Mihriban - Tahlil / İnceleme -

Mihriban (Aşk)

Sarı saçlarına deli gönlümü,
Bağlamışım çözülmüyor Mihriban.
Ayrılıktan zor belleme ölümü,
Görmeyince sezilmiyor Mihriban.

Yar deyince kalem elden düşüyor,
Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor.
Lambada titreyen alev üşüyor,
Aşk kâğıda yazılmıyor Mihriban.

Önce naz sonra söz ve sonra hile
Sevilen seveni düşürür dile
Seneler asırlar değişse bile
Eski töre bozulmuyor Mihriban

Tabiplerde ilaç yoktur yarama,
Aşk deyince ötesini arama.
Her nesnenin bir bitimi var ama
Aşka hudut çizilmiyor Mihriban

Boşa bağlanmamış bülbül gülüne
Kar koysan köz olur aşkın külüne
Saştım kara bahtım tahammülüme
Taşa çalsam ezilmiyor Mihriban

Tarife sığmıyor aşkın anlamı
Ancak çeken bilir bu derdi gamı
Bir kör düğüm baştan sona tamamı
Çözemedim çözülmüyor Mihriban

MİHRİBAN ŞİİRİ İNCELEME VE ÇÖZÜMLEME

A-) ŞİİR DİLİ

A.1-) Nazım Yönü

A.2-) Dil Hassâsiyeti
a-) Duygu
b-) Çağrışım; (Şiirin İmajı/İmgesi)

A.3-) Muğlaklık (Kapalı Anlatım)

B-) MUHTEVÂ

B.1-) İmaj / İmge / Sembol / Muhayyile / Betimleme
B.2-) Tema / Konu

C-) ŞEKİL / YAPI

C.1-) Nazım Şekli Türü
C.2-) Nazım Birimi
C.3-) Kâfiye
C.4-) Ses / Ritm / Ahenk

D-) EDEBÎ SANATLAR

A-) ŞİİR DİLİ

A.1-) Nazım Yönü

Nazım: Edebiyatta ölçülü ve kafiyeli mısra kümeleriyle kurulan söz ve yazı.

Nesir (Düz yazı) den ve sokak dilinden farklı olarak kullanılan bir dildir şiir dili. Bu tanımdan çıkışla şiirde yer yer konuşma dili yer yer nazıma ait özellikler görmek mümkündür. Genel olarak şiirselliğin yakalanmış olduğunu söyleyebiliriz.

A.2-) Dil Hassâsiyeti

a-) Duygu;

Şiirde yoğun bir duygudan söz edilebilir. Bir acının yansımaları ve çaresizlik göze çarpıyor. Bununla birlikte karşılıksız bir sevgiyi tezâhür etmek; çok da zor olmasa gerek;

Örn:

Tarife sığmıyor aşkın anlamı
Ancak çeken bilir bu derdi gamı
Bir kör düğüm baştan sona tamamı
Çözemedim çözülmüyor Mihriban

b-) Çağrışım; (Şiirin İmajı/İmgesi)

Göze çarpan en büyük çağrışım/betimleme/imge; abab, cccb, dddb...vd. şeklinde şiiri birbirine bağlayan (Koşma Türü) ayak dizelerindeki; ' MİHRİBAN ' betimlemesidir;

Örn:

Bağlamışım çözülmüyor Mihriban
Görmeyince sezilmiyor Mihriban
Aşk kâğıda yazılmıyor Mihriban
Eski töre bozulmuyor Mihriban
Aşka hudut çizilmiyor Mihriban
Taşa çalsam ezilmiyor Mihriban
Çözemedim çözülmüyor Mihriban

A.3-) Muğlaklık (Kapalı Anlatım)

Târihe mâl olmuş tüm şâirlerde görülen bir özelliktir muğlâklık. Diğer deyişlerle; Kapalı Anlatım/Anlamı Gizleme de denebilir. Anlamı kuvvetlendirmek, esere çarpıcılık katmak ve okuyucuyu düşündürmek için yapılır. (Bu özelliğe Teşbih ile Mecaz sanatları ve bunların türevleri de girer ki; onları ' Edebî Sanatlar ' da irdeleyeceğiz.)

1.Örn:

Yar deyince kalem elden düşüyor,
Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor.
Lambada titreyen alev üşüyor,
Aşk kâğıda yazılmıyor Mihriban.

2.Örn:

Tabiplerde ilaç yoktur yarama,
Aşk deyince ötesini arama.
Her nesnenin bir bitimi var ama.
Aşka hudut çizilmiyor Mihriban

Bu özellik şiirde genel olarak 2. ve 4. kıtâlarda görülmektedir.

