnisite olarak çok farklı kaynaklarda Kürtler,, Zazalar ve Türkler için birbiri ile çelişen birçok ifade gördüğüm için kim kimin atası bilemiyorum ama bildiğim Kürtlerin çok çok çok uzun zamandır Türk toplumu ile birlikte olduğu yada yakın olduğu, bir çok Türk devletinde tanındığı ve kabul gördüğüdür. Pers ve Medlerin kürtlerin atası olup olmadığı daha fazla araştırmaya gerek duymaktadır.Kürtlerin tarihte Persler ve Medler ile yakınlıklarına ilişkin araştırmalar olduğu gibi Zazaların Sasaniler ve Horasan Türkleri ile de bağlarının olduğunu ifade eden araştırmalar da vardır. Dil konusuna gelirsek dil nedir, lehçe nedir, nasıl ayrılır, bir dili oluşturan alt elementler nedir, bilimsel yaklaşmak gerekir, çok net ki Kürtçe Türkçe den farklı bir dildir; Kürtler de kabul etmelidir ki Zazaca da Kürtçeden farklı bir dildir, ama farklılık Türkçe Kürtçe arasında olduğu kadar büyük değildir. Bu biraz da dil aileleri gruplaması ile ilgilidir. Zazacanın Kürtçe olduğunu ifade eden arkadaş bir zahmet Farsça Kürtçe karşılaştırması yapsın, Kürtçenin kendine ait bir sayı sistemi bile yoktur. Farsça, Kürtçe aynı dil ailesinden olduğu açıktır ama lehçesi midir bu konuda daha fazla belge ile tartışılabilir. Dünya literatürüne bakarsak ki çok fazla araştırmalar olmakla beraber bir kısım araştırma siyasi çekişmelerinden de nasibini almıştır. En büyük örnek Azerice Türkçeden farklı bir dil olarak kabul edilmektedir, sayı sistemi, birçok çekim eki bir kısım yapım eki, cümle kuruluşu tamamen aynıdır. Yoksa bu iki dili konuşan topluluğun birbirini aracısız anlaması mümkün olmazdı.Ama bu benzerlik bazı araştırmalarda gözardı edilmektedir. Ama kabul edilmesi yada edilmemesi gerçeği değiştirmez. Bu kadar niye konuştum, çünkü amacım şu ırk şunun altıdır, üstüdür konularını bırakalım, gerçekler bazen hoşumuza gider bazen gitmez.
Millet olarak bir etnisiteye bağlı olmak farklıdır, bir dili kullanmak farklıdır, bir millet şartlar değişince farklı bir milletin dilini kabul edip kullanabilir (bazen isteyerek bazen zorla). Gerçekleri görmek istiyorsak belgeler, tarihsel veriler ile bakalım.
Zaza kelimenin anlamini hemen hemen kimse bilmiyor. Zaza sasani imparatorluğun krallar krali ardeşirin dedesinin ismidir.gerçekde bu zazani kraliğidir.Tevratin ester kitabinda medlerin ve perslerin kralli aheşveroşun kraliçenin ismi waşti (türkçe sevgilidir)veziri hamanin karisinin ismide zerej (türkçe keklik demek)Burdan anlaşiliyor bu kral bir zaza kralin kiziyle evlenmiş.zazacaya en yakin diler kurtçe farsca ve pehlevi dilleridir.türkçeyle ne yakindan ne uzakdan hiç benzerliki yoktur. Doğru düşünen biri bunu görebilir zazalar kürtler ve persler ayni köktenler. bugün zazalar asimile oluyorsa devletin yanliş politikasindan kaynaklaniyor. Xatirè şima raşt'bè
demir
zaza zazadır
Zaza veya Dümbeli adı verilen cemaatların bir kolu Tunceli taraflarında, diğer kolu Diyarbakır Urfa bölgelerinde bulunur. Kuzeydeki Zazalar’ın çoğu Alevî, Güney Doğu’dakiler Sünnîdir. Ziya Gökalp’ın bahsi geçen eserin 15-16. sayfasında açıkladığı ve Minorsky’nin İslâm Ansiklopedisinin ilgili maddesinde belirttiği gibi, Zazalar Kurmançlardan tamamen başka bir dil kullanmaktadırlar. Buna lehçe farkı denemez. Tamamen ayrı iki dildir. Bu ayrılığı şahsen tetkik etmek fırsatını bulduk, birçok yerlerde Kurmançca bilenlerin, Zazaca bilenlerle anlaşamadıklarını gördük. İki lisanın ortak noktaları Türkçe kelimelerden gelmektedir. Bazı Arapça ve Farsça kelimelerde müşterekliği sağlamaktadır. Bunların dışında ayrı köklerden , ayrı kelimelerden meydana gelen iki lisan vardır. İki cemaat da ayrı dillere, ayrı örf ve âdete sahip olduklarını bilmektedir. okuyun
Zaza’lara Dümbeli dendiği gibi, lisanları gözönüne alınarak «Gûran» da denmektedir. «Gûran», «an» eki yardımıyla «Gûrî»’nin çoğaltılmış şekli ise de Zazaların Türk menşeli olduklarında şüphe kalmamaktadır. “İbni Haldun, Gurilerin Türklüğünü kat’i olarak ifade ederken, Müneccimbaşı ve başkaları Gûrilerin Hata (=Hita)lerinden (Sahayif-ü Ahbar, c. II. sf. 600, Tarih-i Gaffarî, sf. 91) olduğuna kanidirler» (1). Zaza’larm Türklüğüne dair en güzel delil ve bilgiler, merhum M. Şerif Fırat’ın «Doğu İlleri ve Varto Tarihi» isimli eserinde verilmiştir. Biz de bu yazımızda Siverek Zaza’larından ve Diyarbakır Zaza’larından bahsederek, Türklüklerine dair deliller vermeğe çalışacağız.
