DİNLERDEKİ TEMEL DÜŞÜNCELER VE ORTAK ÖZE ...

Dîn’in ne olduğunu “Dinler Tarihi” adlı eserlerinde Prof. Dr. Günay TÜMER ve Prof. Dr. Abdurrahman KÜÇÜK şöyle tanımlamaktalar.
Dîn, kuralları Yüce Allah tarafından konulan, peygamberler aracılığı ile insanlara bildirilen akıl sâhibi insanları kendi istekleri ile hayırlı olan şeylere sevk ederek dünyâ ve Âhiret’te mutluluğa ulaştıran ilâhî bir kânundur.
Kelimenin sözlük anlamını ise “Cezâ, mükâfat, ibâdet, âdet, hâl, hüküm, hesap, itâat, boyun eğme, şerîat, kânun, yol, mezhep…” olarak vermişler.

Tanımdan da anlaşılacağı üzere, değerli hocalarımız din’i “ilahi”oluşları bakımından değerlendirmişlerdir. Mahalli ve milli dinleri dîn’den kabul görmemişlerdir.
Mahalli ve milli dinleri; bir felsefe, bir düşünce tarzı, toplumun ahlâkî yapısını ve değerlerini irdeleyen, öne çıkaran ve belli kurallar manzumesine dönüştüren bir düşünceler silsilesi olarak değerlendirmiş olmalılar.
Bu eserlerinde, bu konu ile ilgili teferruata gidilmeden temel özelliklere yer verilmiş.
Alıntı bir cümle ile özetlersek:
“Kutsal kitaplar, din’in kaynağını ilk insana ve dolayısıyla onu yaratan Allah'a bağlamaktadır. İlkel kabilelerde dahi insanların ahlâkî âdâba uyup - uymadığını denetleyen ve gökte bulunan bir tanrı kavramına inandıkları görülmüştür.” denilmektedir.
Benim asıl üzerinde durmak istediğim husus ise, dinlerin – mahalli, milli, ilahi – ne zaman ortaya çıktığı, ortak temel düşünce ve özelliklerinin neler olduğudur…

***

GENEL OLARAK DİNLERİN ORTAYA ÇIKIŞ TARİHLERİ

Konfiçyanizm, M.Ö. 6 -5 yüzyılda ortaya çıkmıştır.
(Konfiçyüs, M.Ö. 551 – 479 yılları arasında yaşamış)

Taoizm, M.Ö. 6. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
(Kurucusu Lao Tse, M.Ö. 604 veyâ 570 yılları arasında doğduğu tahmin edilmekte.)

Şintoizm, M.Ö. M.Ö.7. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
(Bazı kaynaklarda M:Ö. yaklaşık 3000 - 2500 yılları arasında köklerinin atıldığı belirtilmektedir.Belli bir kurucusu yoktur.)

Hinduizm, M.Ö. 16 yüzyılda (1500'lü yıllarda) ortaya çıktığı sanılmaktadır.
“Hinduizm, dünyanın en eski dinidir. Başlangıcı belli değildir ve kayıtlı tarihten öncesine kadar uzanır. (Hinduizm, MÖ 1500'lerde Veda'ların yazıya geçirilmesinden çok daha önce de mevcuttu MÖ 3000 yıllarında Pre-Harappa ve Harappa dönemlerinde İndus uygarlığının dini idi bu yıllardan kalma çeşitli Şiva kalıntıları bulunmuştur) . Belli bir kurucusu yoktur. (Vikipedi’den alıntı) ”

Cayinizm, M.Ö. 5. yüzyılda ortaya çıkmıştır. (Kökü M.Ö. 8. yüzyıla dayanır.)

Sihizm, M.S. 15. 16. yüzyılda (Sihizmin kurucusu Guru Nanak Dev M.S.1469 -1538 doğmuştur.)

Zerdüşlük, M.Ö. tahmini olarak 6 – 5. yüzyılda ortaya çıkmıştır.

Budizm; M.Ö. 6. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
(Budha -Buda Gotama- mîlâttan önce 560 yılında dünyaya geldi.)

* * *
Yahudilik (Musevilik) : M.Ö. 15. yüzyılda ortaya çıkmış olmalı. (Tevrat’a göre Musa’nın Mısır’dan Çıkışı M.Ö. 1447 yılında gerçekleşmiştir. Ancak kesin bir tarih belirlenememiş olup, araştırmacılara göre farklılıklar göstermektedir. M.Ö. 2300 – 1150 yılları arasında ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.)