B-) MUHTEVÂ

B.1-) İmaj / İmge / Sembol / Muhayyile / Betimleme

-'Yar deyince kalem elden düşüyor'

-'Lambada titreyen alev üşüyor'

Bence en belirgin olarak 2. kıtâdaki bu iki imgeleme/betimleme öne çıkıyor.

(Not: Bu madde; bu konu ile örtüşen ' Çağrışım; (Şiirin İmajı/İmgesi) ' maddesinde de incelendiğinden tekrara gerek duyulmamıştır.)

B.2-) Tema / Konu:

Şiirde öne çıkan tema ' AŞK ', 'ACI', 'HASRET', 'ÇARESİZLİK' tir.

C-) ŞEKİL / YAPI

C.1-) Nazım Şekli Türü

'Koşma'dır. Koşmalar genelde 'Aşık Edebiyatı' nda görülür ve ekseri 6+5 hece kalıbıyla yazılır.

C.2-) Nazım Birimi;

Ayak dizeleri; 4+4+3 diğer dizeler ise 6+5 duraklı = 11' lik hece kalıbıyla yazılmıştır. Ancak aşağıda görüldüğü gibi 1. kıtânın 3. dizesi (*) bu düzeni bozmaktadır! .. Yer yer; 6+5 olan dizeler aynı zamanda 4+4+3 kalıbına da tekabül etmektedir. Bunlar aşağıda görüldüğü gibi;

2.Kıtâ da 1.Dize
3.Kıtâ da 1.Dize
4.Kıtâ da 2.Dize
5.Kıtâ da 2.Dize
6.Kıtâ da 3.Dize

a 6+5
b 4+4+3
a 4+4+3 (! ..) (*)
b 4+4+3

c 6+5; 4+4+3
c 6+5
c 6+5
b 4+4+3

d 6+5: 4+4+3
d 6+5
d 6+5
b 4+4+3

e 6+5
e 6+5; 4+4+3
e 6+5
b 4+4+3

f 6+5
f 6+5; 4+4+3
f 6+5
b 4+4+3

g 6+5
g 6+5
g 6+5; 4+4+3
b 4+4+3

C.3-) Kâfiye

-a -c -d -e -f -g
-b -c -d -e -f -g
-a -c -d -e -f -g
-b -b -b -b -b -b - (Ayak Dizeleri / Kavuştaklar)

1.Kıtâ;

- aa-) Gönlümü-Ölümü ___ ' LÜM ' = Zengin Kâfiye; ' Ü ' = Ek Redif

- bb-) Çözülmüyor Mihriban-Sezilmiyor Mihriban ___ ' Z ' = Yarım Kâfiye; ' ÜLMÜYOR-İLMİYOR ' = Ek Redif; 'MİHRİBAN' = Redif

Sarı saçlarına deli gönlümü,
Bağlamışım çözülmüyor Mihriban.
Ayrılıktan zor belleme ölümü,
Görmeyince sezilmiyor Mihriban.

2.Kıtâ

- ccc-) Düşüyor-Şaşıyor-Üşüyor ___ ' Ş ' = Yarım Kâfiye; ' ÜYOR-IYOR-ÜYOR ' = Ek Redif

- b-) Yazılmıyor Mihriban ___ ' Z ' = Yarım Kâfiye; ' ILMIYOR ' Ek Redif; ' MİHRİBAN ' = Redif

Yar deyince kalem elden düşüyor,
Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor.
Lambada titreyen alev üşüyor,
Aşk kâğıda yazılmıyor Mihriban.

3.Kıtâ

Önce naz sonra söz ve sonra hile
Sevilen seveni düşürür dile
Seneler asırlar değişse bile
Eski töre bozulmuyor Mihriban

- ddd-) Hile-Dile-Bile ___ ' İLE ' = Yarım Kâfiye

- b-) Bozulmuyor Mihriban ___ ' Z ' = Yarım Kâfiye; ' ULMUYOR ' = Ek Redif; ' MİHRİBAN ' = Redif

4.Kıtâ

Tabiplerde ilaç yoktur yarama
Her nesnenin bir bitimi var ama
Aşk deyince ötesini arama
Aşka hudut çizilmiyor Mihriban

- eee-) Yarama-Var ama-Arama ___ ' AR ' = Tam Kâfiye; ' AMA ' = Ek Redif

-b-) Çizilmiyor Mihriban ___ ' Z ' Yarım Kâfiye; ' İLMİYOR ' = Ek Redif; ' MİHRİBAN ' = Redif

5.Kıtâ

Boşa bağlanmamış bülbül gülüne
Kar koysan köz olur aşkın külüne
Saştım kara bahtım tahammülüme
Taşa çalsam ezilmiyor Mihriban

