© Copyright Antoloji.Com 2016. Bu sayfada yer alan bilgilerin her hakkı, aksi ayrıca belirtilmediği sürece Antoloji.Com'a aittir. Sitemizde yer alan şiirlerin telif hakları şairlerin kendilerine veya yetki verdikleri kişilere aittir. Sitemiz hiç bir şekilde kâr amacı gütmemektedir ve sitemizde yer alan tüm materyaller yalnızca bilgilendirme ve eğitim amacıyla sunulmaktadır.
Ne zaman bir yerlerde Srebrenitsa kelimesini duysam aklıma bu katliamda vurulan dört yaşında bir çocuğun ölmeden önce annesine sorduğu "Çocukları küçük kurşunla öldürürler değil mi anne?" sözü gelir ve ben bunu yapan canilerle aynı gezegende yaşadığımız için kahrolur, insanlık adına onlardan nefret ederim..
"İnsan" sıfatı hem katleden hem de katledilen için kullanılabilir mi? Akla, mantığa en önemlisi de vicdana sığar mı?
Bereket adalet olmasada cehennem inancımız var.Yoksa insan aklını kaybeder tüm bu yaşananlara..
İnsanların sistematik olarak katledikleri her yerde insanlığın vicdanı kanamalıdır... Ermenistan ın Azerilere yaptıkları Afrika'da müslümanlara yapılanlar daha masum katliamlarmıydı... Ermenistanla maç izleyenlere ve par(p)ayla el sıkışanlara ve bunlara taraftarlık yapanlara sormak lazım...
Düşündükçe ağlamaklı olduğumdur, yüreğimden bir parçanın koptuğunu hissettiğimdir..
1995 yılının Temmuz ayında Sırp güçleri sistematik olarak yürüttükleri katliamlarda sadece Srebrenitsa’da beş gün içinde 8.372 Boşnak’ı öldürdü, yüzlerce kadın ve küçük yaştaki kız çocuğuna tecavüz etti. Bir gün içerisinde 20.000’in üzerinde mülteci Srebrenitsa’dan zorla çıkarıldı. İnsanlık adına bunları unutma, unutturma zira tarih tekerrürden ibarettir... Allah hepsinin mekanlarını cennet eylesin...
Bu hüzünle fazla uzağa gitmiş olamazsın Neretva, Mostar kollarına kederden bir kelepçe gibi vurulmuşken. Şimdi her gece Mostarla fısıldaşıp durduğunu duyar gibiyim. Nasıl da öldük biz, ne güzel öldük...
insana çirkin uzanan eller kurusun.
İnsan olmanın en zor yanı sen katledilirken diğerlerinin seyirci kalması... onlar insansa biz neyiz?
11 temmuz 1995, Bosna Savaşı'nda uygulanan soykırımın yaşandığı Srebrenitsa..insan denilen mahluk medeni ve muhteşem olduğu kadar vahşi ve ilkel..
böyle bir katliamın üzerinden sadece 13 yıl geçmiş olması, tarihin bu kadar yakın olması ne kadar şaşırtıcı.
insanın insana yaptıkları..
Yine bir 11 Temmuz'du.
Sıcaktı.
Hasan panik halinde Birleşmiş Milletler'in Bosna'daki askeri karargâh binasına girdi.
Hollandalı Binbaşı Franken'in odasına daldı.
Elindeki listeyi Binbaşı'ya verdi.
Binbaşı, listeyi önüne çekip incelemeye başladı.
Bu, Srebrenica'daki Potoçari kampında görevli personelin listesiydi.
Kampı kuşatan Sırplar içeri sığınan Boşnak mültecilerin kendilerine teslimini istiyorlardı. 'Sadece kamp görevlileri içeride kalabilecek, aksi takdirde kamp bombalanacak'tı.
Hollandalı komutan bu baskıya direnememiş ve hemen personelin bir listesinin hazırlanmasını istemişti.
Listedekiler kalacak, diğerleri Sırplara teslim edilecekti.
Kamptaki 25 bin mülteci arasında Hasan'ın annesi, babası ve kardeşi de vardı. Hasan kampta tercüman olarak çalışmaya başlayınca onları da kampa aldırmıştı.
Burada güvende olduklarını düşünüyorlardı.
Ama şimdi Hollandalı komutan onları Sırplara teslime karar vermişti. Kararı mültecilere bildirme işi de Hasan'a kalmıştı.
Hasan, 'Sizi teslim edecekler' deyince mültecilerden feryatlar yükseldi. Kimi isyan ediyor, kimi Sırplara verilmektense ölmeyi tercih edeceğini söylüyordu.
Ama, Hollandalı komutan kararlıydı.
13 Temmuz günü kamp boşaltılmaya başlandı. Boşnaklar, Hollandalı askerlerin gözetiminde tek sıra halinde kamptan çıkarılıyor ve kapıda Sırp askeri araçlarına bindirilip götürülüyorlardı. Götürülenlerin hemen öldürüldüğü haberleri geliyordu.
Hasan panikteydi.
Kendisi görevli olduğu için kampta kalabilirdi, ama ailesi gidecekti.
Hiç olmazsa kardeşini kurtarabilmek için bir formül düşündü. Komutana götürdüğü personel listesinin sonuna 19 yaşındaki kardeşi Muhammed Nuhanoviç'in adını yazdı.
Listeyi inceleyen Hollandalı komutan parmağını listenin sonundaki bu isme basıp sordu:
'Kim bu? '
'Yeni alınan temizlikçi' dedi Hasan, 'İki hafta önce alınmıştı, ama Sırp kuşatması nedeniyle işe giriş formaliteleri tamamlanamadı.'
'Hayır. Bizde böyle biri çalışmıyor' dedi Komutan...
Pembe bir kalem aldı ve listeden 'Muhammed' ismini sildi.
Bu kalem hareketiyle onu hayattan da silmiş oluyordu.
Hasan kanı donmuş bir şekilde ayrıldı odadan...
Çılgın gibi sağa sola koşturdu. Bütün yetkililere yalvardı.
Olmadı.
Ailesiyle birlikte kamptan ayrılmaya karar verdi. Ancak babası vazgeçirdi onu bundan:
'Sen kalmalısın ve bu yaşananları tüm dünyaya anlatmalısın' dedi.
Kucaklaştılar.
Hasan, babasının, annesinin ve kardeşinin kamp çıkışında bir otobüse bindirildiğini gördü.
Bu, onları son görüşü olacaktı.
Hasan, babasının vasiyetine uyup ömrünü Bosna katliamını dünyaya duyurmaya adadı.
Sonunda başardı. Ama çok geçti.
Srebrenica katliamında, aralarında Hasan'ın ailesinin de bulunduğu 8 bin Boşnak katledilmişti.
Katliama seyirci kalan Hollanda hükümeti istifa etti.
Kamptan alınanların kurşunlanıp gömüldüğü toplu mezarın olduğu yere yıllar sonra Clinton tarafından bir anıt dikildi.
Hasan, katliamın 11. yıldönümü olan bugün, Saraybosna'da halkının mücadelesine devam ediyor.
Dünya, Bosna'yı unuttu bile...
Şimdi İsrail'in Filistin'deki katliamını seyrediyor.
Not: Hasan Nuhanoviç, yaşadıklarını 1999'da BM Bosna-Hersek Polis Görev Gücü'nde birlikte görev yaptığı Türk Emniyet Müdürü Ali Dikici'ye anlattı. Dikici de bunları kaleme aldı. Ali Dikici'nin bu konudaki makalesinin tam metnine (www.candundar.com.tr) adresinden ulaşabilirsiniz.
(Can Dündar)
avrupanın ortasında
soykırım
vahşet
insanlık dıramı
türkiyenin utancı
arka bahçesini kontrol edememesi
türkiyeye gelme sebebimiz bilmiyorum biradaha ne zaman gideriz evimiz toprağımız talan edildi vahşeti yaşadım toplu mezarlardan binlerce ceset cıktı o anı yasadım hangisi kardeşimdi hangisi okul arkadaşımdı, hangisi kankim, komsum:((evet kaçtık sığınacak bir kucak bir yer dost eli aradı insanlar kardeşim öldürüldü nerdeydin türkiye nerdesiniz avrupa hollanda yazıklar olsun kıydılar canlara sustu insanlan unutturmaya calışan avrupa kendi utancı sırp kasapları hala saklanıyorlar
yasasın bağımsız kosova, yaşasın u.ç.k.
1.kısım/Aksiyon/sayı:553
SREBRENİTSA - 11 Temmuz, tarihin gördüğü en büyük soykırımlardan biri olan Srebrenitsa’nın onuncu yıldönümü. Birkaç günde katledilen 8 bini aşkın erkek ve gençten geriye, kimliği dahi tespit edilemeyen ve çoğu torbalarda saklanan milyonlarca kemik kaldı. Katiller serbest, öldürülen masum insanların kemikleri torbalarda, yakınlarını kaybetmiş Boşnak kadınlar ise gözyaşlarıyla kayıplarını arıyor.Tuzla kent merkezinde prefabrik bir yapı... Sokağa girildiği anda burun direğini kıran kesif bir koku yükseliyor binalardan.Soğuk hava tertibatına sahip binalar, araçlar; bir uzay üssünde çalışıyormuş gibi özel kıyafetler giymiş, ağızları maskeli insanlar...
Yoğun bir tempoda çalışıyor insanlar; çünkü raflarda bekleyen 6 bini aşkın ceset torbası var. Burası Srebrenitsa’nın bakiyesi. Çalışanlar adli tıp uzmanları, ceset torbalarında bekleyenler ise Srebrenitsa’daki toplu mezarlardan çıkartılan Boşnaklara ait kemikler. Merkez, görenlerin kanını donduracak cinsten. Poşetlerde milyonlarca kemik incelenmeyi bekliyor. Türkiye’de patates poşetlemekte kullanılan kırmızı filelerde kafatasları, kemikler, cesetlere ait eşyalar var. Uluslararası Kayıp Kişiler Komisyonu’nun proje koordinatörü Zlatan Şabanoviç, depolarında kimliği tespit edilmeyi bekleyen 6 bini aşkın insana ait milyonlarca kemik olduğunu, bir cesedin kime ait olduğunu bulabilmek için bazen yıllarca uğraştıklarını, bütün akrabaları öldüğü için DNA testi yapılamayacak, dolayısıyla kimliği hiç belli olmayacak yaklaşık 4 bin kişi olduğunu anlatıyor. Poşetlerde kemikler, sabırla çalışan adli tıp uzmanları, dışarıda ‘bulduk’ haberini bekleyen binlerce Boşnak.
Visoko, Saraybosna’ya 45 dakika mesafede küçük bir kasaba. Buradaki bir hangarda da yoğun bir çalışma var. Bir yandan üzerinde barkod olan ceset torbaları giriyor, bir yandan da tabutlar. Tuzla ve Saraybosna’daki DNA merkezlerinde kimlikleri tespit edilen 610 Boşnak’a ait kemikler özenle tabutlara yerleştiriliyor. Sonra da yeşil örtüyle kapatılan tabutların üzerine barkod numarası yazılıyor. Görüntü, tsunami benzeri felaket yaşamış bir bölgeye aitmiş gibi. Fakat, yaşanan doğal bir afet değil. Dünyanın gözü önünde katledilen binlerce Boşnak’ın son yolculuğuna hazırlandığı yer burası. Toplu mezardan çıkartılan bir Boşnak’ın DNA merkezinde 4 yıl kadar süren bekleyişi son buluyor.
Bosna’nın Sırbistan sınırına yakın şehirlerinden Srebrenitsa yakınlarındaki Potaçari köyü girişi... İş makineleri sıra sıra mezarlar kazıyor. Ellerinde harita olan işçiler yerleri belirliyor, diğerleri de kazma kürekle mezarları hazırlıyor. Manzara ürpertici. Sıra sıra kazılmış yüzlerce mezar. İşçiler acele ediyor; çünkü hazırlanması gereken 610 mezar var.
Srebrenitsa’da, Tuzla’da, Saraybosna’da ve diğer şehirlerde... Binlere evde acılar tazeleniyor. Yüzlerce aile yıllardır beklediği güne hazırlanıyor. Anneler evlatlarını, genç kadınlar eşlerini ve çocuklarını son yolculuğuna uğurluyor. En azından başında dua okuyabilecekleri bir mezar olduğu için şükrediyorlar. Bu manzaralar Srebrenitsa’da yaşanan soykırımının onuncu yıldönümünde gelinen noktanın özeti. Dünyanın gördüğü en büyük katliamlardan birine şahit olan Srebrenitsa’da gündem hâlâ kayıplar, dönülemeyen evler, kimliği belirlenemeyen cesetler ve bir türlü bulunamayan savaş suçluları.