Siverek Zaza’Iarı beş ana kola (aşiret, boya) ayrılır :
1. Karanlı Boyu
2. Bucak Boyu
3. Kırvar Boyu
4. Hasaran Boyu,
5. Bapviran Boyu
A.. KARANLILAR (KARAMANLILAR)
Vaktiye Kığı bölgesinde «Turan, Koçan, Karahan, Oruçoğulları» gibi Türkmen aşireti konar göçerdi (2).
Bu misâlde Karahanlılar’ı Türkmen olarak görmekteyiz. Fakat ilim adamları Karahanlıların menşei hakkında hemfikir değillerdir. Karahanhları çeşitli Türk uluslarına mensup saymaktadırlar. J. Deguines, W. Radloff’a göre, Fuad Köprülü’nün fikrine göre Karluk veya Yağma Türklerindendirler. W. Barthold, V. Minorsky de Karahanlılanrı Yağma Türklerinin bir şubesi olduğunu söylerler. W. Barthold Çiğil’lerden olduklarını da ileri sürer. Zeki Velidi’ye göre, Gök Türklerdendirler. Hammer ve Pırgstall Türkmen teorisini savunmuşlardır. Buna göre «Karahanlılar sülâlesi. Tu-chüe A-shina hanedanının bir kolu olan Karluk hanedanına bağlanmaktadır; Karluk kavmi birliğini vücûde getiren üç kavmin en mühim iki unsurunu Çigil ve Yağma kavimleri teşkil ediyordu. Karluklar 744-840 yıllarında Uygur birliğine dahil olmuşlar ve aynı zamanda siyasî isim olarak, bîr de Türkmen ismini taşımışlardır (3). Göktürkler faraziyesini ileri süren Zeki Velidi Togan’ın fikirleri bu konuya ışık tutucudur; Karahanlılarca kullanılan İlik-Han lâkabı da «Yağma ve Tatar Hanları’nın lâkabı olarak zikrediliyor. Fakat bu kaynaklarda Karahanîler ve en ziyade Tokuzoğuzlara ilişik, hatta onlardan türemiş bir sülâle gibi göstermiş olmaları bu hanedanın da eski Göktürk ve Tokuz-Oğuz hanları ile aynı Asena neslinden gelmiş olmasından ve Türkistan’ın tekmil eski hükümdarlarını bazan Tokuz-oğuzdan saymaları… ve Yağmalar da asıllarında Tokuzoğuz sayıldıklarından ileri gelse gerektir… İslâm kaynaklarında… ‘Fergana Padişahını’, Mû’tasim zamanında Bağdâd’a gelen Akhşid Tuguç’un babaları… Fergana hükümdarı Arslan Tarkhan A-si lan ta-kan… Samanîlere mağlûp olan Türk hükümdarı… «Tavgaç» hepsi Karahanîleri cedleridir… Karahanîler başlıca Yağma ve Çiğil uruklarına dayanarak Türkistan’ın idaresi tekrar kendi ellerinde birleştirebilen hanlardır… Karahanlıların İslâmiyete girişi, İdil boyundaki Bulgar’larla bir zaman da 920 yıllarında vâki olmuştur» (4). Gene aynı yazardan, Karahanblar’a «Elikhanlar» denildiğini de öğreniyoruz. Aşağıda açıklayacağımız sebepten ötürü, bizce bu ne «İliğ» ne de «Elik»’ tir. «İlek» olması muhtemeldir. Zaza köylerinden birinin adı «Kelehan»’dır. Bu kelime ile, Karahanlılar’ın «îlekhan»’ı arasında bir münasebet kurulabilir.