Hıristiyanlık: Miladi tarihin başlangıcı sayılmıştır.

İslamiyet: M.S. 7. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
(Hz. Muhammed 571 yılında Mekke'de doğdu. Hira dağındaki bir mağarada ilk vahyin gelmesiyle - 610 yılında – peygamber oldu. 632'de Veda Haccı'nı yapan Hz. Muhammed aynı yıl Mekke’de vefat etti.)

Bu tarihler de gösteriyor ki, dinler, M.Ö. 15. yüzyılda ortaya çıkmakla birlikte, genel olarak M.Ö. 7. ve 6. yüzyıllarda sayıca artış göstermiştir.
Milli dinler, daha çok bölgesel bir coğrafyada hâkim olmuş, ancak bir kısmı yayılma imkânı bulabilmiştir.
İlahi dinlerden sadece Yahudilik ilk ilahi dinlerdendir. Diğer dinler hep bir düşünce tarzı ve belli bir anlayış –felsefe- üzerine kişiler tarafından kurulmuşlardır.
Yahudilik bile -Yahudilere mahsus olduğundan - milli dinlerden sayılmaktadır..
İlahi dinlerden Hıristiyanlık ve İslamiyet evrensellik gösterir.

Bu da gösteriyor ki, insanoğlu yüzyıllardan beri, hatta bilenen tarihlerden beri hep bir şeylere inanma ihtiyacı içinde olmuş, inanç ihtiyacını kabile seviyesinde bile olsa gidermeye çalışmıştır.

Bu durum, insanın yaratılışında var olan bir ihtiyaçtan kaynaklanıyor olmalı.

***
ORTAK İNANÇ
İlahi dinlerde olduğu gibi kabile (mahalli) ve milli dinlerde de temel inanç, genellikle yüce bir Tanrı’nın varlığına inanmaktır...

Mahalli ve milli dinlerde “büyücülere, şifa vericilere, bilginlere, insanlardan daha farklı meziyetlere ve özelliklere sahip olanlara ” ilgi gösterilir. Onların dedikleri muteber görülür.
Onlar, âkil ve ehil kişilerdir. Hakkaniyet sahibi ve yol göstericidirler.

TANRI ANLAYIŞI
Bütün ilahi dinlerde tek ve gerçek varlık ve dinin kurucusu Allah / Rabb’dır. Vahiy yoluyla ve peygamberler, bildiriciler, haberciler vasıtasıyla tebliğ eden de O’dur.
“İslâm'a göre de ilk din, “Tevhîd Dîni”dir ve kurucusu Yüce Allah’tır.”

KONFİÇYANİZM (KONFİÇYÜSÇÜLÜK)
Çin'deki üç dinden biridir.
Tabiat düzeninin idarecisi TİEN adı verilen yüce varlıktır.
Tanrı (Tien) her şeyi görür ve bilir.

TAOİZM
Japonya'da görülür.
TAO, âlemden önceki yaratıcı prensiptir.
O; görülemez, işitilemez ve kavranamaz. Ezelî ve ebedîdir. Kendiliğinden vardır. Bütün varlıkları Tao meydana getirir. Her yerde hâzır ve nâzırdır.

ŞİNTOİZM
Japonya'da görülür.
”ŞİNTO; Tanrılar Yolu” demektir.
Şintoizm'de rûh ve tanrıyı; kutsal, acayip sırlı, korkulan, güçlü gibi varlıkları ifâde için RAMİ kelimesi kullanılır. Ölen herkes Rami olur. 8 Milyon Tanrı olduğuna inanılır.
En büyüğü Güneş tanrıçasıdır. Tabiata tapmaya önem verir.

HİNDUİZM
Hindistan’da yaygındır.
Tanrı anlayışı çeşitlilik gösterir.
Yaratıcı BRAHMA, koruyucu VİŞNU, yok edici ŞİVA'dan oluşan bir üçleme vardır.
Ayrıca Hinduizm’de hulûl (Tanrı'nın insan Şekline girmesi) ve tenâsüh (rûhun bir bedenden ötekine geçmesi) gibi inançlar bulunur.
İnek; yer, gök ve hava âleminin anası kabul edilir. Bu yüzden kutsal sayılır ve kesilmez.

CAYİNİZM
Hindistan'daki dinlerdendir.
Tanrı anlayışı yoktur.
(Brahmanizm'deki şiddetli sınıf ayrılıklarına tepki olarak ortaya çıkmıştır.)