Geliyorum diyen katliam
BM koruması altında olmasına rağmen İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da görülen en büyük katliamın yaşandığı Srebrenitsa’da olaylar aslında adım adım gelişiyordu. Şehir aylardır abluka altındaydı. Çok ciddi ilaç, gıda, su ve elektrik sıkıntısı vardı. Üstelik katliamdan bir ay önce Amerikan istihbaratı Sırp General Ratko Mladiç ile Yugoslav genelkurmay başkanı arasında saldırı planlarının yapıldığına dair istihbaratı da iletmişti. 8 Temmuz’da Sırplar Barış Gücü binaları dahil şehri bombardımana tutar. Bir gün sonra da kasabanın güneyindeki mülteci kampları bombalanır. Hollanda askerlerine ait bir ileri karakolu ele geçiren Sırplar, 30 Hollanda askerini esir alır. 10 Temmuz’da Hollandalı Yarbay Ton Karremans hava desteği ister; ama bu talep Saraybosna’daki BM Barış Gücü Komutanı Fransız General Bernard Janvier tarafından reddedilir.
Yarbay Karremans’ın yoğun talepleri üzerine uçaklar havalandı ve Sırplar geri adım attı. Bu tablo karşısında hava harekâtını erteleyen BM, ertesi gün yaşanacaklara davetiye çıkarıyordu aslında. Hollandalı Yarbay, Sırp Çetniklere, ertesi sabah 6’ya kadar Potaçari’deki ablukayı kaldırmazlarsa hava akınının tekrar başlayacağını bildirdi. Fakat, Sırp güçleri çekilmediği gibi hava akını da düzenlenmedi. Sırplar kendilerini korumakla görevli Hollanda askerlerine sığınmış Boşnakları öldürmeye başlamıştı ki iki uçak tekrar havalandı. Sırplar esir aldıkları 30 askeri öldürmekle tehdit edince hava operasyonları yine durdu. Saat 16.30’a gelindiğinde Sırp komutan Ratko Mladiç, Hollandalı askerlere bir ültimatom vererek Boşnaklara ait silahlarla birlikte teslim olmalarını istedi. 12 Temmuz’da kadın ve çocukları Tuzla’ya götürecek otobüs ve kamyonlar Srebrenitsa’ya geldi. Sırplar 9-70 yaş arasındaki bütün erkekleri sorgulamak üzere alıkoydu. 23 bin kadın ve çocuğun nakli tam 30 saat sürdü.
13 Temmuz’da Sırplar ellerindeki Hollandalı esirleri serbest bıraktı. BM ve Sırp güçleri arasında yapılan görüşmeler sonunda, Hollanda askerlerinin şehri terk etmesine izin verildi. Srebrenitsa ve çevresinde, çoğunluğu erkek 8 bini aşkın Boşnak etnik temizliğin kurbanı oldu. Sonradan ortaya çıkan video kasetlerinde Hollandalı tabur komutanı Tom Karremans ile Hollandalı General Kees Nicolai’nin kenti teslim ettikten sonra Ratko Mladiç’le bir araya geldikleri, şakalaştıkları hatta kadeh kaldırdıkları görüldü. Bunlar olurken Sırp Çetnikler Potaçari’de Müslümanları kurşuna diziyordu. Sırp milislerin sistematik tecavüzüne uğrayan kadınların Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi’ne taşıdığı davalar halen devam ediyor. Katliamın baş mimarı Sırp lider Radovan Karadziç ve General Ratko Mladiç’in Savaş Suçları Mahkemesi’ne teslimi içinse bekleyiş sürüyor.
Sadece üç günde 8 bini aşkın insanın katledildiği Srebrenitsa’da bir isim var ki pozisyonu diğer binlerce Boşnak’tan farklı. Çünkü o iyi derecede bildiği İngilizce sayesinde BM askerlerine tercümanlık yapıyordu ve Sırp askerleriyle BM askerleri arasındaki tartışmaların, pazarlıkların ve işbirliğinin şahidiydi. Hasan Nuhanoviç (35) , 1993’te BM askerlerine tercümanlık yapmak için NATO bünyesinde işe başlamıştı ve memleketi olan Srebrenitsa’da BM askerleriyle birlikte çalışıyordu. NATO için çalıştığı 3 yıl boyunca bütün olaylara birinci elden şahitlik yaptı. Bugünlerde piyasaya çıkacak olan “BM bayrağı altında” başlıklı bir kitapta yaşadıklarını detaylarıyla anlatacak. Hasan Nuhanoviç, Bosna’da katliamın Srebrenitsa ile sınırlı olmadığını; savaşın başladığı 1992’den itibaren kademeli olarak katliamların yapıldığını, fakat toplu ölümler olmadığı için dikkat çekmediğini söylüyor.
2.kısım
BM askerlerine güvenmekle hata ettik
Srebrenitsa’daki Boşnakların kendilerini koruyan BM askerlerine güvenmekle büyük hata ettiğini belirterek, “Sırplar adım adım şehre yakın köyleri alıyor, kenti bombalıyorlardı. Bunlar olurken BM komutanları ‘Korkmayın, siyasi çözüm bulununcaya kadar korumamız altındasınız. Sırplar saldırırsa uçaklarımızla onları bombalarız.’ diyordu. Ama, 6 Temmuz’da dört bir taraftan şehre saldırdılar. BM askerleri tek kurşun bile atmadı. Üstelik kendini savunmak isteyen Boşnaklara engel oldular, az sayıdaki silaha da el koydular.” diyor. Sürekli BM askerlerinin yanında olduğu için hadiselerin içinde yaşayan Hasan Nuhanoviç, Sırpların gelişmiş tank ve toplarına rağmen şehirdeki Boşnakların bir top ve sadece 56 mermileri olduğunu, BM askerlerinin bu topu Sırp askerlerine bildirerek imha etmelerine göz yumduğunu söylüyor.
En büyük katliamın 11-12 Temmuz 1995’te yaşandığını dile getiren Nuhanoviç, dünyanın üç günde 10 bine yakın insanın katledilmesine inanmak istemediğini; fakat Srebrenitsa’da tarihin gördüğü en büyük katliamın yaşandığını hatırlatıyor: “Şehri ele geçiren Sırp askerleri, bir merkezde topladıkları kadın ve erkekleri önce ayırdı. Sonra erkekleri dışarı çıkardılar. Bir kısmını hemen orada öldürdüler bir kısmını da ormana doğru götürdüler. Kadınların otobüs ve kamyonlara doğru koşmasını istediler. Yaşananlar tam anlamıyla trajediydi.” Nuhanoviç, Hollanda askerlerinin olanları izlediğini; hatta bazılarının yardım ettiğini ileri sürüyor: “Boşnakları korumakla sorumlu Hollanda askerleri Sırp Çetniklerden emir alıyordu. Sırpların bir kısmı BM üniforması giymişti. 13 Temmuz’da içinde kardeşimin de olduğu 5 bine yakın Boşnak’ı toplama merkezinden çıkardılar. Merkezin önünde erkekleri öldürdüler. Aynı gün, aynı yerde hem annemi hem kardeşimi kaybettim. Hollanda askerlerinin Boşnaklara yaptığı en büyük kötülük, olup bitenleri gizlemeleriydi. Dünya, burada ne olduğunu uzun süre öğrenemedi.” Hasan Nuhanoviç’e göre, Potaçari’de katliamlar yaşanırken şehirde BM ve Hollanda bayrakları dalgalanıyordu.
10 yıldır her gün ağlıyorum
Pek çok olayı yaşamasına rağmen Savaş Suçları Mahkemesi’ne tanık olarak çağrılmadığını, kendisini dinleyecek makam bulmakta zorlandığını belirten Hasan Nuhanoviç, “Kitabı 2002’de bitirdim, ama bastıracak yayınevi bulamadım. 1998 ve 2000’de Amerikan Kongresi’nde ifade verip yaşananları anlattım. Ama, Batı dünyası görmek istemediği için bütün anlattıklarım havada kaldı.” diyor. Soykırımını ayrıntılarıyla anlattığı için Sırplardan sürekli “Seni o zaman öldürmeliydik.” şeklinde tehdit aldığını belirten Nuhanoviç, Sırpların Boşnakları öldürürken “Türklerden intikamımızı aldık.” diye konuştuğunu, olaylar sonrasında cesetlerin yerlerinin birkaç kez değiştirildiğini anlatıyor: “Srebrenitsa’nın polis şefi Mane Curiç, BM askerlerinin gözü önünde ölüme gönderilecekleri seçen kişiydi. Savaş bitti ama o Srebrenitsa’nın güvenlik şefi olarak kaldı. Ne ABD ne de AB bu konuda bir şey yaptı. Mladiç’in yeri biliniyorken ABD askerleri gidip almadı.”
“Haberleri izlemek için televizyonu açtığımda on yıldır ardından gözyaşı döktüğüm küçük oğlumu gördüm. Çok zayıflamış, bitkin düşmüştü. Sırp Çetnikleri onları bir arabadan indiriyordu. Önce dördünü kurşuna dizdiler. Sonra oğlumu gördüm. Yanındakini de öldürdükleri zaman geriye döndü. Sanki yardım istiyordu. Oturduğum yerden televizyona doğru koştum ama ikinci adımda bayılmışım. Oğlumu da kurşuna dizmişlerdi.”
Bu ifadeler Nura Alispahiç’e (61) ait. Çocuklarını kaybeden binlerce Boşnak anne gibi aradan geçen yıllar acısını dindirmemiş. Onu diğerlerinden daha fazla etkileyen olay, iki yıl önce DNA testiyle kemikleri bulunan küçük oğlunun katledilişini televizyondan izlemek zorunda kalması. Tuzla kenti yakınlarındaki mülteci kampında kızı Makbule ile yaşayan Nura Alispahiç, haberleri dinlemek için açtığı televizyonda, küçük oğlu Azmir’in öldürülüşüne şahit oldu. Aslında oğlunun şehit edildiğini biliyordu ama görüntülere kadar kabullenmek istememişti: “Binlerce kişi Hollanda askerlerinin bulunduğu fabrikaya sığınmıştık. Fakat, onlar bizi Sırplara teslim etti. Oğlum kuşatmayı yarmak için ormandan çıkış arıyordu. Ona son kez sarıldığım anı unutamıyorum.”
3.kısım
Azmir’in cesedi 1999’da toplu mezarda bulunur, 2003’te de Potaçari’deki şehitliğe defnedilir. Büyük oğlu ise Tuzla bombardımanında şehit olur. Eşi Aliya ise 1993’te şehit olmuştur. Nura Alispahiç, kalp rahatsızlığına iki evladını şehit vermenin verdiği acı eklendiği için ciddi sağlık sorunları yaşıyor, çocuklarının mezarına gidip dua okuyamıyor, mahkemeye tanık olarak çıkamıyor. Hiçbir sosyal güvencesi yok; “Kızım ve torunlarımla birlikte bize 175 Euro veriyorlar. Üç yılda iki kez evimiz değişti. Seneye de bu evden çıkartacaklar. Nereye gideceğimizi bilmiyorum. Bütün dünyanın gözleri önünde katledildik. Yıllardır çile çekiyoruz.”
Nura Alispahiç’in kızı Makbule o dönemde 26 yaşındaymış. Yaşanan hadiseler için “Sırplar her şeyi planlamış. BM askerleri bizi uyuttu. Biz ölüme giderken onlar şakalaşıyordu. Bizi Tuzla’ya götürecek otobüslerin şoförleri bile Sırp’tı. Yolda Çetnikler otobüsü durdurduğunda şoför, seçip istediğinizi alın, diye kapıları açıyordu.” diyor.
Katliama göz yuman Batı
dünyasından umudum yok
Katliam mağdurları için çalışan örgütlerin başında Srebrenitsalı Anneler Derneği geliyor. Dayton Anlaşması’ndan sonra 1996’da yakınlarını kaybeden Srebrenitsalı annelerin kurduğu derneğin amacı, Sırpların katlettiği 10 bin 701 Boşnak’ın kimliklerini tespit etmek ve mezarlarını yapmak. Şimdiye kadar yaklaşık 4 bin kişinin kimliği belirlenmiş. Derneğin başkan yardımcısı Kada Hotiç, hâlâ açılmayı bekleyen 30 ayrı toplu mezar olduğunu, son Müslümanın kimliğinin belirlenip mezarı yapılıncaya kadar çalışmalarının süreceğini söylüyor. Uluslararası kuruluşlar ve Bosna’da çalışan çokuluslu güçlerle işbirliği yaptıklarını belirterek, “Bir bilgi merkezi oluşturduk. Yaklaşık 12 bin kişi bize yakınlarının bulunması için dilekçe verdi. Kayıpların kaybolma tarihini, nerede nasıl kaybolduğunu, hayatta kalan yakınlarının irtibat bilgilerini toplayıp kayıplar komisyonuna veriyoruz.” diyor.
Konuşurken zaman zaman gözyaşlarına hakim olamayan Hotiç, kocasını, çocuklarını ve çok sayıda yakın akrabasını 11 Temmuz’da kaybetmiş. Yakın zamanda toplu mezarlarda eşi ve eşinin yakınlarının kemiklerini bulmuş; ama oğlu ve kardeşinden hâlâ haber yok. Savaş Suçları Mahkemesi’nden umutlu olmadığını söylüyor: “Katliama göz yuman Batı dünyası suçluları bulup yargılayacak mı? Hayır. Yaşananlar bütün çıplaklığı ile ortada; ama muhatap bulamıyoruz. Hiçbir Batılı kurum yaşananları katliam olarak kabul etmek istemiyor. 1042 çocuk hâlâ kayıp. 570 kızımız tecavüz edilip öldürüldü. Gözlerimizin önünde erkeklerimizi kurşuna dizdiler. Ortamdan korkup ağlayan küçük bir çocuğu annesinin kucağından alıp öldürdüler. Bunların şahidi binlerce kişi var; ama muhatap alan yok.”