Aşağıdaki kaynaklardan, «Elikhanlar» da denilen «Karahanlılar»’ın Yağma ve Çiğil uruklarına dayandıklarını anlıyoruz: Karahanlılar yahut Elikhanlar… Yıldız yaylasında ve Tekes havzasında yaşayan Yağma ve Çiğil aşiretlerine dayanmışlardır. O cihetten Yağma hakanı yahut Çiğil hakanı isimlerile de bilinmektedirler; nasıl ki Göktürk hakanları da Bizans kaynaklarında Çiğil hükümdarı tesmiye ediyordu» (5). Yağmalar onuncu asırlarda göçebe olup, Türk şubelerinin en kalabalıklarından olan Oğuz, Kıpçak ve Karluk’lar gibi büyük ulusdur. «Hudûdu’1-Âlem» de Yağmaların bin yedi yüz kadar boy (aşiret) olduğunu kaydetmektedir (6). Bu uzun iktibasları, Karahanlılar’ın menşeini göstermek için yaptık. Siverek bölgesinde Yağma ve Çiğil köyleri bulmuş olsa idik, adı geçen Karahanlılar’ın tarihteki Karahanlılar’ın soyundan geldiklerine hükmedebilirdik. Fakat şimdilik böyle bir ipucu bulamadık. Gerçi daha Önce belirtildiği gibi, Maraş Pazarcık Kurmançları arasında Çiğlilerin bulunduğunu anlıyoruz. Biz köyün Çiğil’lerden oluşu, civarında da Çiğil köylerinin olacağına karine teşkil eder. O halde Maraş’la Urfa arasında başka Çiğil köylerinin ve hattâ Yağma köylerinin olması gerekir. Esasen Kurmanç ve Zazalar içinde Türkmen (Oğuz)lar olduğu gibi: Çiğliler, Kuman-Kıpçaklar, Kanklılar (Kanglılar), diğer Türk ulusları, urukları ve hatta yirmi otuz yıldan beri yorulmaz bir enerji ile çalışan Dr. Fahrettin Kırzıoğlu’nun ileri sürdüğü gibi İskit Türkleri de vardır. Bu hususların aydınlatılması, bir yandan tarihî kaynakların sıkı şekilde ele alınması, diğer yandan Kurmanç ve Zaza köylerinde yapılacak sosyal bünye ve kültür araştırmaları yoluyla olacaktır. Bizim yazılarımız, bu gaye ile kaleme alınmaktadır. Yazılarımızda tekrarlar, sistemli bir tasnife tabi tutulmamış halleri vardır. Bu şekil bir yazı dizisinin, malzeme toplamak ve kitaba hazırlanmak büyük faydası olmaktadır. Yazılarımızı okuyan iki dosttan, iki Kanglı köyünün varlığını öğrendik. Biri Urfa’nın Bozova’sına bağlı «Kanglı Köyü», diğeri de Ağrı’nın Doğubeyazıt’ına bağlı, İran hududuna birkaç kilometre mesafede bulunan «Kanlı Köyü»’dür. Bu iki köy halkı da Kurmanç’tır ve Kurmançca konuşmaktadırlar. Fakat menşe itibarile «Kanglı» Türkleriııdendirler. Kanglılar hakkında daha önce geniş bilgi vermiştik. Diğer Türk ulusları içinde de Kanglılar olmakla beraber, en çok Kıpçak’lara yakındırlar. Diğer tarahtan Kıpçak’lar, Kumanlarla hemen hemen bir sayılmaktadır. Macaristan’daki Kuman’lar içinde bir «Kurman» boyunun varlığından bahsetmiştik. «Kurman»’la «Kurman;» arasındaki yakınlık ve Kurmanç’lar içindeki, yukarıdan beri bahsettiğimiz Türk uruk ve boylarının varlığı, Zaza’larm bir kolu olan Karahanlılar’ın da, eski Karahanlılar’ın bir kolu olabileceği hakkında hüküm vermemizi kolaylaştırmaktadır.
Karahanlılar’a «İlighan» veya «İlekhan»da denmektedir. Fuad Köprülü, Reşit Rahmeti, Osman Turan, Barthold, kelimenin «İlig» olması lâzım geldiğini söylektedirler (7). Bize göre kelime «İlek» şeklinde okunmalıdır. Aydın ilinde erkek incire «İlek» denmektedir. Demek ki Türkçe bir «İlek» kelimesi mevcuttur. Karahanlılar için söylenen «İlekhan» deyimi doğru olmak gerekir. Kelimeyi Urfa’da değil, Aydın’da buluyoruz. İleride Urfa bölgesinde «İlek» kelimesi ile ilgili köy, yer ismi bulabilirsek, Karahanlılar’ın menşeini tesbit etmiş oluruz.
Bu açıklamalardan sonra, Karahanlı köylerine geçebiliriz. Köy isimleri tamamen Türkçedir ve eskiden beri kullanılan isimlerdir. Son zamanlarda değiştirilmiş değildir.
KARAHANLI KÖYLERİ :
– Karahan Köyü,
– Kepirkuyu Köyü,
– Şilân Köyü,
– Güvercin Köyü,
– Dindar Köyü,
– Hamamviran Köyü
B. HASERANLILAR
Siverek Zaza’larının ikinci büyük kolu «Haseranlılar»’dır. Onların isimleri de güzel bir Türkçe ile yapılmış. Haseranlı köyleri şunlardır:
1- Ağaçtan Köyü,
2- Tiktol Köyü (Köy yolunun çok dik olmasından ötürü bu isim verilmiş. Hem de «dik» değil, aynen Orta Asya Türkleri gibi «Tik» kelimesini kullanarak), Türkologlardan edindiğimiz bilgilere göre «tol», «yayla» demek imiş. (eski Türk’lerde). Öyleyse buradaki kelime «Dik, sarp yayla» demek olur.
3- Karakaya Köyü (Türkiye’nin çeşitli yerlerinde bu köyden başka 26 adet «Karakaya» köyü mevcuttur),
4- Doğan Köyü,
5- Konaklı Köyü,
6- Ahırmat Köyü,
7- Sarsap KÖyü,
8- Şeyhandede Köyü,
9- Budaran Köyü,
10- Karamusalar Köyü,
11- Hoya Köyü,
12- Hindibaba Köyü,
13- Derdere Köyü.