SİHİZM
Hindistan'da görülür. Kurucusu Nanak'tır.
Sihizm’de de Tanrı'nın birliği esastır. İslâm ve Hinduizm karışımı bir harekettir.

ZERDÜŞLÜK
İran dinlerindendir.
Tek tanrı inancı hâkimdir. Zerdüşt, eski İran'a tevhîd inancını getirmiştir
Zerdüşt'ün ölümünden sonra insanlar, onun karşı çıktığı Mitra ve Anahita gibi tanrılara tapınmaya başlamışlardır.
Zerdüşt, İslâm kaynaklarında Hürmüz olarak anılır.

BUDİZM
Kurucusu Budha (Buda) , Gotama adında bir prenstir. Nepal'in güneyinde doğmuştur.
Buda'nın Yaratıcı Tanrı" hakkında ne söylediği açık değildir.
Budizm felsefesi, İslamiyet’ten sonra, Hindistan'da sâdece Himalaya Dağlarının eteklerinde kalmış; Sri Lanka, Siyam, Kamboçya, Çin Hindi ve Tibet'te varlığını sürdürebilmiştir.

ESKİ TÜRK İNANÇLARI:
Türk boylarının hemen hepsinde tek Tanrı (GÖK TANRI) inanışı vardır.
Bazı boylar zaman zaman değişik milli ve İlahi (Budizm, Hıristiyanlık, Yahudilik…) dinlere inanmışlarsa da, örf ve âdetlerine ters buldukları için devamlı olarak içlerine girmemişler ve bir bütün halinde kabullenmemişledir.
Gök Tanrı; hayat veren, yaratan, cezalandıran, yol gösteren millî bir tanrı kabul edilmiştir.

***
ORTAK DÜŞÜNCE VE İBADETLER

Dinlerdeki en temel düşünce, bir yaratıcının varlığıdır. Yaratıcının her şeyi bilen ve gören, düzenleyen olması temel özelliğidir. O, ezelî ve ebedîdir. Kendiliğinden vardır. Her yerde hâzır ve nâzırdır.

Huzuru ve düzeni sağlamak için bir peygamber, bir haberci, bir bildirici göndermiştir. Rahiplerin, rahibelerin, dini şeflerin; bilginlerin, prenslerin, kâhinlerin, büyücülerin ve ileri gelenlerin de bu görevi üstlenmiş oldukları düşünülebilir.

Erdemli olmak için; kötülüklerden ve günahlardan uzak durulmalı; iyilik, doğruluk, ağırbaşlılık, cömertlik esas olmalı ve samimiyetle hareket edilmelidir.

Tevekkül sahibi, inançlı, iradeli, merhametli, özü – sözü doğru, çalışkan ve atalarına (geçmişine ve büyüklerine) saygılı; benimseyen ve koruyan olmak erdemliliğin gereklerindendir.

Öldürme, yalan, hırsızlık, haksızlık, şehvete ve dünya nimetlerine düşkünlük, sarhoşluk veren şeyler kötülenir.

İbadetler; gerek kişisel ve gerek cemaat (topluluk) halinde yapılmaktadır, Tapınaklarda, havralarda, kiliselerde, sinagoglarda, camilerde, mescitlerde duaların okunması, ibadet edilmesi, öğretilerin - tebliğlerin yapılması ve genel olarak kurbanlar kesilmesinden ibarettir.

Farklılıklar göstermekle birlikte, genellikle cenazeler yıkanıp kefene sarılır ve belli törenlerle toprağa gömülür.

Genel anlayış ve kabullenişlerden biri de öldükten sonra yeniden diriliştir.

Milli dinlerin bazılarında “ruhbanlık” gibi bir “üst sınıf” olsa da, genel olarak insanın huzurlu ve rahat olması için sevgi ve saygıya dayanan; eşit haklara sahip olma, geçici dünyada nefsanî arzuların geçiciliğinden kurtularak kalıcı hayata hazırlık için gerekenleri yerine getirme gibi bir anlayış esastır.

Ayrıca, mezhepleşmemiş Yahudilikteki “ON EMİR”in sekizi ve günde üç vakit (İslamiyet’te de temel olarak üç vakit namaz olduğu, bunların aralarında da ara namazların varlığı bildirilmiştir.) namaz ibadeti; erkeklerin sünnet edilmesi; domuz, tek tırnaklı, vahşî ve kanları akmamış hayvanların yenilmemesi gibi artı benzerlikler de bulunmaktadır.

İnsan ve insanlık için:
İyi düşün, iyi söyle, iyi iş işle…

Ekim 2012