Hayatta tek başına kalmak!
Srebrenitsalı Anneler Derneği çalışanlarının tamamının benzer hikayeleri var. Her anne ortalama 10 dan fazla yakınını kaybetmiş, ardından hiçbir iz bulamamış. Munira Sipahiç’in ailesinden 24 kişi, Necibe Salihoviç’in ailesinden 30 kişi kaybolmuş. Salihoviç ailesinden hiç kimseye ulaşılamamış.
Bugün Sırpların yoğunlukta olduğu bir kent olan Srebrenitsa’ya dönebilen birkaç yüz Boşnak’tan biri Hatice Muhammedoviç. Aynı zamanda Srebrenitsalı Anneler Derneği temsilcisi olan Hatice Hanım, kocası ve çocukları başta olmak üzere kendisinin ve eşinin ailesinden yüzden fazla şehit vermiş. Şimdi hayatta tek başına. Yaşadıklarını anlatırken gözyaşlarına hakim olamıyor. Eşinin ve oğullarının kuşatmadan çıkmak için ormana dağıldığını ve bunun onları son görüşü olduğunu anlatırken, “On yıldır her gün aynı acıyı yaşıyorum. Onları büyütüp düğünlerini yapmayı hayal ederken şimdi bir mezarları olması için çalışıyorum.” diyor. Hatice Muhammedoviç geçtiğimiz günlerde aldığı bir haberle buruk bir sevinç yaşadı. Çünkü iki oğlunun kemikleri bulunmuştu. DNA testleri sonucu çocuklarına ait olduğu tespit edilebilen kemikler bu yılki törenlerde defnedilecek. Artık başlarında Fatiha okuyabileceği mezarlara sahip olduğu için şükrediyor.
Kezzap dökülen cesetler var
Binlerce kayıp yakınının gözü aslında yıllardır Amur Marşoviç’in üzerinde. Zira, Bosna Hersek Kayıplar Komisyonu Başkanı olan Marşoviç, bütün mesaisini kayıp kişileri bulmaya harcıyor. Onun verdiği bilgilere göre, savaş sırasında 27 bin 734 kişi kayboldu. Bunların yüzde 92’si Boşnak, yüzde 6’sı Bosna Sırpı ve yüzde 1,7’si Bosna Hırvatlarından. Kayıplar arasında bir de Şaban Hüseyinov adlı bir Makedon Türkü var. Bu kayıpların yüzde 13’ü bayan. Tüm kayıpların yüzde 90’ı sivil. Amur Marşoviç’e göre, bu veriler yapılanın planlı bir imha çalışması olduğunu ortaya koyuyor: “366 toplu mezar tespit ettik. Hepsi de Sırp bölgesinde. Crni mezarlığından 629 kişi çıkardık. Çançari’den 506 kişi... Bugüne kadar tahminen 20 bin kişinin cesedine ulaştık. Tahminen diyorum çünkü bir kişiye ait ceset 30 kilometre çapında üç farklı mezarda çıktı. Üstelik birkaç kez yer değiştiren cesetlere de rastladık. İş makineleriyle parçalanmış kemikler bulduk. Böyle bir caniliği Naziler bile yapmamıştı.”
Yaptıkları çalışmalar sayesinde cesedi bulunan 20 bin kişiden 13 bininin kimliğini tespit ettiklerini, halen 6 bin 500 kişinin de cesetlerinin kimlik tespiti için laboratuvarlarda beklediğini; fakat asıl zorluğu DNA örneği alacak hiçbir yakını kalmayan kişilerin kimlik tespitinde yaşadıklarını söylüyor. Amur Marşoviç’e göre, yaklaşık 4 bin kişinin kimliği asla bilinemeyecek: “İki tür kemikten kimlik belirleyemeyeceğiz. Birincisi Zvornik yakınlarında bulduğumuz bir toplu mezardaki kemikler. Bunlar gömüldükten sonra üzerine kezzap dökülüp eritilmişler. İkincisi ise DNA örneği alacak bir tek ferdi bile kalmayan aileler. Yaşayan hiçbir ferdi kalmayan ailelere ait kemiklerden kimlik tespiti yapamayacağız.”
Bosna’da bulunan büyükelçilere toplu mezarları tek tek gezdirdiğini, çalışmalarını rapor halinde hepsine sunduğunu, yapılanın planlı bir soykırımı olduğunu her platformda anlattığını; fakat Batı dünyasının katliama göz yumduğu gibi gerçeği kabul etmeye de yanaşmadığını söyleyen Marşoviç, “Her gün binlerce insan ‘Acaba oğlum, eşim, babam bulunacak mı? ’ diye güne başlıyor. Yaşananlar delilleriyle ortada. Ama kimse katliam ve Srebrenitsa kelimelerini yan yana getirmeye yanaşmıyor. Bizi en çok bu yaralıyor. Tekrar birlikte yaşayacak isek bunun yolu katliamın kabulünden geçer.” diyor. Marşoviç’e göre, Srebrenitsa konusunda bir başka çelişki ise şöyle: “Ermeni katliamı diye Türkiye’yi köşeye sıkıştırıyorlar. Oysa olayı tarihçiler değil parlamentolar tartışıyor. Tamamen siyasi kararlar alınıyor. Oysa Srebrenitsa katliamı on yıl önceydi ve bütün şahitleri daha burada. Srebrenitsa’yı tarihe gömmek ve örtbas etmek istiyorlar.”
4.kısım
Raflarda 6 bin 500 ceset bekliyor
Sırpların vahşice öldürdüğü binlerce Boşnak’ın kimlik tespit çalışmaları ancak ileri DNA teknikleriyle mümkün olabiliyor. Çünkü cesetler bulunmasın diye birkaç farklı mezara parça parça gömüldü. Bosna genelinde kaybolan 25 bin 753 kişi için çalışmalarını sürdüren Uluslararası Kayıplar Komisyonu (International Commissions of Missing Persons) bugüne kadar 7 bin 767 kişinin kimliğini tespit edebildi. 2000 yılından bu yana yapılan çalışmalarda 71 bin kişiden DNA örnekleri aldıklarını, bu verileri mezarlardan çıkan kemiklerin DNA’ları ile karşılaştırdıklarını anlatan ICMP Direktörü Adin H. Jasarogiç, “Komisyon 1996’da kuruldu. Şimdiye kadar Srebrenitsa başta olmak üzere tüm eski Yugoslavya’dan kan örnekleri topladık. Onları, kemiklerden aldığımız örneklerle karşılaştırıyoruz.” diyor.
Birbirine karışmış kemiklerle karşılaşıyoruz
Srebrenitsa ve Tuzla’da birer merkezi bulunan organizasyonun bünyesinde çok geniş bir adli tıp uzmanı kadrosu var. Ülke genelinde bulunan bir tek kemik parçası bile burada detaylı bir değerlendirmeye tabu tutuluyor, binlerce örnekle karşılaştırılıyor. Milyonlarca kemik parçası tek tek barkodlanıyor ve her bir cesede ait bütün kemikler tamamlanıncaya kadar depolarda tutuluyor. Çok titiz bir çalışma yürüttüklerini anlatan Jasarogiç, “Ülke geneline yayılmış sahra ekiplerimiz verileri toplayıp merkeze yolluyor. Fakat DNA örneği alacak bir tek aile bireyi bile bulamadığımız binlerce vaka var. Boşnakların dağıldığı Avrupa ülkelerinde de DNA örnekleri topladık. Ama, hiçbir DNA örneğine ulaşamadığımız çok sayıda vaka var. Ailelerin çok dağılması da bir başka önemli faktör. Dosyalarını kapatamadığımız için de araziden yeni kemikler getiremiyoruz, yeni mezarlar açılamıyor.” diyor.
Proje koordinatörü Zlatan Şabanoviç ise depolarında halen 6 bin cesede ait kemik örneklerinin olduğunu hatırlatarak, “İşimiz hiç kolay değil. Çünkü cesetler paramparça olmuş. Bazen tek cesede ait kemikleri birden fazla bölgeden topluyoruz. Birbirine karışmış kemiklerle karşılaşıyoruz. Bu da katliamın delili.” diyor.
Dönülemeyen evler
Savaşın üzerinden neredeyse on yıl geçti. Yerlerinden ayrılan yüz binlerce mülteci Bosna için hâlâ ciddi bir sorun. Dönüşün neredeyse yok denecek kadar az olduğu bölge ise Srebrenitsa. Müslümanların yoğun olarak yaşadığı bölgede dönüşler ciddi oranlarda sağlansa da Srebrenitsa gibi sıkıntılı şehirlerde dönüşler çok az. Şehir merkezine bugüne kadar 600 kadar Boşnak dönebilmiş, köylere ise 1300 civarında kişi... Bosna genelinde mültecilerin geri dönüşleriyle ilgili en yetkili kurum BM Mülteciler Yüksek Komiserliği. Komiser Semih Bülbül’ün verdiği bilgiye göre, 1992’den itibaren yaklaşık 2 milyon insan yerinden oldu. Bu insanların geri dönüşleri ancak 1996’da başladı. Bugün, 450 bini yurtdışından olmak üzere 1 milyon kişinin evlerine döndüğünü belirten Bülbül, geri dönüşlerin önünde ciddi engeller olduğunu söylüyor: “En büyük engel döndüklerinde oturacak bir evlerinin olmaması. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği dönmek isteyenler için mali destek sağlıyor. Çok yaşlı ve kendi kendine bakamayacak durumda olanların olanların evleri restore ediliyor ve bunlara iş kurmaları için bir miktar yardımda bulunuluyor. Şu anda 6 tane Srebrenitsa’da, 12 tane de Bratunats’ta ev inşa ediyoruz.”
Uluslararası camianın Bosna’da sorunların çözümü için geri dönüşlerin bir an önce bitirilmesi gerektiğine inandığını; bu sebeble Avrupa Kalkınma Bankası’nın mültecilerin konut sorununun çözümü için 8 milyon Euro ayırdığını anlatan Semih Bülbül, 2006 sonuna kadar eski evlerine dönmek isteyenlerin yerleştirilmesinin planlandığını söylüyor.
Srebrenitsa’yı yeniden inşa edeceğiz
Bosna Hersek’in Sırp bölgesinde yer alan Srebrenitsa aslında oldukça küçük bir kasaba. Savaş başlamadan önce 36 bin kişi yaşıyordu ve nüfusun 20 bini Boşnaklardan, 8 bini Sırplardan, geri kalanlarsa Hırvatlar ve diğer etnik gruplardan oluşuyordu. Savaşın başlamasıyla civar köylerdeki Boşnaklar da Sreprenitsa’ya sığındı ve nüfus 50 bini aştı. 11-16 temmuz 1995 tarihinde meydana gelen olaylarda 8 bin Srebrenitsalı hayatını kaybetti. Korunmuş bölge olarak kabul edilen civar bölgelerde ise yaklaşık 5 bin kişi hayatını kaybetti.
5.kısım
10 bini aşkın insanı birkaç günde kaybeden Srebrenitsa bugünlerde yaralarını sarmaya çalışıyor. Şehrin Boşnak Belediye Başkanı Abdurrahman Malkiç, katliamın üzerinden on yıl geçmesine rağmen Boşnakların dönemediğini, bugün şehrin nüfus dengesinin Sırpların lehine değiştiğini söylüyor: “2000’den bu yana sadece 3 bin Boşnak şehre dönebildi. Şu anda şehirde 10 bin kişi yaşıyor ve 6 bini Sırp. Müslümanlar dönemiyor çünkü ne evleri, ne işleri, ne de aileleri kaldı. Belediyenin bütün evleri yapmaya yetecek kadar imkanı yok. Bu yüzden dış destek şart.” Güvenlik sağlansa da katliam yüzünden Boşnakların artık Sırplara sırtını dönemeyeceğini belirterek, “Burada tarihte eşi benzeri olmayan bir katliam yaşandı. Eskisi gibi olması mümkün değil. Ben 5 ay esir kampında kaldım, bunun bir ayı hücre cezasında geçti. Çekmediğim işkence yok. Ama biz buradan giden bütün Boşnakları geriye getirmek istiyoruz.” diyor. Sırp tehdidinin sürdüğünü, şimdiye kadar ciddi olay olmasa da bunun Sırpların uslandığı anlamına gelmediğini dile getiriyor.
1992-1995 arasında inanılmaz bir vandalizme sahne olan, çoluk çocuk binlerce insanın öldürüldüğü Bosna’da yaralar henüz sarılmış değil. Aradan geçen 10 yılda başarı sağlanmış çok fazla konu yok. Adeta sorunların üzeri örtülmüş. Her gün “Acaba bugün bir haber alır mıyım? ” diyen binlerce Boşnak anne ise gözyaşlarını içine akıtmaya devam ediyor. Binlerce insanın öldürülmesi emrini veren Mladiç ve Karadziç ise hâlâ serbest.