C- BUCAKLILAR
Zaza’ların üçüncü kolu Bucaklılardır. Bucaklı köyleri şunlardır :
1- Güngörmez Köyü, (önü dağlık, sabah güneşini geç alan bir köy),
2- Mezra Köyü,
3- Bahçe Köyü,
4- Kele Köyü, (görüldüğü gibi bu bölgede üç adet «Han»’lı köy mevcuttur. Karahan, Ağaçhan, Kelehan. Bilindiği gibi «Han» eski Türkçede «kağan. hakan» manâsına gelmektedir, Karaman’ın^ (Konya) bazı köylerinde «boğa» ya «kele» denir.
5- Bitik Köyü, (Kelime, Kaşgarlı Mahmud’un lûgatında «kitap, mektup, yazma, yazı yazış, yazılı şey, kâğıt» manâlarına gelmektedir) (8). Buradan yapılan «Bitikçi», İlhanîlerde ve Mısır Türk Devletinde, devlet hizmetindeki kâtiplere verilen isim oluyor (9). (Köyün ismi çok eski bir Türkçe ile ilgilidir).
6- Kalemli Köyü,
7- Daralık Köyü,
8- Çeftali Köyü,
9- Çamurlu Köyü. (Suriye’nin Lâzkiye vilâyetine bağlı Bayır ve Bucak nahiyelerinde Türkmenler oturmaktadır. Köyleri de hep Türkmendir ve bugün de Türkçe konuşmaktadırlar. Bucak’in köylerinden birinin adı Çamur’dur. Siverek Zaza Bucaklılarının bir köyü Çamurlu, Suriye Türkmen Bucak’in bir köyü de Çamurlu’dur. Ayrıca Kayseri-Sivas arasında, Zamantı suyunun geçtiği yerlerde bir Çamurlu Yaylası vardır). (10).
10- Sepetviran Köyü.
C. Kırvar’lar,
Kırvar’lar, Odabaşı’lardan gelmedir. Kırvar’ların, Bapviranların köylerini tesbit edemedik. Seyhandede Köyünde bir yatır vardır. Bu çok büyük yatırda bir dede yatmaktadır. (Türk dünyasının her yerinde böyle uzun ve heybetli yatırlar vardır. Vamberi de bundan bahseder). Köy, ismini bu dededen almaktadır. Zazacada da dede deniyor. Dedenin menkıbesi, eski Türk inançlarına ve bilhassa Alevî inançlarını hatırlatıyor. Dördüncü Murad Bağdat Seferine giderken buradan geçiyor. Dede, Padişaha kerametini göstermek için asasıyla yere vuruyor. Topraktan su fışkırmağa başlıyor. Şimdi bu suya «Mığraklı pınar» denmektedir. Dede, değirmen taşına biniyor, yılanı kamçı yaparak, dağın eteğine geliyor. Taş halen dağın ucunda durmaktaymış. Sultan Murad: «Yeter kerametin» demiş.
Dedenin arzusu, köyde kim muhtar olursa «Allah rızası için kurban kesmesi» imiş. Yeni muhtar kurban kesmez ise, dedenin torunlarından birinin evinde bulunan kalma olma bir «Sahan» (büyük, bakır kap (Aynen Yörükler ve Türkmenler gibi «Sahan» diyorlar) çan sesi çıkarır, titrermiş. On beş yıldır ses yokmuş.
Siverek-Çermik yolunun eski adı «Topyolu»’dur. Sultan Murad’-ın toplan buradan geçirildiği için bu isim verilmiş. Karakaya köyünde, kalenin alt kısmındaki kayayı oymuşlar, ismine «Kapucan» derlermiş. Karakaya ve Tiktol köyleri arasmdaki meşeliğe «Karameşe» ve o civardaki çaya, «Büyükçay» veya «Çemçay» deniyor. Dere kenarındaki tarlaya «Çem» dendiği için, çayın adı da böyle olmuş. Fırat’a dökülüyor. «Kızılçubuk Çayı», Büyükçay’a dökülüyor. Karakaya köyündeki pınarın adı «Soğukpınar»’dır. Bütün bu kelimeler, yer adlarının Türkçe olduğunu göstermektedir. Günlük konuşma dilinde de çok sayıda Türkçe kelime mevcuttur. Bunlara dâir misalleri ileride vereceğiz. Simdi sadece bir kelime üzerinde durmak istiyoruz. Bu kelime «Humay» kelimesidir. Lice, Çınar, Dicle (eski adı Eğildir. Bu kelimenin Çiğil’le ilgisini düşünmek hata olmasa gerekir) kazalarda oturan Zaza’lara «Mahalvan Zazaları» denmektedir. Mahalya Zazaları «Tanrı»’ya «Humay» demektedirler. «Allah razı olsun» yerine «Humav razı bo» derler. Bin sene önce bir Orta Asya Türkü bunu şöyle ifade edebilirdi: «Humav razı bolsun». Bugün Orta Âsya’lı bir Kazak veya Kırgız Türkü de «Allah razı olsun» der.* Zaza’ların «razı bo» su, belki de Kazak ve Kırgızların «razı bolsun»’unun bozulmuş şeklidir. «Humay» da «Umay»’ın bozulmuş şekli olabilir. «Umay» Türkler Müslüman olmazdan önce Şamanizmde, çocuk ruhlarını koruduğuna inanılan bir İlaheye verilen isimdir. Zaza’lar bin beş yüz yıl öncesinin inancını, kelimeyi pek az değişikliğe uğratarak, devam ettirmektedirler. Kelimenin aslının «Umay» olduğu şuradan da bellidir: Dicele Zazaları arasında geniş bir ailenin adına «Omay Ailesi» denmektedir.
