Kadın Şairlerimizden Adile Sultan

Osmanli kadın şairlerinden olan Adile Sultan 1825 yılında İstanbul'da dünyaya geldi.Babası Osmanlı Padişahı II. Mahmut, annesi; II. Mahmut'un eşlerinden Zernigar Sultan'dır.Sultan Abdülaziz'in de kızkardeşi olan Adile Sultan; küçük yaşta annesiz kalınca çocukları yaşamayan Başkadın Nevfidan Kadın'a büyütülmek üzere verilmiştir. Nevfidan Kadın onu kendi özçocuğu gibi bakıp büyüterek, yetişmesi için gayret göstermiştir. Çok iyi bir terbiye ve tahsil gören Adile Sultan; 13 yaşlarında da babasız kaldı. Hat ve musıki ile ilgilenen babası II. Mahmut'un sanatçı kişiliği kızı Adile Sultan'ın kişiliğinde de mevcuttu.
1845 yılında Kaptan- ı Derya Mehmet Ali Paşa ile evlenmiş, düğünleri 19. y.y.ın en muhteşem düğünü olarak tarih sayfalarına geçmiştir. Eşi Mehmet Ali Paşa daha sonradan Sadrazam olmuş, evlilikleri 24 yıl sürmüş fakat acılar peşpeşe gelince rikkat sahibi yüreği Sultan'ı zaten özünde varolan şiire iyice yöneltmiştir.
Adile Sultan üç çocuğunu arka arkaya kaybetmenin yanısıra babası II. Mamud'u, kardeşi Abdülaziz ve kocası Mehmet Ali Paşa'yı da birbiri ardına ebedi aleme yolcu etmiştir. Tüberküloz hastalığına yakalan kızı Hayriye Sultan'ın hastalığı Validebağ Sanatoryumunun yaptırılmasına vesile olmuştur. Kısa bir süre sonra kızı Hayriye Sultan'ı da kaybeden Adile Sultan kendisini insanlığa hizmete, hayır işlerine ve ibadete vermiştir.
Yaşadığı sürece beş padişah görme şansına erişen Adile Sultan'ın en önemli özelliklerinden biri Osmanlı Hanedanından Divan tertip etmiş olan tek kadın şair olmasıdır. Kadının sosyal ortam içine çıkmasına da öncülük etmiş olan şair; özellikle Fuzuli ve Şeyh Galip'e nazireler veYunus Emre tarzında hece vezni ile şiirler yazmıştır.
Kocasının ölümü üzerine şu şiiri yazan Sultan; onun ölümünden sonra bir daha evlenmemiştir.
Devletü dine sadâkatle ederdi hizmet
Emr-i peygamberi icrâya kılardı gayret
Bir özü doğru, sözü doğru muhubb-i devlet
Öyle bir yâr için Âdile ağlar elbet

Bir Mehemmed Ali Paşa idi ol dünyada
Vechini göstere Allah âna ukbâda.

Şiirleri teknik bakımdan basit ifadeli olarak değerlendirilmiş fakat derin bir içsellik, duygu yoğunluğu ve samimiyet şiirlerine ayrı bir değer katmıştır.
Kardeşi Sultan Abdülaziz Han'ın şehit edildiğini şiirlerinde dile getiren şairin mısraları; O'nun intihar etmeyip, şehid edilmiş olduğu gerçeğine ışık tutmaktadır.
Nasıl yanmam ki ben oldu olanlar Şah-ı devrana,
Bilinmez oldu hali, kıydılar ol zıll-ı Yezdana.

Cihan matem tutup kan ağlasın Abdülaziz Hana,
Meded Allah mübarek cismi boyandı kızıl kana.

Nasıl hemşiresi bu Adile yanmaz o Hakana,
Ki kıydı bunca zalimler karındaş-ı cihanbana