SEVLiYA FEYZiÇ: ALLAH’TAN TEK DiLEĞiM BiR ARADA ÖLEBiLMEKTi
Katliamda eşini kaybeden, dört çocuğu ile günlerce süren bir yolculuktan sonra Tuzla’ya Selviya Feyziç’in Srebrenitsa Günlüğü:
“3 Mart 1992’de Sırplar ültimatom yayınlamıştı silahlarınızı bırakın diye. Ailecek Bayramoviç köyüne gittik. Ertesi gün Arkan’ın Çetnikleri geldi. Bütün köy halkı ormana çekildik. 3 Mayıs’a kadar orada yaşadık. Boşnak direnişçilerin mücadelesi başarılı oldu ve Bratunats köyüne geri döndük. Halk da Srebrenitsa’ya döndü. Fakat şehir sürekli bombalanıyordu. 1992 yazında büyük bir açlık başlamıştı. Otları kaynatıp yiyorduk. Açlıktan çok sayıda bebek hayatını kaybetmişti. Su ve elektrikler kesikti. Ocak 1993’te nadiren yardımlar gelmeye başladı. O da haftalık yarım kilo un bir paket süttü. Bu esnada civar kasabalar Sırpların eline geçti. Halk Srebrenitsa’ya akın etti. Aylardan temmuzdu. Top sahasının yanına bomba düştü ve 50 kişi öldü. 1994 başında tekrar yardımlar başladı. Fakat Sırplar yardım konvoylarına el koyuyordu. Olanlara BM askerleri seyirci kalmıştı. Sırplar kenar mahallelere kadar gelmişti. Hatta Akif isimli bir Müslüman genci öldürüp kafasıyla top oynadılar. 25 kişiyi öldürüp cesetlerine işkence ettiler aynı yerde. Her geçen gün şartlar zorlaştı. Köylerle irtibatımız kesilmişti. Daha sonra Bratunats köyündeki tüm erkeklerin öldürüldüğünü duyduk. Babam ve eşim tarafından 60’a yakın akrabam bu saldırılarda öldürüldü. 1995’in altıncı ayına geldiğimizde Sırplar artık iyice azmıştı. Solutuşa köyüne girdiler. Çember giderek daralıyordu. 6 Temmuz sabahı büyük gürültülerle uyandık. Tanklar sokaklardaydı. Srebrenitsa’da panik başlamıştı. Civar köylerden dumanlar yükseliyor, sokaklarda insanlar öldürülüyordu. 10 Temmuz’a geldiğimizde kocam ‘Artık ayrılıyoruz.’ diyerek benimle ve çocuklarla vedalaştı. Sabah erken Tuzla yoluna çıkıyorsunuz demişti. Sabah erkenden bütün halk BM askerlerinin bulunduğu fabrikaya doğru gittik. Yanımda kızım Elvisa, oğullarım Elvis, Roma ve 14 aylık kızım Adisa vardı. Fabrikada ve civarında 15 bin kişi olmuştuk. BM askerleri vardı ama hiçbir şey yapmadılar. Genç kızlara tecavüz etmeye başladılar, bazı erkekleri fabrika önünde kurşuna diziyorlardı. Allah’tan tek dileğim bir arada ölmekti. Sırp komutan Mladiç geldi ve hiçbir şey olmayacak dedi. Fakat inanmıyorduk çünkü erkekler öldürülüyor, kızlara tecavüz ediliyordu. 12 Temmuz sabahı onlarca kamyon ve otobüs geldi. Erkekleri alıkoydular. Sırp ve BM askerleri koridor oluşturmuştu otobüs yolunda. Sırp askerleri arasında Zlatan ve Cvetin isimli iki komşumu gördüm. Bize küfrederek tekmeler savuruyordu. Bir otobüsün koridorunda zorlukla yer buldum. Çocuklarım ağlıyordu. Sımsıkı ellerini tuttum. Sırpların taşladığı otobüs Bratunats’a doğru yola çıktı. Yol boyunca otobüsleri durduran Çetnikler bazı erkekleri indirip kurşuna diziyordu. Bizim arabayı kullanan komşumuz Milan Miçiç adlı şoför kapıyı açıp, ‘Benim için de öldürün.” diye bağırdı. Sırplar genç kızları da arabalardan indiriyordu. Teyzemin kızı da aynı arabadaydı ve onu da indirip tecavüz ettiler.”
ELViSA LOKMAN: BABAMA SARILAMADAN AYRILDIĞIM iÇiN KENDiMi AFFETMEYECEĞiM
Savaş başladığı zaman çocukluğum kesildi. En çok ihtiyacım olduğunda babam yanımda yoktu. Bodrumlar, tank sesleri, patlamalar vardı çocukluğumda. Ben cılız olduğum için su bulmaya gidiyordum. Hiç unutmayacağım ise Sırpların Akif abiyi öldürüp kafasıyla top oynamalarıydı. Srebrenitsa koruma altına alınınca çocukluğuma devam edeceğimi sanıyordum. Babamın ölümüyle yıkılmıştım. Babamı son gördüğümde sarılıp onu öpmediğim için kendimi asla affetmeyeceğim. Onu son kez gördüğüme inanmak istememiştim. Ama onu bir daha hiç göremedim. Kamplar, sefalet, oradan oraya sürüklendik. Bugün hâlâ karanlıktan korkuyorum, evde en küçük bir gürültüde çığlıkla uyanıyorum.
Srebrenitsa’yı unutturmayalım
Srebrenitsa adlı şehrin adını bundan 10 yıl önce kim bilirdi acaba? Bu şehirde yaşayanlar ve bulunduğu ülkenin vatandaşlarından başka herhalde kimse bilmezdi.
Ama şimdi Doğu Bosna’nın bu şehrinin adını bilmeyen ya da duymayan insan kalmamıştır herhalde bana göre.
Srebrenitsa bugün bütün dünyaca biliniyor; tam 10 yıl önce yaşadığı, uğradığı şerden, kötülükten dolayı. Bu kötülük, bu şer bu şehre ve insanlarına Sırp zulmü, Sırp katliamı, Sırp soykırımı olarak uğramış, burasını, insanlarını yakın tarihte görülmeyen acılarla yok etmişti.
Srebrenitsa’ya gelen şer, insanların İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana görmedikleri, yaşamadıkları bir büyük şerdi; Yahudi soykırımı ya da katliamından bu yana dünya yaklaşık 50 yıldır böyle sistematik bir şer yaşamamış, görmemişti.
Üstelik bu şer, dünyanın insan hakları, demokrasi, hoşgörü ve bunları koruyacak BM, NATO gibi teşkilatların en ileri, en yüksek, en organize durumda olduğu zamanlarda gerçekleştirilmişti ne yazık ki...
Bugün Srebrenitsa’dan bu cümlelerle söz etme gereğini bir kere daha duydum; zira Srebrenitsa’da 1995’in 11-17 Temmuz günleri arasında işlenen kötülük, bugünlerde bu büyük kötülüğün 10. yılı dolayısıyla anılıyor, hatırlanıyor. Şu yazıyı yazdığım sıralarda EuroNews’den Srebrenitsa’nın hemen dışındaki Potoçari’de yapılan anma törenlerini, kılınan cenaze namazını, ardından yapılan helallık çağrılarını hüzünle, acıyla izliyor, katliamın baş sorumlularının hâlâ firarda olduklarını da hatırlamadan edemiyorum.
Esasen, katliamdaki sorumluğundan dolayı bugüne kadar sadece Sırp General Radislav Krstiç, 2001 yılı Ağustos ayında Lahey’deki Milletlerarası Savaş Suçları Mahkemesi tarafından soykırım suçlusu olarak suçlu bulunup 46 yıl hapisle cezalandırılmış ve böylece Srebrenitsa’da yaşananlar modern tarihin ilk soykırımı olarak resmen tarihe geçmişti.
Portekizli hakim Almiro Rodrigues, mahkemenin kararını General Krstiç’in yüzüne, ‘... General Radislav Krstiç, siz soykırım suçundan, insanlığa karşı işlenen suçlardan ve savaş kurallarını çiğnemek suretiyle cinayet işlemekten dolayı suçlu bulundunuz... General Krstiç, siz oradaydınız. Siz binlerce Bosnalı Müslüman’ın katledilmesinden suçlusunuz; siz insanlara inanılmaz acılar yaşatmaktan dolayı suçlusunuz. General Krstiç, siz 1995 yılının Temmuz ayında kötülüğe, şerre rıza gösterdiniz. İşte bu yüzden mahkeme sizi suçlu bulmuş ve sizi 46 yıl hapse mahkum etmiştir.’ şeklinde okuyarak Srebrenitsa’da o meş’um temmuz günleri yaşananları temelde kötülük, şer olarak tanımlamıştı.
Srebrenitsa’da yaşananlar modern tarihin en büyük kötülüklerinden biriydi elbette; nitekim şehri güvenli bölge olarak koruması altına alan ama bunu beceremeyen Birleşmiş Milletler de Srebrenitsa’da işlenen kötülüğü anlayamadığını kendi raporuyla itiraf etmiş, şöyle demişti: ‘... Hatalar, yanlış değerlendirmeler ve karşımızda bulunan kötülüğün kapsamını anlama yetersizliğimizden dolayı Birleşmiş Milletler olarak biz, Srebrenitsa halkını Sırpların kitlesel cinayetlerinden kurtarmak için üzerimize düşen görevi yapamadık.’
Bu acı ve ibret dolu hükmün yanı sıra aynı rapor hem dünya ve hem de BM’nin çok geç anladığı şu gerçeğe de dikkat çekmişti hatırladığım kadarıyla: ‘Bosna, askerî bir ihtilaf olduğu kadar ahlakî bir davaydı da...’
Raporun da itiraf ettiği gibi Bosna ve burada yaşananlar ahlakî bir davaydı da; ama ne yazık ki dünya milletlerinin hak-hukuk, insanlık anlayışının en üst, en güçlü ortak temsilcisi BM bu konularda aciz kalmış ve Bosna’yı, Srebrenitsa’yı Sırp kötülüğüne teslim etmişti.
Srebrenitsa’da yaşanan kötülüğün üzerinden bugün 10 yıl geçmiş bulunuyor. General Krstiç gibi kötülüğü işleyenlerden birisi mahkûm olmuş bulunuyor. Ama şüphesiz bu yeterli değil; kötülüğün tamamen cezalandırılması için daha pek çok şeyin yapılması gerekiyor. En başta, kötülüğün esas mimarlarından, faillerinden Karadziç ve Mladiç’in de yakalanıp adalete teslim edilmeleri; sonra da hareketleriyle Srebrenitsa’daki kötülüğe katkıda bulunan, bu kötülüğün yolunu bilerek, bilmeyerek açanların da adalete hesap vermesi gerekiyor.
10 yıl önce işlenen bu kötülük, bütün yönleriyle mutlaka ortaya çıkarılmalı ve herkes bundan ibret ve ders almalı. Srebrenitsa’yı unutmayalım, unutturmayalım...
TEBRİK: Srebrenitsa’nın 10. yılını Türk basınında (hatta dünya basınında) en kapsamlı, en ayrıntılı, en başarılı, en güzel şekilde ele alan Zaman Dış Haberler ekibini ve Aksiyon Dergisi’ni burada huzurunuzda tebrik ediyor, bu değerli kardeşlerime içten teşekkürlerimi sunuyorum. Sağ olsunlar...
12.07.2005/Fikret Ertan/Zaman
The Wall Street Journal
13.07.2005 ÇARŞAMBA
BM ve Avrupa’nın Srebrenitsa’daki payı
On yıl önce bugün, General Ratko Mladiç komutası altındaki Bosnalı Sırp güçleri, Bosnalı Müslümanların kasabası Srebrenitsa’ya girdi, kasaba o dönemde Hollandalı barış gücü askerleri tarafından korunuyordu.
General Mladiç üç talepte bulunmuştu: Kasabadaki erkekler silahlarını teslim edecek; 12-77 yaş arasındaki tüm erkekler “sorgulanmak” üzere ayrılacak ve geri kalan nüfus da Müslüman bölgelere sürülecekti. İki gün içinde 23 bin kadın ve çocuk sürüldü. Geri kalan 5 bin Müslüman erkek ve genç, Hollanda askeri üssü yakınında Mladiç güçlerine teslim edildi. Bildiğimiz gibi, Hollandalılar tarafından Sırplara teslim edilen insanların pek çoğu katledildi. Bu katliamın rakamı aşağı yukarı 7 bin 200. Ancak bizim şu anda andığımız sadece vahşetin ölçeği değil. Aynı zamanda, sözde koruyucuları tarafından ihanet edilen Srebrenitsa erkeklerini de anıyoruz ve bu aynı zamanda bugün için de dersler taşıyor. İlk ders Birleşmiş Milletler’in o dönemdeki işlerliğine dair. BM, Balkanlar’a ilk müdahalesini tüm taraflara eşit bir şekilde uygulandığı varsayılan silah ambargosu ile gerçekleştirdi; ancak bu durum Bosna’nın Müslümanlarını çok daha iyi donanmış ve Slobodan Miloseviç tarafından yönetilen Belgrad hükümetinin desteğini alan Sırplara karşı savunmasız bırakmaktan başka bir işe yaramadı.