Bu ailenin ismi de gösteriyor ki kelime «Hüma»’dan gelmemektedir. Adapazarı’nın Karâsu kazasına bağlı «Melen Köyü»’nde, beceriksiz, işe yaramaz kimseye «Umaysız» denmektedir. Bu da gösteriyor ki, Zazaların kullandığı «Humay» kelimesi «Umay»’ın zamanla değişmiş bir şeklidir ve onu kullananların Türk menşeli oluşlarının bir delilidîr.: «Umay» kelimesinin gösterdiği gibi. Samanizmle örf âdetleri halinde devam eden bağâ diğer bir misal Varto Zazalarından verilebilir. Varto’nun, Üstükran Bucağına bağlı bir köyün adı «Şaman Köyü»’dür. Urfa, Bozova kazasına bağlı bir Kurmanç köyünün adı ise «Kamoğlu»dur. Bilindiği gibi, «Şaman» ve “Kam” İslâmiyet’ten önceki Türk dini olan Şamanizmde, dinî ayinleri idare eden din adamlarına verilen isimlerdir. Bu iki köy adı da. «Umay» adını tamamlamakta, şüpheye mahal bırakmamaktadır.
Merhum M. Şerif Fırat, 1928 yılında Hınıs ilçesinin, Alagöz köyünde oturan ve Hormenkli aşiretinden «Hasali» oymağına mensup olan Mehmet oğlu Âli’nin evinde H. 950 tarihinde yazılmış küçük bir şecere görüyor. Bu şecerede, «Hormek Boyunun», «İlağaları» hakkında, onların Orta Asya Türklerinden oluşunu gösteren şu ifade vardı: «İptidası Harzem destinden gelen Mehmet Pevlivanî Elharezmî, Erzincan. Diyarında bey olmuş ve senei fi rabiülevvel 540 tarihinde Erzenil rumî’de vefat eylediğin, yerine oğlu Melik Sah bey olup, kaçan Tatar gelünce Cafer Şah çerisini alup Sülbüs dağına otağ kurmuş….»
Gene M. Şerif Fırat’a göre, Varto’nun Şarik köyünde diğer bir şecere meydana çıkarılmıştır. Bu şecerede Hormekli ve diğer Zaza ve Kurmanç aşiretlerinin on ikisi hakkında bilgi vardır. H. 582 yılında yazılmış, 628 (1232) yılında Anadolu Selçuk’ları hükümdarı Alâattin Keykubat tarafından tasdik edilmiş sultanlık mührü ile mühürlenmiştir. Orhan Gazi ikinci mührü basıp önceki bilgileri teyid etmiş. Sultan Murad Han da üçüncü mührü asmıştır.
(1) İbni Haldun, Mukaddime, İstanbul, 1955, c. l, s. 704-706. (Z. Kadir Ugan’ın notu).
(2) M. Sadık Yiğitbaş, İstanbul, 1950, s. 254.
(3) Kara Hanlılar» Maddesi, İslâm Ansiklopedisi, c. VI, s. 252.
(4) Prof. Z. V. Togan, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, s. 90, 98.
(5) Z. V. Togan, Umumî Türk Tarihine Giriş, s. 57.
(6) Aynı müellif, Türkistan Tarihi.s. 55-56.
(7) «İlig» maddesi, İslâm Ansiklopedisi, c. V. s. 972.
(8) Divan l, II, III. ciltlerde birçok yerlerde.
(9) İ. Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Methal, Ankara, 1970, s. 187, 201-202.
(10) Ahmet Refik, aynı, eser, s. 176.
(11) M. Şerif Fırat, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, s. 6
ne mutlu önce allah diyene sonra ne mutlu insan diyene
zazalar iran horasan türkmenidir
kürt türk alman frensız olsa ne olur olmasa ne olur insan değilmi ayıp ama
Zaza olduğunu söyleyen bir arkadaşım vardı. mavi gözlü, sarışın ve çok çalışkan bir kadın!
zaza bir traş bıçağının adıdır! ! !
zazaca günümüzde var olan hint-iran dil ailesine bağlı 40 dilden biridir. bazı yorumcu arkadaşlar zazaca ile kürtçeden ortak kelimeleri ortaya koyup ikisinin aynı dil olduğunu söylüyorlar bu aristonun canlıları havada karada ve suda yaşayanlar diye 3 ayırdığı aynı mantığa geliyor o arkadaşlara sormak sizin dillerin tasnifi ile ilgili bilimsel kurallardan haberiniz var mı eğer haberleri yoksa bilgilendirebiliriz tabiki. mesela o arkadaşlara 1 soru zazaca ile kürtçe arasındaki benzerlikten çok kürtçe ile farsça arasında benzerlik var şimdi kürtçe farsçanın bir lehçesi mi oluyor. aynı dil ailesindeki diller arasında benzerlik olması gayet doğal mesela almanca ile ingilizce arasındada çok benzerlik var ama hiç bir ahmak çıkıp almanca ingilizcenin lehçesi demiyor. bilimsel delil isteyen arkadaş varsa yayınlayabilirim yada gönderebilirim....zazaca başlı başına bir dildir tabiki...