- fff-) Gülüne-Külüne-Tahammülüme ___ ' L ' = Yarım Kâfiye; ' ÜNE-ÜME ' = Ek Redif;

-b-) Ezilmiyor Mihriban ___ ' Z ' Yarım Kâfiye; ' İLMİYOR ' = Ek Redif; ' MİHRİBAN ' = Redif

6.Kıtâ

Tarife sığmıyor aşkın anlamı
Ancak çeken bilir bu derdi gamı
Bir kör düğüm baştan sona tamamı
Çözemedim çözülmüyor Mihriban

- ggg-) Anlamı-Gamı-Tamamı ___ ' AM ' Tam Kâfiye; ' I ' Ek Redif

- b-) Çözülmüyor Mihriban ___ ' Z ' = Yarım Kâfiye; ' ÜLMÜYOR ' = Ek Redif; ' MİHRİBAN ' = Redif

C.4 Ses / Ritm / Ahenk

1.Kıtâ
- 10 m /8 l /5 n /4 y /3 s /3 z /2 ç
2.Kıtâ
- 9 y /7 m /6 d /5 l /4 n /2 g
3.Kıtâ
- 9 s /8 n /7 l /3 z / 2 m
4.Kıtâ
- 7 m / 7 n / 4 t /3 d /2 s /2 ç
5.Kıtâ
- 10 m /7 n /7 l /6 n /5 ş /4b /2 z
6.Kıtâ
-9 m /8 r /6 n / 4 k /3 t /2 y /2 ğ

D-) EDEBÎ SANATLAR

1.Kıtâ
Sarı saçlarına deli gönlümü,
Bağlamışım çözülmüyor Mihriban.
Ayrılıktan zor belleme ölümü,
Görmeyince sezilmiyor Mihriban.
...
1.ve 2. dizelerde Mecazî bir Teşmih; 2. ve 4. dizelerde ise Mihriban betimlemesi ile Tekrir Sanatı görülmektedir.

2.Kıtâ
Yar deyince kalem elden düşüyor,
Gözlerim görmüyor aklım şaşıyor.
Lambada titreyen alev üşüyor,
Aşk kâğıda yazılmıyor Mihriban.
...
1. 2. ve 3. dizelerde; Mübalağa Sanatı, Teşbih/Mecaz ve buna bağlı olarak İstiare ve Tevriye; 4.dizede ise; hem Mubalağa hem de Mihriban betimlemesi ile Tekrir Sanatları mevcuttur.

3.Kıtâ
Önce naz sonra söz ve sonra hile
Sevilen seveni düşürür dile
Seneler asırlar değişse bile
Eski töre bozulmuyor Mihriban
...
3. ve 4. dizeler de Hüsn-i Tâlil; 4. dizede Mihriban betimlemesi Tekrir Sanatı'na kapı aralamıştır.

4.Kıtâ
Tabiplerde ilaç yoktur yarama,
Aşk deyince ötesini arama.
Her nesnenin bir bitimi var ama
Aşka hudut çizilmiyor Mihriban
...
1. ile 3. ve 4. dizelerde Hüsn-i Tâlil Sanatı; ve yine 4. dizede Mihriban imgelemi ile Tekrir Sanatı karşımıza çıkmaktadır.

5.Kıtâ
Boşa bağlanmamış bülbül gülüne
Kar koysan köz olur aşkın külüne
Saştım kara bahtım tahammülüme
Taşa çalsam ezilmiyor Mihriban
...
1. dizede 'Bülbül ve Gül' kıssasında Telmih Sanatı; 2. dizede Mübalağa Sanatı ve son dizede ise Mihriban betimlemesi ile Tekrir Sanatı vardır.

6.Kıtâ
Tarife sığmıyor aşkın anlamı
Ancak çeken bilir bu derdi gamı
Bir kör düğüm baştan sona tamamı
Çözemedim çözülmüyor Mihriban
...
1. dizede Hüsn-i Tâlil; 2. dizede Tenasüb; 3. dizede Teşbih; 4. dizede ise yine Mihriban betimlemesi ile Tekrir Sanatı vardır.

Not: Şiirde Edebî Sanatlar incelenirken, anlatımlardaki Teşbih, Mecaz, Tevriye, İstiare, Mübalağa ve Hüsn-i Tâlil sanatları anlamca birbirlerine benzedikleri için, biz en yakın anlamları ile almaya çalıştık. Yoksa bazı dizelerde isimlerini zikrettiğimiz sanatlarla birlikte başka sanat ismleri de yazılabilir.

- - -
iKiçiFtsıFırbEş