Bunu, BM’nin Sarejevo ve Srebrenitsa da dahil tehdit altındaki etnik gruplar etrafında “güvenli bölgeler” oluşturma gibi felaket getiren kararı takip etti. 1993 yılındaki BM Sekreterliği raporuna göre, güvenli bölgeler “öfke uyandıran yaşam kayıplarını ve yoksulluğu sınırlamada, uluslararası kaygıları gidermede, politik müzakere başlatılmasında ve insani yardımların dağıtılmasında faydalı oldu.” Ancak bununla birlikte başlangıcından beri BM askerlerinin neredeki yerleşim bölgelerini koruyacağı net değildi; o dönemin ABD Başkanı Clinton, ABD kara birliklerinin bölgeye yerleştirilmesi kararı aldı. Aynı zamanda güvenli bölgedeki BM askerlerinin gerçekte kendi bölgelerindeki insanları korumak için güç kullanma yetkisiyle donatılıp donatılmadığı da belirsizdi. Daha da kötüsü, “güvenli bölgelerin” kurulmasından birkaç hafta sonra, Müslümanların BM koruması için verdikleri bedel silahlarını bırakmaları oldu. Bu katliamda, Avrupalılar da rol oynadı elbette. 1990’ların başlarında Balkanlar krizi patlak verdiğinde, Avrupa toplumunun yabancı temsilcileri, örneğin Jacques Poos, “Avrupa’nın zamanının geldiğini” ilan etmişti. O anda yeni ve kararlı bir Avrupa izlenimi doğmuştu. Ancak bunun aksine, Avrupalılar müzakerelerle Sırpları durdurmaya çalıştı. O dönem İngiltere Başbakanı olan Margaret Thatcher, Sırpların işlediği vahşeti “şeytan” olarak niteledi ve “insani yardımın yeterli olmadığını” söyledi. Ancak onun bu görüşü Savunma Bakanı Malcolm Rifkind tarafından, “duygusal saçmalık” olarak nitelendirildi.
Sonuç olarak, yönetime geldiğinde ilk Bush yönetiminin “Belgrad kasaplarına” verdiği tavizi sona erdirme sözü veren Clinton yönetimiydi. Bugün pek çok insan, 1995 yılındaki Dayton Antlaşması ile Bosna Savaşı’nın sona erdirilmesini sağlayan diplomatik çabayı anar. Aynı şekilde 1999 yılındaki başarılı askerî müdahaleyi de. Ancak Bill Clinton bir şey yapmadan önce Balkanlar’ın üç yıl boyunca kanamasına izin verdi. BM ve Avrupa’nın işi ele almasına ve Balkan çatışmasının tarihi kökenleri hakkında uzun uzun düşünme zamanı verdi. 1995 yılında ABD sınırlı bir bombalama kampanyası ile soruna müdahale etti, hızlı ve kararlı bir sonuç elde etti. Clinton sözlerini daha önce tutsaydı, binlerce Bosnalının yaşamı kurtulabilir ve Srebrenitsa katliamı da yaşanmayabilirdi. Amerikalı politikacılar bir başka Srebrenitsa ile karşılaşmak istemiyorsa, BM’nin görev konusunda belirleyici olmasına bir daha asla izin vermemeli. Avrupalılara da “liderlik etme” görevi vermek kötü bir fikirdi. Hepsinden öte, Srebrenitsa Batılı politikacıların koruyucu önlemler almayı reddettiği, bir araya toplanan tehlikenin büyüklüğünü göremediği ya da görmezden geldiği kötü bir örnek. (The Wall Street Journal - Başyazı, 11 Temmuz 2005)
13.07.2005/Zaman
2. Dünya Savaşı'ndan sonra, son 60 yıllık dönemin en büyük 'soykırımı' (jenosid) 'nın yaşandığı Srebrenica (Srebrenicsa) 'dayız. Srebrenica Belediyesi tarafından düzenlenen 'Srebrenica Soykırımı 10. Yıl Anma Etkinlikleri'ne katılmak üzere, Pazartesi sabahı saat 05.00'te Saraybosna'dan yola çıktık. Hava kapalı ve yağmurlu. Sanki gökler de 10 yıl önce 11 Temmuz 1995'te Sırp yamyamları tarafından vahşkatledilen 12 bin Müslüman Boşnağın matemini tutuyor.
Saraybosna-Srebrenica arası 130 km.den biraz fazla. Aslında normal şartlarda arabayla 1,5 saatte gidebilirsiniz. Fakat bu mesafeyi, ancak 6 saatte kat edebiliyoruz. Çünkü, yol binlerce araba ve otobüs tarafından doldurulmuş durumda. Müslüman Bosna'dan ve dünyanın her yerinden gelen 150 bin civarında olduğunu tahmin ettiğimiz topluluk defin merasiminin yapılacağı şehitliğin içinde toplanmış. Dünyanın çeşitli devletlerinin cumhurbaşkanları, başbakanları, dışişleri bakanları protokolde yerlerini aldılar. Balkanlar'dan ve Avrupa ülkelerinden bir çok tanıdık simayı görebiliyorsunuz. Türkiye'den Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Abdullah Gül merasime iştirak ediyor. Ayrıca 3 milletvekilimiz de gelmişler. Bunun haricinde Türkiye'den, çoğunluğunu Bosna Dayanışma Grubu'nun organize ettiği 300 kadar Bosna dostu ulaşmış bulunuyor.
***
Şehitlik, tam bir mahşer günü görüntüsü içerisinde. Soykırım neticesinde işkenceyle öldürülmüş 610 şehidin tabutları Kelime-i Tevhbayraklarına sarılmış vaziyette sıralanmış. Diğer tarafta da, mezarlar açılmış ve defni bekliyorlar. Gürül gürül okunan YâsŞerve Tebâreke, insanın tüylerini diken diken ediyor. Değerli dostum Nadir Lâtif İslâm, 'Burası Arafat'a ne kadar benziyor değil mi? ' dedi. BBP Genel Başkanı sevgili Muhsin Yazıcıoğlu ile gözgöze geldik: Gözlerinden yaşlar akıyordu. Nihat Genç de aynı durumdaydı.
***
Türk heyeti olarak şehitliğe, Bosna ve Türk Bayraklarıyla tekbir getirerek girdik. Herkes alkışlıyordu. Kulağıma 'Osmanlı', 'Türk' lafları çalındı. Bizim arkamızdan, şehitliğe Bosnalı yetimler girdiler.
Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı Süleyman Tehiç'in açış konuşmasından sonra ABD Başkanı Bush'un temsilcisi Dünya Bankası Başkanı Wolfowitz, İngiliz Dışişleri Bakanı Jack Straw, Lahey İnsanlık Aleyhine İşlenen Suçlar Mahkemesi Başkanı Thedor Meron ve Srebrenica Belediye Başkanı Malkiç konuştular. Lahey Mahkeme Başkanı'nın, bunun katliâm değil soykırım olduğunu vurgulaması ilgi çekiciydi.
***
Savaştan sonra, Sırp ve Hırvat soykırımlarını araştırmak ve şehitleri bulmak için 'Toplu Mezarları ve Kayıpları Araştırma Komisyonu' kurulmuş ve İzetbegoviç'in SDA Partisi'nden Sarayova Milletvekili Amor Maşoviç (Türkmenoviç) , Komisyon'un başkanlığına getirilmiş. Maşoviç'in gayretiyle Srebrenica'da toplu mezarlar bulunmaya başlanmış. Bugüne kadar 6.187 şehidin gömüldüğü toplu mezarlar ortaya çıkarılmış. Bugün yeni bulunan 610 şehidin defin merasimi yapılıyor. Komisyon, her şehidin tek tek DNA testlerini yaptırarak hüviyet tespitini sağlamış. Ancak, bunun dışında henüz kimliği tespit edilememiş binlerce şehit bulunuyor. Srebrenica halkı, özellikle kadınlar, mezarların üstündeki isimleri okuyarak yakınlarını bulmaya çalışıyorlar.
***
1991'le 1995 yılları arasında yaklaşık 5 sene devam eden Sırp ve Hırvat saldırıları sonucunda 250 bin Müslüman Boşnak şehit olmuş. 85 bin Müslüman Boşnak kadını, kin ve nefreti aksettiriyor.
Srebrenica'da 11 ve 12 Temmuz 1995 günleri 12 bin kişi, akla gelmedik işkencelerle şehit edilmiştir. Depolara, ambarlara toplanan binlerce kişi, organları kesilerek, derileri yüzülerek, yakılarak ve diri diri toprağa gömülerek öldürülüyor. Erkeklerin gözleri önünde bütün kadınların ırzına geçiliyor. Hâmile kadınların karınlarını deşerek cenkesmek de, bu Sırp alçaklarının çok hoşlandıkları işkencelerden... Kaçmayı başaranları köpeklere parçalatıyorlar. Sorarım size annesinin önünde 1,5 yaşındaki bebeği parçalayıp derisini yüzerek etini kızartıp annesine zorla yedirmek için ne türlü bir canavar olmak gerekir? ...
Srebrenica soykırımında ve Bosna'da Bosna'da uygulanan bütün vahşet, hâlen yargılanan eski Sırbistan Cumhurbaşkanı Miloseviç ile şimdi kaçak(!) olarak serbestçe dolaşan Bosna Sırplarının lideri Karaziç ve Sırp ordusunun başındaki General Mladiç adlı kâtillerin emriyle gerçekleştirilmiştir.
Ancak, bütün bu alçak kâtiller sadece tetikçilerden ibarettir. Ne yazık ki, bu soykırımın gerçek fâilleri, herbiri bir 'tek dişi kalmış canavar' olan Hristiyan Batı dünyasıdır. BM Barış Gücü (aslında Sırp ve Hırvat gücü) , NATO ve başta Hollanda olmak üzere çeşitli Avrupa ülkelerinin askerleri bu vahşete seyirci kalmış; hattâ bir çok olayda Sırplarla birlikte soykırıma iştirak etmişlerdir. Srebrenica'da, sokaktaki adama sorarsanız; size Hollandalı askerlerin Boşnak kadınlarına nasıl tecâvüz ettiklerini anlatacaktır.
Bu soykırımda asıl sorgulanması ve yargılanması gerekenler Sırp cânilerinden çok; Srebrenica'yı 'Güvenli Bölge' ilân ederek Boşnakların silâhlarını toplayıp onları Sırp kâtillere teslim eden; hava harekâtını kasıtlı olarak engelleyen BM Genel Sekreteri Butrosgali, Barış Gücü Komutanı Fransız Generali Janvier ve BM Bosna temsilcisi Japon Akashi gibi kişilerdir.
***
Srebrenica'da ve Bosna'nın heryerinde bu soykırımları yapanların, kurbanları olan Müslüman Boşnaklara hep aynı lâfı söyledikleri naklediliyor: 'Siz Türkleri artık burada görmek istemiyoruz'. Sırplar, açıkça Osmanlı'dan intikam aldıklarını söylüyorlarmış. Yani, sizin anlayacağınız sevgili okuyucular, Bosna'da işkenceyle öldürülenler bizim insanımız, ırzına geçilenler de bizim kadınlarımızdır. Lâkin, bu şuur ancak milletimizde var. O sırada devleti idare edenlerimizde ise aslâ olmadı. Son olarak, 'Boğaziçi allâmeleri'ni, Ermeni iftiralarını bırakıp gerçek 'Soykırım' görmek için Bosna'ya çağırıyorum. Bunu söylediğimde, Türk heyetindeki bir dostum, 'Bunu yapmazlar. Çünkü, fukara Boşnakların, onları satın almak için Ermeni diyasporası gibi parası yoktur ki! ' dedi.
Hasan Celal Güzel
Tercüman
12-07-2005
'Cumhuriyet 13.07.2005
GENİŞ AÇI
HİKMET BİLA
Srebreniça Sadece Katliam Değil...
Srebreniça katliamı, onuncu yılında bir kez daha hatırlandı. Gelecek yılın temmuzuna kadar yine unutulacak. Gelecek yılın anma töreni de benim gözümde yine yalancılığın resmi töreni olacak.
Bu yalanın altını çizmek gerek. Çünkü olay, sadece 8 bin masum insanın katledilmesi olayı değil.
On yıl önce Bosna-Hersek'te iç savaş yaşanıyordu. Daha doğrusu ülkedeki Müslüman Bosnalılar, Sırp ordusu tarafından kuşatılmıştı. Birleşmiş Milletler, silahsızlandırma kararı almış ama bu karar sadece Bosnalılar için uygulanmıştı. Ve yine Birleşmiş Milletler, Srebreniça'yı sözümona 'güvenli bölge' ilan etmişlerdi. Birleşmiş Milletler tarafından güvenli bölge ilan edilen bir yerde silaha ne gerek olabilirdi ki? .. Sırp birlikleri, önce kuşatıp, aç-susuz bıraktıkları Srebreniça'yı ele geçirmek üzere saldırdıklarında Bosnalılar hâlâ silahsızdı.