zazalar kürt değildir zazalar kürttür diyen arkadaşlar kendileriyle çelişiyorlar hem zazacanın kürtçeden daha eski olduğunu söylerler zazacanın kürtçenin anası olduğunu söylerler hem de zazacanın kürtçenin bi lehçesi olduğunu söylerler bu ne yaman bi çelişkidir bi dil kendinden yeni bi dilin nasıl lehçesi olabilir
bakın size kendimden bi örnek vereyim
12 yıl önce evimizi farklı bir ile taşımıştık taşındığımız mahallede hem kürtler vardı hem de bingöllü zazalar(ben siverekliyim) ilk taşındığımız zamanlar ne kürtleri anlayabiliyordum ne de bingöllü zazaların ne dediğini anlayabiliyordum bakın ben de bir zaza olmama rağmen bingöllüleri anlamıyordum.. aradan 1 yıl bile geçmeden bingöllü zazaların ne dediklerini anlamaya başladım ama aradan 12 yıl geçmesine rağmen hala kürtlerin ne dediklerini anlamıyorum
bu örneğim dillerimizin farklı olduğunu anlamanıza yeter umarım
zazaca ve kürtçe irani dillerin bi koludur farsça ile aynı kökendirler... hiçbiri bir diğerinin lehçesi değildir ayrı birer dildirler
saygılarımla
Kürt türk zaza diyip insan ayırt etmem asla ama.....İş Zaza kimliğimi sorgulamaya gelince işte orda dur derim.
ZaZaLaR Büyük Selçuklu İmp. döneminde doğu türkistan bölgesinden Anadoluya,
Anadoluyu türkleştirmek amacıyla getirilmiştir
Yani ZaZa lar Yani biz Türk'üz,
Göçmen olduğumuz içinde her birimiz bir yere dağıldı.Kİmi bizim gibi Kürtlerle komşu oldu kimi ermenilerle komşu oldu....Dil konusuna gelince doğal olarak kımınle yaşarsan ona benzersin demişler ^^üzüm üzüme hesabi^^kürtün yanndakı kürt e ermenının yanında kı ermenıye yanı...Ama bu demek deildir ki ZAZACA die bir dil yoktur.....
ben bir zaza genciyim yani türk oğlu türk... yıllardır araştırırım hatta nüfus müdürlüğünden soy agacımı bile çıkarttım... aşiretim yukarı türkistan geliyor ve oğuz boyuna kadar dayanıyor....ŞİMDİ ZAZALARI KÜRT OLARAK GÖSTERMEK İSTEYEN HAİNLERE GELİNCE... HANGİ YASLI ZAZAYA SORARSANIZ SORUN TÜRK OLDUGUNU SÖYLER KÜRT DEGİL... ÇÜNKÜ BU KANIMIZDA VARDIR BİZİM BİR ASKER SEHİT OLDUGUNDA KÜRTLER GİBİ ALKIŞ TUTMAYIZ İÇİMİZ ACIR... KAN ÇEKER HALİYLE.. ZAZALAR KÜRTTÜR DİYEN İB.....NELERİ GÖRDÜKÇEDE SABIR ÇEKER DİLİMİZ... O YÜZDEN ASIL SİZ GENÇLERİN ZİHİNLERİNİ YIKAYIP DAGA ÇIKARMAYA ÇALIŞMAYIN... ÇÜNKÜ BU VATANIN EKMEĞİNİ YİYİP BU VATANA İHANET EDEN HERKES BİRGÜN O EKMEĞİ YEDİĞİ YERDEN G3 MERMİSİNİ YER... ZAZALAR KÜRT DEGİLDİR ŞEREFSİZLİK YAPMAYALIM....
Kürçe ve lehçeleri veya Kürdistan üzerine daha yazılacak, çizilecek ve derlenecek o kadar çok şey var ki.. Bunların şimdiye kadar yapılanı milyonda birlik bir oran teşkil eder. Ulusal mücadelenin yükselmesi, karşı saldırıları da yükseltmektedir. Bunun yanında teknolojinin ve iletişim araçlarının olumsuz etkisini de hesaba katmak gerekmektedir.
Kürt Enstitüsü'nün öncülüğünde Kürtçe dersaneler açıldı ve eğitim verildi. Belki ileride Türkiye de okullarda Kürtçe seçmeli ders olarak okutulacak.
Bunlarla birlikte siyasi olarak da bir çok kazanım elde edilmiş durumda. Şöyle de diyebiliriz, artık rüzgarın yönü Kürtlere doğru esmekte ve milenyum denilen bu yüzyılda Kürtler adım adım geleceklerini örmekteler. Ortadoğu'nun şekillenmesi, Kürtlere de hakettikleri yerlerin verilmesiyle sonuçlanacak.
