Kültür Sanat Edebiyat Şiir

TARİĞA KURMACİ'DA SPAS KELİME ANLAMİ VE KÜRT KELİME ANLAM

rusya lideri leyli ile bir iş adamin öyküsü
kısa olarak şöyledır bu zengin iş adami
devlete vergi vermemek için kendini akılsızlığe
atiyor defalarca bir türlü yola gelmiyen bu iş adami
o dönemin yetkili kişiler o iş adama şöyle dediler iş prospas
dediler o iş adama halk çok güldü iş adami ne gülüyorsunuz
halk şöyle dedi yahu yetkililer sana uyanik eşek dedi
o iş adami hayır bana teşekkür dedi bu konu defalarca tartışma
oldu en iyisi biz yetkili kişilerde soralim. h.polat
teşekkür mu yoksa uyanık eşek mı yetkililer UYANIK EŞEK
DEDİLER yani spas kelimesi bu kelime iran dil
ailesine girdi fazla itibar edilmedi. spas kelime
türkçe sözlüktede vardır fakat türk dil kurumu
spas uyanik eşek olduğunu biliyor ve o yüzde
halkın kulanmasina izin vermiyor.
özet olarak netice SPAS UYANIK EŞEK ANLAMİNDADIR.
türkçe söz olarak spas dediği zaman (uyanik eşek demektır.
kurmanci söz olarakta spas dediğin zaman (keri kohne demektır.
spas ana kayinaği rus kökenidır.

KÜRT KELİME ANLAMİ

kürt kelime anlami. KURMANCİ dilinde mevcuttur yani şöyle
diyebilirim büyük sozgirt sözlüğünde kürtün anlami belirtmiştır
sözlüğe göre kürt çukur demek yine ayni sözlükte kort demek
kürt demek ses demek çeşit çeşit sesler iyi ses kötü ses anlaminda
ayni sözlükte yine ağaç oyuklari yada yerdeki oyuklari kırt demek
yine ayni sozgirt sözlüğünde kürt pislik çukuru demek anlamindadır
tabiki sozgirt sözlüğe göre beş alti kelime şık olarak göstermektır.
bazi araştırma yapan arkadaşlar ve tarihçiler tam kurmanci
kelimeleri bilmediği için başka başka yorumlar yapmaktalar
onlara herhangi bir eleştiri yapmiyorum
çünkü kurmanci dilleri çok zengin bir dildır
yaptığımız araştırmalara çok kurmanc kelimeleri kayıptır
yaşli insanlarimiz da aldiğimiz bu alintilari bayak yol aldık yani
söyle o kayıp kelimeleri çoğunu aldik o yüzde pek kurmancim diyenler
yada ben araştırmaciyim diyenler fazla bu kurmanci kelimeleri
hepsini bilmezler çünkü sozgirt sözlüğünde bugün nerde baksan
250 000 yada 300 000 bin kelimeye yakindır hepsin aynide bilmek çok zordur
yeni kayıp olmuş kelimeler yeni nesiller fazla bilmemektedır
o yüzde kürt başka kurmanc başkadır hiç bir zaman kurmanc kürt değildır
eskide serhad bölgesinde şöyle diyorlardi.(kurmanc- tırk) gerçekler acidır
ama doğru olduğu içindır. kurmanc /tırk. hakiki isimleri budur.........

TARİĞA KURMANCİ'DA SERHAD ANLAMİ

tariğa kurmanci'da serhadin anlami nedir. serhad asia kitasinda çok büyük isim teşkil etmektedir
tabiki bu isim tariğa tarihin içinde olmak sürati ile olmuştur yani osmanli'da önce 7-8 asır önceye
varmiş serhad tabiki o dönemde 17-18 beylık varmiş tüm yaşli dede venenelerde aldiğimiz alintilar
doğrultusunda serhad nedır diye sorduğumuzda şu cevablari verdiler serhad hazar denizinde
karadenize kadar uzanan kafkas dağlarin üzerinde çekilen hat'dır neden bu hat o kadar kiymetlidır
diye sorduğumuzda elbeten serhad kiymetlidir çünkü urus ile beylikler arasında büyük anlaşmazlık
çıkıyordu her seferınde bu hüzürsüzlük vardı çare kafkas dağlarin tepesinde çekilen serhad hati ile
son buldu kafkas dağlarin bir yüzey uruslarin, bir yüzeyda beyliklerin oldu serhat bir köy yada bir il