Bölgede Birleşmiş Milletler gücünün başında bir Fransız generali vardı. Srebreniça 'güvenli bölge' sinden de Hollandalı askerler sorumluydu.
10 Temmuz 1995'te saldırıya geçen Sırplar, kenti top ateşine tuttular. NATO, Sırplara karşı hava saldırısı düzenledi. Sırplar başka bir silaha başvurdular. Karakolları basıp 14 Hollandalı askeri rehin aldılar. Hava saldırısı durdurulmazsa bu askerleri öldüreceklerini söylediler. Hava saldırısı durdu. Çünkü Hollandalı askerlerin hayatı, Hollanda için de, NATO için de, Birleşmiş Milletler için de çok önemliydi.
Sırplar için bu kadarı yeterli değildi. Kentten kaçmaya çalışan Bosnalıların kendilerine teslim edilmesini istediler. Yoksa? ..
Yoksa Hollandalı askerler öldürülecekti. Hollandalı askerlerin hayatı Hollanda için de, NATO için de, Birleşmiş Milletler için de çok önemliydi. Sırpların istediği aslında çok 'basit' ti. 16 ile 77 yaş arasındaki bütün erkekler teslim edilirse diğerlerinin gitmesine izin verilecekti.
Ve Bosna'daki Birleşmiş Milletler'in yetkilileri, askeri gücünün generalleri, o generallerin hükümetleri bu basit isteği kabul ettiler. Hollanda askerleri, 16-77 yaş arası erkekleri katliam yapılacağını bile bile Sırplara teslim ettiler. Kadınlarla erkeklerin, yalvarış yakarış arasında ayrılması işlemi Hollanda askerlerinin gözetim ve denetiminde yerine getirildi.
Sırplar, 'Birleşmiş Milletler askerleri' nden teslim aldıkları 8 bin Bosnalı erkeği gruplar halinde öldürüp toplu mezarlara gömdüler. Srebreniça ve çevresinden hâlâ toplu mezarlar fışkırıyor.
14 Hollandalı askere karşılık 8 bin Bosnalı sivil katliama terk edildi. Çünkü Hollandalı askerlerin canı, Hollanda için, NATO için ve Birleşmiş Milletler için çok önemliydi.
İşte iki gün önce Srebreniça'da bu olayın anma töreni vardı. İlginç olan, Fransız ve Hollanda dışişleri bakanları da oradaydı. Sahte gözyaşları döktüler.
Katliamın baş sorumluları Karadziç ve Mladiç on yıldır ellerini kollarını sallayarak gezerken, Fransa, Hollanda, Birleşmiş Milletler, hiçbir şey olmamış gibi davranırken, yalandan gözyaşları.
Bu yalanın altını çizmek gerek. Çünkü olay sadece 8 bin kişinin öldürülmesi olayı değil. Bir zihniyet bir siyaset olayı. '
[HABER İZLENİM] Özür, acıları unutturur mu?
Bir acı ne zaman diner? Eğer birkaç ay, birkaç yıl şeklinde cevap verenlerdenseniz yanıldığınızın örneği Srebrenitsa’dır.
Katliamın üzerinden 10 yıl geçmesine rağmen Boşnak annelerin, çocukların acısı dinmediği gibi azalmamış bile. Her tabut, her haber gözyaşlarının dökülmesi için yeterli oluyor. 40 bin kişinin toplandığı Potoçari Şehitliği’nde görenlerin zihnini allak bullak eden bir manzara ile başladı bu yılki anma törenleri. Çimler üzerine dizilmiş yüzlerce tabut ve gözyaşları içinde tabutların başına gelen anneler, eşler ve yetim çocuklar... Hepsinin gözleri bir elindeki kağıtta bir de tabutların başındaki rakamlarda. Anneler on yıldır ‘bir mezarı olsa’ dediği çocuğuna kavuşmanın, en azından tabutuna el sürebilmenin fırsatını yakalamış olmanın karmaşık duyguları içinde. Birkaç adım, kontrol edilen birkaç tabut ve sonunda kavuşma anı. Gözyaşları usul usul yağan yağmura karışıp tabutların üzerine düşüyor. On yıldır kayıpları için ağlayan Boşnak anneler, sessizce gözyaşı döküyorlar. Bu esnada dünyanın dört bir tarafından gelmiş ‘ciddi’ giyinen ‘önemli’ insanlar mikrofonlardan dünya barışına yapılacak katkıdan, katillerin hesabının sorulacağından bahsediyor; fakat şehit annelerinden hiçbiri onları duymuyor bile. Şehit yakınları kendi dünyalarına o kadar dalmıştı ki bu yıl ilk kez törenlere katılan Sırbistan-Karadağ Cumhurbaşkanı Boris Tadiç bile fark edilmedi. Tadiç, başı önde geldi; sessizce çelenk koyup başı önde ayrıldı Potoçari’den.
Katliamın yaşandığı Potoçari köyü yakınlarındaki şehitlikte düzenlenen törenlere bu yıl Batı dünyasının özrü damgasını vuruyordu aslında. Uygar dünyanın failleri bulacağı sözü veriliyordu kürsüde; fakat manzara söylenenlerle çelişiyordu. Tüm dünya liderleri savaş suçluları mahkemeye çıksın derken, Sırp bölgelerinden gelen silah seslerğ Sırpların yaptıklarından pişman olmadıklarını gösterir gibiydi. Verilen sözlere güvenilmişti ve bugün benzer sözlere güvenmenin bir sonucu olarak 610 tabut defin için bekliyordu. Binlerce insanın hep birden ‘hakkımızı helal ettik’ nidalarından sonra tabutlar yüklenildi omuzlara. Çok hafif, çok küçüktü tabutlar. Çünkü hepsi on yıl önce bugün Crni köyü yakınlarında topluca katledilen 610 Boşnak’a aitti ve içinde sadece birkaç parça kemik vardı. Yıllarca kimlik tespiti için bekleyen kemikler, nihayet ebedi istirahatgahına doğru yol alıyordu. Bu esnada çığlıklar hıçkırıklara karışıyordu, aynı anda binlerce insandan... Yüreğine gömdüğü acısını artık dizginleyemeyenler, bayılanlar, çocuğunun, babasının tabutunu gösteren anneler...
Mahşeri bir kalabalık, mahşeri bir telaş. Her adımda ayrı bir trajik hikâye var üstelik. Srebrenitsalı Hatice Muhammedoviç de kocasıyla oğlunu defnediyordu törenlerde. Onları yolcu ederken on yıl önce kaybettiği yakınlarını sayıyordu bize: “Eşim, çocuklarım ve onların akrabaları. 100’ü aşkın yakınımı kaybettim birkaç gün içerisinde. Ben ölünce de soy ismim tarihe karışacak.” diyor. Hemen yanındaki başka mezarlarda başka hikâyeler var; ama dün Potoçari’de dil ortaktı: Gözyaşı...
12.07.2005
ADEM YAVUZ ARSLAN-SREBRENİTSA /Zaman
Srebrenitsa’nın 10. yılında dünya özür diledi
Srebrenitsa katliamının 10. yıldönümü, Potoçari’de düzenlenen mahşerî törenlerle anıldı. Yapılan DNA çalışmaları ile kimlikleri tespit edilebilen 610 şehidin de defnedildiği törenlere 50’yi aşkın ülkeden üst düzey katılım gerçekleşti.
Törende konuşan yetkililer, yaşanan katliamda Batı dünyasının hatası ve utancı olduğunu kabul ederek Boşnaklardan özür diledi.
Yaklaşık 40 bin kişinin katıldığı törenler için 250’ye yakın otobüs ve binlerce otomobille Potoçari’ye akın eden Boşnaklar, şehitlerini görkemli şekilde uğurladı. Törenlerden önce Türkiye tarafından yollanan 15 bin beyaz başörtüsü dağıtıldı. Anma programı Bosna Cumhurbaşkanı Süleyman Tihiç’in konuşmasıyla başladı. Tihiç “Yeni bir Bosna’nın inşası için savaş suçlularının hesap vermesi gerekir. Burada acıları tazelemekle birlikte hakkın, adaletin yerine gelmesi yönündeki talepleri dile getirmek için varız.” dedi.
Yoğun kalabalık sebebiyle gecikmeli başlayan programda konuşan Dünya Bankası Başkanı Paul Wolfowitz ise katliamda Sırplar kadar Batı dünyasının da hatası olduğunu söyledi. Konuşmasına “Esselamü aleyküm ve rahmetullahi ve berakatühü” diyerek başlayan Wolfowitz, “Biz Batı dünyası olarak, yapmamız gereken her şeyi yapsaydık bu katliam yaşanmayacaktı. Srebrenitsa özgür dünyanın utancı ve ayıbıdır. Savaş suçlularının yakalanması ve gerekli cezayı alması için elimizden geleni yapacağız. Dünya Bankası olarak da bu ülkenin yeniden inşası için projeler geliştireceğiz.” dedi.
AB Dönem Başkanı İngiltere’nin Dışişleri Bakanı Jack Straw da “Srebrenitsa bizim utancımızdır. Bu şeytanca eylem gözlerimizin önünde oldu ve biz bunu önlemek için yeterince çalışmadık.” diye konuştu ve Karadziç ile Mladiç’in yakalanamamasından duyduğu üzüntüyü dile getirdi.
“Bosna barışının mimarı” Amerikalı eski diplomat Richard Holbrooke ise Srebrenitsa’yı “uluslararası toplumun utancı” diye niteleyerek, “Karadziç ile Mladiç yakalanmadan görev tamamlanmayacaktır.” dedi. Türkiye’yi Dışişleri Bakanı Gül’ün başkanlığında kalabalık bir parlamenter grubu ve sivil toplum kuruluşlarının temsil ettiği törenlere Sırp Cumhurbaşkanı Boris Tadiç, Richard Holbrooke, Hırvatistan Cumhurbaşkanı Mesiç başta olmak üzere 50’yi aşkın ülkeden yüzden fazla üst düzey devlet adamı katıldı. Tören anıtına çelenk bırakan devlet adamları Bosna Hersek Diyanet İşleri Başkanı Mustafa Çeriç’in kıldırdığı cenaze namazına eşlik ettiler. Çeriç, dünya barışı için dua ettiği konuşmasında ise Srebrenitsa benzeri bir katliamın yaşanmaması için tüm dünyanın tedbir alması gerektiğini söyledi.
Tarihî törenler sırasında Sırbistan’dan gelen bir grup sivil toplum kuruluşu ise Srebrenitsalı annelere destek verdi. ‘Acınızı paylaşıyoruz.’ diyen Sırp Savaş Karşıtı Kadınlar Örgütü üyeleri savaş suçlularının da adalet önünde hesap vermesi gerektiğini söylediler.
12.07.2005
Adem Yavuz Arslan
Srebrenitsa/Zaman
‘O korkunç anları unutamıyorum bize sığınan insanları savunamadık’
Srebrenitsa katliamı sırasında kenti Sırp çetniklere teslim ederek kıyımın önünü açan Hollanda barış gücü taburunda görevli bir asker Zaman’a konuştu.
“Bize güvenip sığınan masumları savunamadık. Kendimi sorumlu hissediyorum; o korkunç anları hâlâ unutamıyorum.” diyen Wim Dıjkma adlı asker, 600 kişilik taburda psikolojik tedavi gören 250’ye yakın Hollandalıdan sadece biri. 16 Ocak-21 Temmuz 1995 arasında Srebrenitsa’daki askeri birliğin iç istihbarat sorumlusu olarak görev yapan Dıjkma, ülkesine döndükten sonra 6 ay tedavi gördüğünü belirtiyor.
6 aylık Bosna serüvenini “Hayatımın en acı ve korkunç görevi.” diye niteleyen Hollandalı eski asker, Sırpların yaptığına “tam anlamıyla vahşi bir katliam” derken, kendisini şahsen ‘suçlu’ görmüyor. “Suçlu değilim; ama kendimi sorumlu hissediyorum.” diyen Wim Dıjkma, asıl sorumluluğun BM’de olduğunu savunarak, kendilerinin “ellerinin kollarının bağlı olduğunu” şu ifadelerle savunurken itiraflarını sürdürüyor: “Bizim gidiş amacımız çok farklıydı. Oraya vardığımızda elimiz kolumuz bağlıydı. Çünkü bütün yetkiler BM’de idi. Bizi kimseye ateş açmamamız konusunda uyardılar. ‘Sadece size ateş edenlere caydırıcı olarak karşılık verin.’ dediler. Zaten yeterince ağır silahımız da yoktu. Biz oraya bir nevi ‘geri hizmet’ vazifesiyle gönderildik. Yani bizden beklenen, caydırıcılık ve koruma idi. Ama bunları da tam anlamıyla yapamadık.” Kendilerine verilen emre göre, “sadece Sırpların ateş etmesine karşılık ateş açabileceklerini” savunan Hollandalı askerin, bu noktada Hollandalı komutanlarını suçlamaktan kaçınması dikkat çekiyor. Wim Dıjkma, “Bizi gönderenler ve yetki vermeyenler suçlu. İçeriye konvoy ve takviye gelemiyordu. Toplam 600 kişi ne yapabilirdik? ... Bütün bu sebeplerden dolayı silahsız masum Boşnak Müslümanları koruyamadık. Bundan suçlu olmasam da orada olduğum için kendimi sorumlu hissediyorum.” ifadelerini kullandı. Srebrenitsa vahşetini “gerçekten çok korkunç” diye niteleyen eski asker, “Masum insanlar bize güvenmişlerdi. Hep bize sığınıyorlardı. Onları yeterince savunamadık. Ben de burada sorumluyum. Ama sorumlu hissetmekle suçlu hissetmek çok farklıdır. Eğer insanlar savaşın dehşetini bilselerdi savaşa başlamadan önce bin defa oturup düşünürlerdi.” ifadeleriyle adeta günah çıkartıyor.