Bununla birlikte Kürtler arasında, tüm ulusların arasında olduğu gibi ayrılık yaratmaya ve kendisini farklı görmeye yatkın insanlar da var. Ve bunlar halen Kürtlerin ortaklaşmasını içlerine sindirememekte ve ayrı bir millet oldukları teranesini sıralamaktalar.
Zazaki kürtçenin sadece bir lehçesidir. Tıpkı *kumanci, sorani, gorani gibi bunlara kelhuri, hewremani de ekleyebiliriz..Turkiyede konuşulan Kürtçe zazaki ve kurmanci lehçeleridir.
Günlük hayata gazetelerin spor sayfalarından bilgi toplayan ZONTA takımı, buralarda tarih profösörü rolü üstlenmişler yada devletin hepimize enjekte ettiği resmi tezleri sıralayıp duruyorlar.
Ben ÇEWLİK'liyim. Dımıli KJÜRD'üyüm.. Ve ölünceye kadar büyük bir şerefle kürt olduğumu söyleyeceğim.. çocuklarımı da kürt gibi büyüteceğim..
Zaza bence KÜRT demek.. Ve hatta GERÇEK KÜRT demek. Bugün beyni yıkanmış, kendi halkına düşman edilmiş, dağlarının, çoğrafyalaının, coğraflarında yetişen bitkilerin, bitin -böceğin, köylerinin, şehirlerinin ismi değişmiş ve bunun farkında olmayan yeni nesiller. yeni yetmeler.. kendi kimliklerine sahip çıkmayıp devletin RESMİ görüşünü kabul edip, binlerce yıldır var olmayı becermiş kürt halıkını EMPERYALİST kardeşlerinden öğrendikleri tezgahlarla, osmanlı-bizans oyunlarıyla BÖLMEK- PARÇALAMAK ve YUTMAK İSTİYORLAR. Parça parça koparıp eritmek istiyorlar. Bir BİNGÖL'ü Dımıli KÜRT olarak yazıyorum.. boşuna uğraşıyorsunuz. Yeni nesil siz değilsiniz... sizden sonrakiler geliyor.. Çewlikten, Dersimden ve bütün diğer kürtlerle omuz omuza....
ya bu adamların cok yüksek bir oranı zazayız diyor kürt degiliz diyor vede ne kadar tanıdıgm zaza varsa ole dedi bu kürt kafatasçıları kullanmasınlar artık yeter bu halkı yok szde kürtsünüz diye masallarla avutmasınlar ne beklersinki azeriyi fars yapan kafatascı yalancı zihniyetten zaza zazadır kürt kürtdür bu kadar basit cıkar amaclarınıza alet etmeyin cekin pis kanlı ellerinizi bu vatanına bayragına baglı milletten.....
neden zazalar kurtlerı ne kadar kabullenmesede kurtler hep ınatla yok aynı ırktanız dıolar ınsan utanır bıraz bence ben zazayım kurt oldugumu kabullenmıyorum saygılarımla siverekliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
'sevdiğim,hasretim.....bingöllü zazam'....
bayağı bi araştırma sonrası..zaza kardeşlerimin kürtlerlerle,daha doğrusu zazacanın farsçadan ayrılan özellikleriyle birlikte,kürtçenin bi lehçesi olmadığı kanısına vardım..bilimsel araştırmalar doğrultusunda bunları yazabildim..örneğin kırgızca yaşın kaç? kaçın caşındasın anlamına gelirki rakamların yüzde 95 aynıdır ki..kırgızca bi türk lehçesidir.ayrıca türkmence..isteyenler araştırıp bulabilirler...bi türk ile özbek eğer yavaş konuşurlarsa anlaşabiliriler yalnız zaza ile kürt pek kolay anlaşamazlar...demem odur ki zazalar pers imparatorluğun bi halkıydılar...zamanla ayrıldılar ve farsçanın etkisinde kalan bi dilleri oluştu..ayrıca diller bu dünyanın çiçekleridir bence..zazaca kürtçenin bi lehçesi değildir...başlı başına bi dildir.türkçede farsçadan etkilenen bi dildir şimdi türkçe farsçanın bi lehçesi oluyor..tabii ki hayır..anlam olarak türkler zazalar türkler araplar lazlar çerkezler bu vatanın evlatlarıdır..bu ülke hepimizin..
inatÇıdırlar...
ben her zaman zazayım gurur duyuyrum zazalrın kürtlerle hiç bi alakası yok
bencede zazalar irandan gelmişler kürtlerin zazalarla hiç bir alakası yok. sadece bazı zazalar kandırılmış biz kürdüz diye ama brn inanamıyorum ben her zaman zazayım
zazalar yoğunlaştıkları yerlere bakarak bile nereden geldiklerini açıkca öğrenmiş oluruz örneğin kars erzincan gümüşhane muş diyarbakır elazığ yani haritada geldikleri yer kuzey doğuyu gösteriyo zazalar türk lerin geldileri yerden geliyo kürtle yakından alakası yoktur kürtler siyasi rant sağlamak için zazaları kullanmak istiyor
Toplumsal Kürt Gruplarından Zazalara Genel Bir Bakış
Toplumsal Kürd guruplarından Zazalar, yöreden yöreye kendilerini Kırmanc, Kırd, Dımıli/Dumbıli ve Zaza olarak, konuştukları lehçeyi de Kırmancki, Kırdki, Dımılki ve Zazaki olarak adlandırmaktalar. Kürtçenin diğer lehçelerine nazaran kadim dillerin özelliklerini kendinde daha çok koruyagelen bu lehçe, en geç yazılı alanda kullanılan Kürtçe lehçesidir.