değildır serhad çok büyük bir bölgeye sahipdır yani kuzeyde tut güneye kadar şöyle ifade edeyim
hazer denizde karadenize akdenizin bir kisminda kızıldenize ve hind okyanusa çin hududuna
döner gelir hazar denize kadardır serhad deniyor walati serhat kurmanci dilinde denir
arabçada walati şark'i denir. şöylede ifade edeyim serhad kurmanci dilinde de serhad demek
yükari hat demektır yani ser-yükari- had-çizgi= toplam serhad demektır açik ve nettır.
işte bu bölgeler serhad ismini aliyor ve binlerce yıldır bu serhad ismi geliyor tarihsel olarakta
o dönemde reklamlarla tarih belirtmek doğru değildır yanliştır çünkü o zamanlar okur yazarlar
olmadiğinda ve hiç bir eğitimleri olmadiğinda tarihi rekamlar bilinmiyor çünkü serhad asia kitasinda
dört tane alfabasi vardir biri arab alfabasi ikinci hindce alfaba uçuncu çin alfaba dörtüncü rus alfabasidi

o dönemde serhad beylikleri urus alfabasina fazla güvenmiyordu ve alfaba harfleri zor geliyordu
çin alfaba da aynen rekamlari anlaşilmiyordu ve hind alfabasinda da anlaşilmiyordu ve en sonuncu
arab alfabasi daha mantıklı daha güzel daha iyi olduğunu ve arab alfabasina yöneldıler.h.polat.
tabiki arab alfabasi çok az kişiler biliyordu o da arabistanda olanlar ancak biliyordu tabiki mekkede
medinede olanlar biliyordu. serhad asia kitasinda iki tane halk vardi iç içe yaşiyorlardi
bu halk insanlar kurmanci tırkler'iydi uzun zaman barabar yaşadilar.
bazi tarihçilerin kurmanci dilin ve ırkın nerde geldiğini saptırıyorlar
gerçekleri hiç bilmiyorlar halbuki kurmanci dilin ırkın yaşli insanlarimiz da
sorduğumuzdan o yaşli insanlar başka türlü söylüyorlar yani kurmanc arab
dil ailesinden gelmiş diyorlar nekadar doğru ne kadar yanliş olduğunu bizde

o yaşlilarin diline dudağina bakiyoruz ve bize bu konu ile ilgili yaminli izah
ettırmesini istedik o yaşli insanlarimizda onlarda bizlerde dedelerimizi birbirine
konuştuklari zaman bizlerde küçüktük ve bu olayla konuştuklari gördüğ peki
izah olarak neydi arab asili yaşlilar şu şekilde izah ettiler bakın ne dediler
kurmanclar arab dil ailesinde gelmişler hakiki ismi kurmancistan'dır dili kurmancdır.
ve dünyada vardır iki ırk'da aleviler
çikmişler biri arab biri da kurmancdır arablarin alevileri yüzde 50- 60 civarinda
arab alevilerdır. kurmanclar ise onlardada yüzde 50-60 civarindadır ve bu kurmanclarin
dil ailesida vardır dediler onlarda acemlerdır dediler. bizler şaşirdik böyle
bir şey olurmu dede diye sorduk ve cevabi böyledi bende dedelerimde iştim
hatasa şöyle izah etti ecemler mehsepleri şii'dır yani alevilerdır. şii ne demek
şii şıhr demek kurmanci dilinde şıhr de ali demek. ali allahin aslani demek
acemistan diline bakin yarisinda fazla kurmanci animsiyor lehçe olarak az miktarda
fark vardir yani ecemler kurmanclarin dil ailesinde gelmişler dediler ve

bugüne kadar bu ırkın tam üzerinde bir araştırma yapilmamiştır ve bu
ırkı hep yanliş yönlendırdiler halbuki mesele bahs ettiğimiz gibidır diye söylediler
kurmanci çok zengin bir dili vardi tabiki bu serhad bölgesinde bu dil dağildi
yasak edildi çoğu zaman bu dil mahruz kaldi o dönemde unutuklari bir bişey
daha vardi o da dengbejlerin klamlari'di dengbejler sürekli aktarmalar yaptılar
klamlarin içindeki sözlerdır bugünler gelmesi allah kimsenin hakini kayıp etmez
bir örnek verdi o dede baraj barajdır muhakak bir yerlerde su sızar. işte bu ırkın

su sızmasi gibi da dengbejlerin klamların içideki sözlerin gibi sızmak.h.polat
bu da allahın bir lütfüdür diye konuştu. evet bu alintilar o yaşli dedelerde aldik
allah razi olsun.o dedeler ve nenelerin emegi hiç bir zaman unutulmuyacak.
önemli olanda insan insan olsun allah bizleri imanda kuranda ayrıltılmasin
hüzürümüzün bozan hainlerin şerinde sapmişlerin şerinde korusun. AMİN
umarim yeni nesilere bu bilgiler yarayacak kanatındayım. sevgiler saygilar.
tariğa kurmanci'da osmanli cerdlık dönemi başka bir zamana.