Kurbanların kimlik tespitinin önemini vurgulayan eski asker, Srebrenitsa’daki bütün kayıpların ortaya çıkmasının “çok uzun zaman alacağını” vurgulayarak şöyle devam ediyor: “Gerçekten vicdan azabı çekiyorum. Uyuyamıyorum. Psikolojik tedavi gördüm. Hâlâ da devam ediyor.” Dıjkma’nın aksine Hollanda yönetiminin, katliamın 10. yılında olaylarla ilgili olarak hâlâ sorumluluk kabul etmemesi dikkat çekiyor.
Dıjkma, yıldönümü dolayısıyla Hollanda’nın Vugt şehrinde bir konferans da verdi. Davetlilerin, “Bu masumlar niçin savunulamadı, BM niye onları başıboş bıraktı? ” sorularına maruz kalan eski asker, bunun “üç” sebebini, “Askerlere sadece kendilerini savunma görevi verilmesi, BM’nin acziyeti ve askerlerin tecrübesizliği” diye sıralarken şöyle konuştu: “Uluslararası sistemde de gerçekten bir başıbozukluk var. Göz göre göre katliam ‘geliyorum’ dedi. Gerçekten savunamadık onları.”
12.07.2005
Basri Doğan
Amsterdam /Zaman
Fransız raporu: Boşnaklar göz göre göre ateşe atıldı
Srebrenitsa’da 1995 yılında gerçekleşen katliama göz yumdukları gerekçesiyle Hollanda ile birlikte suçlanan Fransa’nın ulusal meclisi tarafından hazırlanan araştırma raporu, olayla ilgili bazı önemli karanlık noktalara ışık tutuyor.
Çünkü, burada yaşananlar “insanlık hafızasının kavrama kapasitesinden çok uzakta”. Fransız Meclisi Araştırma Komisyonu, 2000’de başta Fransa’nın katliamdaki sorumluluğu olmak üzere, on yıldır “Avrupa vicdanının yakasını bırakmayan” sorulara cevap bulmaya çalıştı: Srebrenitsa’yı korumakla görevli Hollanda askerleri neden savunma yapmadı? Bosna’da BM güçlerinin komutanı Fransız General Bernard Janvier bütün yetkiler elinde olduğu halde niçin hava saldırısı başlatmadı? Fransa, Sırplarla gizli bir anlaşma mı yaptı? Bosnalıların, BM tarafından oluşturulan güvenlik alanlarına toplanması toplu katliamlar için mi planlanmıştı? Komisyon, 9 ay süren araştırma sonunda 1200 sayfalık bir rapor yayınladı. Srebrenitsa’daki barbarlığı anlamak için önemli ipuçları veren rapor BM, NATO ve Fransız Savunma Bakanlığı gibi kurumların işbirliğine yanaşmamasından dolayı birçok soruya net cevap getiremedi.
Hollanda askerleri Boşnakların silahlarını toplayarak katliamı kolaylaştırdı
Bütün sorumluluğun Janvier’in üzerine atılamayacağını belirtilen raporda, Srebrenitsa’yı korumakla görevli Hollandalı askerlerin Sırplara karşı hiçbir savunmada bulunmamasına dikkat çekiliyor. Bunun Sırplara büyük bir psikolojik destek verdiğini belirten komisyon, üstelik Hollandalı askerlerin Bosnalıların ellerindeki silahları alarak ve zayıf savunma sistemlerini dağıtarak onları Sırplara teslim ettiğini dile getiriyor. Hollandalı askerlerin Tuzla’da da ‘bocaladıklarını’ hatırlatan rapor, Hollandalı yetkililerin Srebrenitsa’daki katliama şahit oldukları halde bunu saklamalarını da eleştiriyor.
Raporda, uluslararası gücün komutanlarından İngiliz Rupert Smith de üstü kapalı suçlanıyor. Janvier’in NATO ile bağlantılardan sorumlu yardımcısı İngiliz subayın bu kritik dönemde izne ayrıldığı hatırlatılan raporda, FORPRONU yetkililerinin kriz sırasında hiçbir tepki vermemelerinin de cevaplanmayan önemli bir soru olarak kaldığı belirtiliyor. Smith’in Srebrenitsa’da katliam yapan Mladiç ile 15 ve 19 Temmuz 1995’te iki kez görüştüğünü hatırlatan komisyon, konuşmaların içeriğini doğrudan kendisine sormak istediklerini; fakat Smith’in görüşme taleplerine cevap vermediğini bildiriyor. Fransız komisyon raporu, BM’nin Bosna temsilcisi Yasushi Akashi’nin de BM Güvenlik Konseyi’ne yanlış bilgilerle dolu raporlar sunduğunu vurguluyor.
Raporda BM’nin savaşın ortasında ‘barışı koruma’ misyonuna giriştiğine dikkat çekilerek, yetkililerinin ‘tarafsız olma’ ilkesinden dolayı BM konvoylarını engelleyen Sırplara tepki bile veremediği belirtiliyor. Uluslararası gücün ‘fizikî’ olarak Bosna’da bulunmasına rağmen hiçbir zaman ‘askerî’ olarak bulunmadığını iddia eden komisyon, katliamın sebebinin Fransa, İngiltere ve ABD’li siyasetçilerin müdahale yönündeki isteksizliğinde aranması gerektiğinin altını çiziyor.
‘Srebrenitsa ve Zepa, müzakerelerin yolunu açmak için Sırplara peşkeş mi çekildi? ’
BM’nin güçsüzlüğünün ‘güvenli alanlar’ oluşturulması politikasında net bir şekilde görüldüğünü ifade eden Fransız parlamenterler, Bosnalı Müslümanların güvenli diye getirildikleri bu bölgelerde yeterli koruma sağlanmadığına dikkat çekerek, Srebrenitsa katliamının temellerinin bu uygulamada aranması gerektiğine vurgu yapıyor. Komisyon, raporun sonuç kısmında “Şok bir soru ama sormamak daha şoke edecek” denilerek “Srebrenitsa, Bosna-Hersek’in etnik haritasını netleştirerek diplomatik müzakereleri kolaylaştırmayı amaçlayan bir politikanın sonucu mu idi? Şehir, Paris’te, Londra’da, Washington’da ve hatta Saraybosna’da alınan bir karar doğrultusunda mı düştü? ” soruları yöneltiliyor. Bunu görmek için Bosna-Hersek’in Temmuz 1995’ten önceki ve sonraki haritalarına ve olayların kronolojisine bakmanın yeterli olacağı belirtilerek, ‘düşman kardeşlerin’ Srebrenitsa’nın düşmesinden dört ay sonra Bosna topraklarının paylaşımı konusunda anlaşmaya varmasına dikkat çekiliyor. Srebrenitsa’daki olayların ardından Sırpların etnik temizliğe giriştiği yönünde tartışmaların artmasına rağmen Batılı liderlerin Srebrenitsa’nın hemen arkasından bir başka ‘güvenli bölge’ olan Zepa’nın da düşmesine sessiz kalmasının bu tezi güçlendirdiği belirtiliyor. Fransa meclisinin raporunda, yine de uluslararası bir plandan kesin olarak söz edebilmek için yeterli delillerin olmadığı kaydediliyor.
11.07.2005
Ali İhsan Aydın
Paris /Zaman
‘Ermeni meselesine odaklananlar 10 yıl önceki katliamı örtbas etmeye çalışıyor’
Bosna Savaşı’nın sonlarına doğru BM korumasındaki bölge olan Srebrenitsa’da 8 binden fazla Müslüman Boşnak’ın katledilişinin 10. yıldönümünde düzenlenen törenler katliama şahit olanların da acılarını tazeliyor.
Aksiyon dergisinin “10. yılında tanıkların ağzından Srebrenitsa soykırımı’’ başlığıyla bugün piyasaya çıkan sayısında kapaktan verdiği haberinde, katliama tanıklık edenler olayları bütün vahşetiyle bir kez daha gözler önüne seriyor. BM Barış Gücü’nde görevli Hollandalı askerlerin gözü önünde cereyan eden katliam, tanıkların gözünden şöyle aktarılıyor:
Bosna Hersek Kayıplar Komisyonu Başkanı Amur Marşoviç: Savaş sırasında 27 bin 734 kişi kayboldu. Bunların yüzde 92’si Boşnak, yüzde 6’sı Bosna Sırpı ve yüzde 1,7’si Bosna Hırvatlarından. Kayıplar arasında bir de Şaban Hüseyinov adlı bir Makedonyalı Türk var. Bu kayıpların yüzde 13’ü bayan. Tüm kayıpların yüzde 90’ı sivil. Bu veriler yapılanın planlı bir imha çalışması olduğunu ortaya koyuyor. 366 toplu mezar tespit ettik.
‘Bir kişiye ait kemikler, üç farklı yerdeki toplu mezardan çıkabiliyor’
Hepsi de Sırp bölgesinde. Bugüne kadar tahminen 20 bin kişinin cesedine ulaştık. Tahminen diyorum çünkü bir kişiye ait ceset 30 kilometre çapında üç farklı mezarda çıktı. Üstelik birkaç kez yer değiştiren cesetlere de rastladık. İş makineleriyle parçalanmış kemikler bulduk. Böyle bir caniliği Naziler bile yapmamıştı. Batı dünyası ise katliama göz yumduğu gibi gerçeği kabul etmeye de yanaşmıyor. Bizi en çok bu yaralıyor. Tekrar birlikte yaşayacak isek bunun yolu katliamın kabulünden geçer. Ermeni katliamı diye Türkiye’yi köşeye sıkıştırıyorlar. Oysa olayı tarihçiler değil parlamentolar tartışıyor. Tamamen siyasi kararlar alınıyor. Oysa Srebrenitsa katliamı on yıl önceydi ve bütün şahitleri daha burada. Srebrenitsa’yı tarihe gömmek ve örtbas etmek istiyorlar.
Curiç hâlâ kentin polis şefi
Hollanda askerlerine tercümanlık yapan Hasan Nuhanoviç: Sırplar adım adım şehre yakın köyleri alıyor, kenti bombalıyorlardı. Bunlar olurken BM komutanları ‘Korkmayın, siyasi çözüm bulununcaya kadar korumamız altındasınız. Sırplar saldırırsa uçaklarımızla onları bombalarız.’ diyordu. Ama, 6 Temmuz’da dört bir taraftan şehre saldırdılar. Hollanda askerleri tek kurşun bile atmadı. Üstelik kendini savunmak isteyen Boşnaklara engel oldular, az sayıdaki silaha da el koydular. En büyük katliam 11-12 Temmuz 1995’te yaşandı. Şehri ele geçiren Sırp askerleri, bir merkezde topladıkları kadın ve erkekleri önce ayırdı. Sonra erkekleri dışarı çıkardılar. Bir kısmını hemen orada öldürdüler bir kısmını da ormana doğru götürdüler. Hollanda askerleri ise olanları izliyor; hatta bazıları yardım bile ediyordu. 13 Temmuz’da içinde kardeşimin de olduğu 5 bine yakın Boşnak’ı toplama merkezinden çıkardılar. Merkezin önünde erkekleri öldürdüler. Aynı yerde hem annemi hem kardeşimi kaybettim. Hollanda askerlerinin Boşnaklara yaptığı en büyük kötülük, olup bitenleri gizlemeleriydi. Dünya, burada ne olduğunu uzun süre öğrenemedi. Srebrenitsa’nın polis şefi Mane Curiç, BM askerlerinin gözü önünde ölüme gönderilecekleri seçen kişiydi. Savaş bitti; ama o Srebrenitsa’nın güvenlik şefi olarak kaldı. Ne ABD ne de AB bu konuda bir şey yaptı. Mladiç’in yeri biliniyorken ABD askerleri gidip almadı.
Nura Alispahiç: Geçtiğimiz ay haberleri izlemek için televizyonu açtığımda on yıldır ardından gözyaşı döktüğüm küçük oğlumu gördüm. Lahey’deki mahkeme tarafından Srebrenitsa katliamına ilişkin ilk kez yayınlanan görüntülerdi bunlar. Oğlum çok zayıflamış, bitkin düşmüştü. Sırp Çetnikleri onları bir arabadan indiriyordu. Önce dördünü kurşuna dizdiler. Sonra oğlumu gördüm. Yanındakini de öldürdükleri zaman geriye döndü. Sanki yardım istiyordu. Oturduğum yerden televizyona doğru koştum; ama ikinci adımda bayılmışım. Oğlumu da kurşuna dizmişlerdi. Onu son kez Sırplar kente girdiğinde görmüştüm. Binlerce kişi Hollanda askerlerinin bulunduğu fabrikaya sığınmıştık. Fakat, onlar bizi Sırplara teslim etti. Oğlum kuşatmayı yarmak için ormandan çıkış arıyordu. Ona son kez sarıldığım anı unutamıyorum.