Bu makalede andığım bu Kürt toplumsal grubu ve konuştukları lehçeyle ilgili kısaca genel bilgiler sunmaya çalışacağım.
Coğrafya ve Nüfus
Kırmanclar/Kırdler/Dmıliler/Zazalar yada Zaza Kürtleri, takriben birleşik bir zemin üzerinde Kuzey Kürdistan’ın Türkiye idari sınırları içerisinde bulunan 12 vilayetinde meskundurlar. Bu vilayetler şunlardır:
1) Adıyaman (Semsûr) ilinin Gerger (Aldûş) ilçesinde,
2) Bingöl (Çewlîg) ili ve Adaklı (Azarpêrt) , Genç (Dara Hênî) , Karlıova (Kanîreş) , Kiğı, (Gêxî) , Solhan (Boglan) , Yayladere (Xorxol) ve Yedisu (Çêrme) ilçelerinde,
3) Bitlis (Bidlîs) ilinin Mutki (Motkan) ilçesinde,
4) Diyarbakır (Diyarbekir) ilinin Çermik (Çêrmûge) , Çınar (Çinar) , Çüngüş (Şankûş) , Dicle (Pîran) Eğil (Gêl) , Ergani (Erxenî) , Hani (Hêni) , Hazro (Hezro) , Kocaköy (Karaz) , Kulp (Pasûr) ve Lice (Licê) ilçelerinde,
5) Elazığ (Xarpêt) ili ve Karakoçan (Depe) , Maden (Maden) , Arıcak (Mîyaran) , Palu (Pali) , Kovancılar (Qowancîyan) , Sivrice (Sîvrîce) ve Alacakaya (Xulaman) ilçelerinde,
6) Erzincan (Erzingan) ilinin Çayırlı (Mose) , İliç (Îlîç) , Kemah (Kemax) ve Tercan (Têrcan) ilçelerinde,
7) Erzurum (Erzirom) ilinin Aşkale (Aşqele) , Çat (Çad) , Pasinler (Hesenqele) ve Hınıs (Xinûs) ilçelerinde,
8) Muş (Mûş) ilinin Varto (Gimgim) ilçesinde,
9) Siirt (Sêrt) ilinin Baykan (Hewêla) ilçesinde,
10) Sivas (Sêwas) ilinin Kangal (Qengal) , Zara (Zara) , Ulaş (Ulaş) , İmranlı (Çît) ve Divriği (Dîvrîgî) ilçelerinde,
11) Şanlıurfa (Ruha) ilinin Siverek (Sêwregi) ilçesinde,
12) Tunceli (Dêrsim) ili Çemişgezek (Çemişgezek) , Hozat (Xozat) , Mazgirt (Mazgêrd) , Nazimiye (Qisle) , Ovacık (Pulur) , Pertek (Pêrtage) , Pülümür (Pilemurîye) ilçelerinde meskundurlar. (1)
Bu vilayetlerin bazılarında, örneğin Bingöl (Çewlîg) , Elazığ (Xarpêt) ve Tunceli’de (Dêrsim) çoğunlukta, diğer kimi vilayetlerde ise, bazen birkaç ilçede veya küçük bir bölgede oturmaktalar. (2)
Bu vilayetlerin dışında, Malatya (Meletî) ilinin Pütürge (Putirge) ve Arapagir (Erebgir) ilçelerinde, Kayseri (Qeyserî) ilinin Sarız (Sariz) ilçesinde, Gümüşhane, Niğde ve Aksaray’ın bazı köylerinde, Ardahan ilinin Göle (Golan) ilçesinin kimi köylerinde de oturmaktalar. (3)
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana Türkiye’de Kürt kimliği ve Kürtlere ait her şey yasaklı olduğundan Türkiye sınırları içerisinde yaşayan Kürtlerin nüfusu hakkında elimizde resmi veya somut herhangi bir rakam olmadığı gibi bu grubun nüfusu hakkında da resmi veya somut bir rakam yoktur. Ancak kimi araştırmacılar tarafından üç, üç buçuk milyon civarında bir nüfusa sahip oldukları tahmin edilmektedir. (4) Bu, yaklaşık olarak, Türkiye idari sınırları içerisinde yaşayan Kürt nüfusunun dörtte birine yakın bir rakam olmalı.
ZAZALAR NE TÜRKTÜR NE DE KÜRTTÜR.ADI ÜSTÜNDE ZAZA'DIR.BİLMEYENLER İÇİN LİNK:http://tr.wikipedia.org/wiki/Zazalar
kurtlar vadısındeki zaza beni seviyormusun :)
zazanın tam olarak ne olduğunu bilmiyorum ama bildiğim bir şey varsa ben adıyamanlıyım.Kökenimi araştırdığımda ise ermeni göçmeni olduğumu öğrendim.Vede zazayım.