Yardan ayrı gönül mülkü durur sultanı yo ...

Yardan ayrı gönül mülkü durur sultanı yok
Mülk ki sultanı yok cismi durur ki canı yok
Ali Şir NEVAİ
Gönül soyut bir kavramdır,soyut bir kavramla somut olan mülk kelimesi birleştirilerek tecahül-ü arif sanatı yapılmıştır.Gönül mülkü kelimesini Yunus EMRE de şiirlerinde sıkça kullanmıştır.
Gönül bir derya-ummandır kimi kez kimi kez de şarkta ve garpta eşi benzeri varlığı olmayan bir Zümrüd-ü anka,bir Hüma…Kaf dağının ardındaki sevgilisine uçmaktadır gece gündüz.
Bu yolda engel tanımaz,uçsuz bucaksız sonsuz denecek mesafeleri bir kanat çırpışında geçer gider.
Gönül öyle bir saraydır ki yere göğe sığmayan yüce Mevla kulun kalbine sığar.Çünkü; mü’min kulun kalbi sonsuzluğun sırrına ermiş,Kur’anda belirtildiği gibi iki yay misali birleşmiştir.İki ok yayını birleştirdiğiniz zaman ortaya bir daire çıkar işte mü’min kulun kalbi bir dairenin eksik olan parçası gibi
sonsuzlukla birleşir ve o kalp Alemlerin yaratıcısı ve biricik sultanıyla öylesine yakınlaşır ki iki yay misali,belki de daha yakın mertebeleri gerçekleşir.İşte o anda kul,yaratıcısının kendisine şah damarından
bile daha yakın olduğunu hisseder ve anlar.Oysa,bu hale ermemiş bir gönül tıpkı olup ta sultanının taç giyip tahta oturmadığı ıssız saraya benzer,bir ülke ki sultanı olmaz ise cansız, ruhsuz ölü bir bedene benzer. Ali Şir Nevai’ye göre içinde Allah’ın olmadığı kalp boş bir gönül sarayıdır,
o saray ki içinde melik-ül mülk olan ve alemlere sığmayan Allah’ı barındırmazsa,ruhsuz, ölü bir can,içinde bülbülü şakımayan boş bir kafes gibidir.