Nura Alispahiç’in kızı Makbule: Sırplar her şeyi planlamış. BM askerleri bizi uyuttu. Biz ölüme giderken onlar şakalaşıyordu. Bizi Tuzla’ya götürecek otobüslerin şoförleri bile Sırp’tı. Yolda Çetnikler otobüsü durdurduğunda şoför, seçip istediğinizi alın, diye kapıları açıyordu.
Srebrenitsalı Anneler Derneği Başkan Yardımcısı Kada Hotiç: Kocamı, çocuklarımı ve çok sayıda yakın akrabamı 11 Temmuz’da kaybettim. Yakın zamanda toplu mezarlarda eşimin ve onun yakınlarının kemikleri bulundu; ama oğlum ve kardeşinden hâlâ haber yok. Savaş suçlarını yargılamak için Lahey’de kurulan Savaş Suçları Mahkemesi’nden umutlu değilim. Katliama göz yuman Batı dünyası suçluları bulup yargılayacak mı? Hayır. Yaşananlar bütün çıplaklığı ile ortada; ama muhatap bulamıyoruz. Hiçbir Batılı kurum yaşananları katliam olarak kabul etmek istemiyor. 1042 çocuk hâlâ kayıp. 570 kızımız tecavüz edilip öldürüldü. Gözlerimizin önünde erkeklerimizi kurşuna dizdiler. Ortamdan korkup ağlayan küçük bir çocuğu annesinin kucağından alıp öldürdüler. Bunların şahidi binlerce kişi var; ama muhatap alan yok.
Elvisa Lokman: Savaş başladığı zaman çocukluğum kesildi: En çok ihtiyacım olduğunda babam yanımda yoktu. Hiç unutmayacağım ise Sırpların Akif abiyi öldürüp kafasıyla top oynamalarıydı. Srebrenitsa koruma altına alınınca çocukluğuma devam edeceğimi sanıyordum. Babamı son gördüğümde sarılıp onu öpmediğim için kendimi asla affetmeyeceğim. Onu son kez gördüğüme inanmak istememiştim. Ama onu bir daha hiç göremedim. Bugün hâlâ karanlıktan korkuyorum, evde en küçük bir gürültüde çığlıkla uyanıyorum.
Sırp komşumuz, ‘Benim için de öldürün’ diye bağırıyordu
Sevliya Feyziç’in Srebrenitsa günlüğünden: Sabah erkenden bütün halk BM askerlerinin bulunduğu fabrikaya doğru gittik. Fabrikada ve civarında 15 bin kişi olmuştuk. BM askerleri vardı; ama hiçbir şey yapmadılar. Sırplar, genç kızlara tecavüz etmeye başladı. Bazı erkekleri fabrika önünde kurşuna diziyorlardı. 12 Temmuz sabahı onlarca kamyon ve otobüs geldi. Sırp askerleri arasında Zlatan ve Cvetin isimli iki komşumu gördüm. Bize küfrederek tekmeler savuruyordu. Sırpların kullandığı otobüs Bratunats’a doğru yola çıktı. Yol boyunca otobüsleri durduran Çetnikler bazı erkekleri indirip kurşuna diziyordu. Arabayı kullanan komşumuz Milan Miçiç, kapıyı açıp, ‘Benim için de öldürün.” diye bağırdı. Sırplar, aralarında teyzemin kızının da yer aldığı genç kızları indirip tecavüz ettiler.
Srebrenitsa’nın Boşnak Belediye Başkanı Abdurrahman Malkiç: Savaştan önce Srebrenitsa’da 36 bin kişi yaşıyordu. 20 bini Boşnak, 8 bini Sırp, geri kalanlarsa Hırvatlar ve diğer etnik gruplardan oluşuyordu. Sadece 3 bin Boşnak şehre dönebildi. Şu anda şehirde 10 bin kişi yaşıyor ve 6 bini Sırp.
Dış Haberler Servisi
11.07.2005 /Zaman
Mitterrand, Müslümanların idaresinde bir Bosna istemedi
Gecikmeli de olsa Bosna’daki savaşı durduran Dayton Antlaşması’nın mimarı dönemin ABD Başkanı Bill Clinton da hatıralarında Avrupa’nın Bosna katliamındaki rolüne değiniyor.
Clinton, “Hayatım” isimli hatıratında özellikle dönemin Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand’ı eleştiriyor. Clinton, Mitterrand’la ilk görüşmelerinde Fransa Devlet Başkanı’nın Sırplara kendisinden daha fazla sempati duyduğunu belli ettiğini ve Müslümanların idaresinde birleşmiş bir Bosna’ya sıcak bakmadığını kaydediyor. Clinton, “1930’lardan bu yana Batı’nın en büyük kolektif güvenlik başarısızlığı.” dediği Bosna’daki katliamların önemli sebeplerinden birinin bazı Avrupalı liderlerin Balkanlar’da bir Müslüman devlet görmek istememeleri olduğuna işaret ediyor. Bill Clinton, bazı Avrupalı liderlerin İslami terör ihraç eder korkusu ile “Balkanlar’ın kalbinde” bir İslam devletine sıcak bakmadıklarını; ancak sonuçta Bosna’yı ihmal ettikleri için aynı sonuçla karşılaştıklarını vurguluyor.
11.07.2005 /Zaman
Dünya, 10. yıldönümünde katliamı anıyor
Bosna’da 1995’te gerçekleştirilen Srebrenitsa katliamında hayatını kaybedenler, 10. yıldönümünde Potoçari’de düzenlenen uluslararası törenle anılacak.
Türkiye’nin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül başkanlığındaki kalabalık bir heyetle temsil edileceği törenlere AB Dönem Başkanı İngiltere ‘nin Dışişleri Bakanı Jack Straw, Fransa Dışişleri Bakanı Filip Dust Blazi ve Hollanda Dışişleri Bakanı Bernard Bot’un yanı sıra 50 ülkeden çok sayıda delege katılıyor. Katılımcılardan en dikkat çekeni ise Sırbistan Karadağ Cumhurbaşkanı Boris Tadiç. Sırp milliyetçilerin yoğun muhalefetine rağmen törenlere katılma kararı alan Tadiç, Srebrenitsa katliamında hayatlarını kaybedenlere saygısını göstermek istediğini söyledi. Tadiç, “Eğer ben bu törenlere katılmazsam, barış için adım atmazsam olayların tekrarına engel olamayız.” dedi. Belgrad’da gazetecilerin sorularını cevaplayan Boris Tadiç, törenlere katılarak Boşnak halkına saygısını göstereceğini belirterek, “Savaş döneminde bazı Sırpların yaptığı kötülükler için özür dilerim.” dedi. Tadiç, ayrıca katliamın baş aktörleri olan Karadziç ve Mladiç’in savaş suçları mahkemesine götürülmesi gerektiğini belirterek, “Mladiç yüzünden yaşanan olaylar tüm Sırp halkına mal ediliyor.” şeklinde konuştu.
Srebrenitsa kenti yakınlarındaki Potoçari kasabasında yapılacak anma törenleri öncesinde geniş güvenlik önlemleri alınırken bölgeye gelecek heyetler eskortlar eşliğinde tören alanına getirilecek. Şehit yakınları Saraybosna’dan hareket edecek 221 otobüsle Potoçari’ye getirilirken, Avrupa’nın değişik şehirlerinden çok sayıda Boşnak da törenlere katılacak. Törenler öncesinde Türkiye’den getirilen 15 bin beyaz başörtüsü şehit yakınlarına dağıtılacak. Protokol konuşmaları ve cenaze namazını takiben 610 Boşnak’ın cenazeleri Potoçari’deki şehitliğe defnedilecek. 600’den fazla gazetecinin akredite olduğu anma törenlerine ülke genelinden de 60 binden fazla kişinin katılması bekleniyor. Srebrenitsa katliamından kaçanların sığındığı Tuzla kentinden başlayan ‘özgürlük yürüyüşü’ de bugün sona erecek. Aralarında katliamdan kurtulanların da bulunduğu yaklaşık 300 kişi, Srebrenitsa’dan kaçmak için kullandıkları patika yollardan Potoçari’ye geri dönüyor.
11.07.2005
Adem Yavuz Arslan
Srebrenitsa /Zaman
Srebrenitsa Avrupa’nın utancı /Zaman
Avrupa Birliği, 8 bin Müslüman Boşnak’ın öldürüldüğü Srebrenitsa katliamının 10. yıldönümünde ilk defa anma törenlerine katılıyor.
AB Komisyonu’nun genişlemeden sorumlu komiseri Olli Rehn, Birliği temsilen törenlerde hazır bulunacak. AB yetkilileri daha önce Bosna’nın değişik şehirlerindeki anma törenlerine katıldı; ancak Srebrenitsa’ya ilk defa bir komiser gidiyor. AB dönem başkanı İngiltere’nin Dışişleri Bakanı Jack Straw’un da törenlerde hazır olması bekleniyor.
Zaman’a konuşan Avrupa Parlamentosu Güneydoğu Avrupa Heyeti Başkanı Doris Pack, Avrupa’nın Srebrenitsa’da yaşananlar nedeniyle utanç duyması gerektiğini söyledi. “AB’nin üç ayrı utancı var.” diyen Pack, bunları şöyle sıraladı: “Avrupa öncelikle katliamlara müdahale etmedi. Avrupa’daki bir katliama ABD son verdi. Katliamın sorumluları hâlâ yakalanamadı.”
Bazı Avrupalı siyasetçilerin katliamın baş aktörleri Mladiç ve Karadziç’in adaletin önüne çıkmasını istemediğini ifade eden AP’nin bölge heyeti başkanı Pack, “İki sanığı da yakalamaya ramak kala her defasında kendilerine haber verildi ve kaçmaları sağlandı.” dedi. Pack, “Kim bu Avrupalı siyasetçiler? ” sorusuna ise “O zaman bu iki kişi ile kim el sıkıştıysa onlar.” cevabını vererek, özellikle Fransız ve Hollandalıların Mladiç’le çok sıkı ilişkileri olduğuna dikkat çekti.
Bosna’daki savaşı durduran Dayton Antlaşması’nın mimarı ABD Başkanı Bill Clinton da “Hayatım” isimli hatıratında dönemin Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand’ı eleştiriyor. Clinton’a göre katliamın önemli sebeplerinden biri bazı Avrupalı liderlerin Balkanlar’da bir Müslüman devlet görmek istememeleri.
Pack, “Hem Fransızlar hem de Hollandalılar Mladiç’in çok iyi dostlarıydı. Bu iki ülkenin temsilcileri Mladiç ile kabul edilemeyecek, çok sağlıksız ilişkiler geliştirmişlerdi. Mladiç, Fransız ve Hollandalılar tarafından seviliyordu.” dedi. Dayton Antlaşması ile ortaya çıkan Bosna-Hersek devlet sistemini sert bir şekilde eleştiren Pack, sadece Bosna-Hırvat Federasyonu’nda 147 bakan olduğuna dikkat çekti. Pack, 16 yıldır bölgeyle yakından ilgili. Son 11 yıldır ise Güneydoğu Avrupa heyeti başkanlığı yapan Pack, ayda en az bir defa bölgede temaslarda bulunuyor. AP’nin en büyük ikinci siyasi grubu olan Sosyalistlerin başkan yardımcısı Hollandalı Jan Marinus Wiersma ise AB’nin 1992’de Bosna’daki katliamlar yerine ortak para birimi “Euro”ya odaklandığını hatırlatıyor. Srebrenitsa’yı korumakla sorumlu Hollandalı BM askerlerinin şehri savunmak yerine 8 bin Boşnak erkeği Sırplara teslim etmesi Wiersma’yı yakından ilgilendiriyor.
ZAMAN’a bir mülakat veren Wiersma, Hollandalıların özel bir utanç duyması gerekmediğini, suçun meselenin vahametini kavrayamayan bütün milletlerarası camiaya ait olduğunu savunuyor. Srebrenitsa’nın Hollandalı komutanı Hans Karremans’ın Sırp Komutan Ratko Mladiç ile şampanya içerken görülen fotoğraflarına ise Wiersma, “Karremans’a yönelik suçlamalar adil değil. Görev çerçevesi son derece dardı, yetkileri çok sınırlıydı. Ancak yine de Mladiç’in bütün erkekleri öldüreceğini bilseydi şehri terk etmezdi.” yorumunu yapıyor. Wiersma, asıl utancın katliamın sorumluları Mladiç ve Karadziç’in hâlâ yakalanamamış olmasında aranması gerektiğini vurguluyor. İki sanığın hâlâ adalet önüne çıkarılamamış olmasının Boşnakların yarasını canlı tuttuğuna işaret eden Wiersma, ikisinin de yakında yakalanacağına inanıyor.
11.07.2005
Selçuk Gültaşlı
Brüksel