BAŞKÖY EDEBİYAT VE KÜLTÜRÜ

DENGBEJ KÖMSOR HAYATİ

dengbej kömsor 1870 tarihinde kars sarikamiş karakurt BAŞKÖY'ünden
doğdu 1955 yılında vefat etti allah gani gani rahmet etsin çok büyük bir şaiir'iydi
tabiki o dönemde bu başköy osmanli imparatorun elinde değildi
ruslarin elinde'iydi o dönemde kurmanclar fıllelerle barabar yaşiyorlardi.
kömsor müslüman'iydi kurmanc kökenli'di eğitimini okullar olmadiği için
medreslerde yapti 6 tane lisan biliyordu kurmanci arabça rusça ecemce hintçe ve tırkı
biliyordu kömsor 60- 70 yıl durmadan serhad asia bölgesinde dawat klamlari söyledi o dönemin kurmanclari kömsor gelmeden düğün yapmazlardi kömsor.
tüm serhadi bölgesini didik didik geziyordu karstan sivasa kadar vandan diyarbekira süryede irana kadar ezerbecan rewana kadar söyleyen dengbej'iydi yaninda yetiştirdiği
çok dengbejler vardi kömsor oda bengbeji değildi. düğünlari bengbejleridi yani düğün
klamlari hep söylerdi ve ayni zaman çok önemli bir şaiirdi arabça alfabasi ile
yazarliğida vardi başka bir dile ile dewat klamlari söylemezdi sadece kurmanci dili ile gowend halay klamlari söylerdi.
tüm serhad bölgesinde tüm düğünlere gidiyordu ve o kadar klamlari vardi ki hadi hesabi yok o kadar çokmuş klamlar bu klamlarin bazi isimleri şudur.

lurke lurke xanimi lurke
min qurbana gölliyi hurke.

ha berde misto desti min berde.

bejni li bejni li bejna kih.

xan ereze leylo can.

li li kını lili huri muri vay vay.

ez vi gundi mır nakim ho ho leylo
kofiya zıra xera nakim..

qaz qaz vaz qazim likvale.

gulli hoynar hoynar.

hoho lilyi lilyi lilyi şohu liliyi lilya noki
te bendi berva voki
te şirini berva noki
radmisim dani roki.

yar qemeri qemeri.

yar yar xizimi mi xizimi.

memyane memyane memo.

ninim ninim ninayi hoy limin.

ninim ninayi zamano dinyayi
çarix gore qetyayi ninayi ninayi
nava mala geryayi zamano ho dinyayi
min gora bavi gayi ninayi ninayi.

xan xanime xanime loy limini loy limin.

şemami şemami.

laçin mene laçin mene laçqa ser te tentene

çil çil mircan çil mircan.

daha bunun gibi binlerce klamlar vardir saymakla bitmezler
bu klam şahirimiz daha doğrusu diyebilirim bir klamlar hazinesidir.
dengbej kömsor yaşama hayatinda hiç bir zaman haksızlğı kabullenmeyen birimiş
hatasa çok asabimiş 10 tane çocuğu var 6 oğlan 4 kız çocuğu torunlarida sayısızdır.
tüm bu kaynak alıntılari çok yaşli insanlarimizda ve çok kişilerde sormuşuğ
araştirmamizin neticesi hep kişler ayni fikirlerde söylemişler hem fikirli olmuşlar.

TARİĞA
SARİKAMİŞ/BAŞKÖY

Başköy tarihi değil Tariğa geçmiş bir köydür yani
tarihi aynen sarikamiş'ın tarihi kadar uzaktır.
aldiğimiz alintilara göre osmanli imparatör döneminde
de geçiyor tabiki o dönemde başköy sarikamiş da
ruslar elinde iydi tariğa olarak osmanlinin tüm savaşlari
olan sarikamişa başköyde vardı o dönemde çünkü
başköy ruslarin ana merkez köyüdü hala ruslarin köprüleri ve ana merkez yollari mevcuttur
çünkü (20- 25) köye ulaşim sağliyan bir merkezi köydür.
1960 li yillarin adnan menderes'ın döneminde yol
yapimi başköy tüm köylere yol sağliyan bir ana dort
yoludu hem adnan menderes hemde ruslarin anayol
merkezidır. Başköy araştırma yaptığımız tarihi osmanli
tarihinde aşaği değil o kadar çok eski bir yerleşim birimidir başköy bu tariğa özet olarak anlatılmıştır.
yazari hayrettin polat.