Rıza virmezdi adl ü şefkati zulm-i müşirana
Bütün nar-ı firakı saldı kalb-i ehl-i imana.
Adile Sultan dünyanın geçici heveslerine aldanıp kalmanın yanlışlığını kavramış ve bu düşüncesini şu mısralarla dile getirmiştir.
Arif iseñ etme bu fânî cihâna i'tibâr
Görmedi kimse vefâsın olmadı hîç pâyidâr
Kimseye bu dâr-ı mihnet olmadı dârü'l-emân
Sen emîn olma göñül bend etme zinhâr zinhâr
Dünya onun gözünde bir misafirhanedir; buraya gelen elbette bir gün göçecektir. Bu mekana çıplak gelen insan, giderken de çıplak gider.
Çün misâfir-hânedir konan göçer bî-iştibâh
Anladınsa ona göre et tedârik kalma hâr
Gelen bu fâniye 'üryân gelir gider 'üryân
Metâ' u mâl u benûn hemân zîb-i cihânım var
Kanuni (Muhibbi) Divanının basılmasını da sağlayan Şaire, çocukların okuması için biyük çaba harcamış, fakir fukara insanların evlerini mektepleri tamir ettirmiş, kurumuş olan çeşmelere su getirtmiş, gelinlik kızların çeyizlerini hazırlamış, dindar, hassas ve hayırsever bir insan olarak tanınmış hayatı boyuncaherkesten hürmet görmüştür. ömrünün son zamanlarını Fındıklı'daki Sahilsaray'da geçirmiştir. şimdi bu mekan Güzel Sanatlar Akademizi olarak kullnaılmaktadır. 1989 yılının Ocak ayında vefat edince Eyyüp'teki türbeye kocası Mehmet Ali Paşa'nın yanına defnedilmiştir.

ADİLE SULTANIN DİVAN'INDAN

Ya Resulallah!

Yüzün Mir'at-ı Zat-ı Kibriyadır ya Resulallah,
Vücudun mazhar-ı nur-ı Hudadır ya Resulallah,

Kabul eyle anı aşkından azad eyleme bir an,
Kapunda Adile kemter gedadır ya Resulallah.

Var iken destgirim sen gibi bir şah-ı zi-şanım,
Kime arz eyleyim, eyle meded hal-i perişanım,

Sözün makbul-i dergah-ı Hudadır ulu Sultanım,
Kapunda adile kemter gedadır ya Resulallah.

Sana ümmetliğim iki cihanda emr-i cazimdir,
Bilirsin halimi arz u beyan etmek ne lazımdır,

Nazar kıl lutf ile senden diğer kim çaresazımdır,
Kapunda Adile kemter gedadır ya Resulallah

Aşkta kanun imiş âşıklara cevr eylemek
Âşık oldur kim cefâ-yı yâre sabretmek gerek

Aşk nâz ü şîve evvel gösterir âşıklara
Âşık ol demde ona cânı fedâ etmek gerek

Âşıkın ancak murâdı dostunun maksûdudur
Çekse de bin derd ü mihnet hep sebât etmek gerek

Arzû-yı dü-cihândan geçmedir aşka nişân
Terk-i cân edip reh-i cânâna azm etmek gerek

Âftâb-âsâ bilip her zerresin nûr-ı safâ
Her belâ dosttan gelir kim merhabâ etmek gerek

Havf-ı a'dâ eylemez olan müsellah aşk ile
Yanmadan Hakka erilmez pertev-i tevhîd gerek

Nefsle cehd et tecellî eylesin aşk-ı Hudâ
Beyt-i kalbi Âdile ma'mûr ü pâk etmek gerek

2

Aşktır min-evvel ilâ âhir kevn ü mekân
Aşktır gâhî dil ü cânda nihân gâhi ayân

Aşktır eden cemâl-i pâk-i cânâna nazar
Aşktır ol gonca gül rûyu için bülbül olan

Aşktır dü-âlem içre cânı yâra vasl eden
Aşktır dâim olan hem mahrem-i esrâr-ı cân

Aşktır çün dilde misbah-ı tecellîyi yakan
Aşktır bil 'küntü kenz' birle miftâh-ı cinân

Aşktır bî-kayd pervâz eyleyip sîmurg-veş
Aşktır dost ellerini dâima seyrân eden

Aşktır mir'ât-ı kalbi eyleyen sâf ü celî
Aşktır dilde veren nûr-ı ziyâyı her zamân

Aşktır kalbi kılan pür-nûr mihr-i mâh-veş
Aşktır şem'-i cemâle karşı pervâne yanan

Aşktır hem saykal-ı mir'at-ı esbâb-ı derûn
Aşktır bir âteş-i cân-sûz ey dil sen de yan

Aşktır beyt-i dili meyhâne-i irfân eden
Aşktır Leylâları Mecnûn ü ser-gerdân eden

Aşktır fehm ile iş'âr eyleyen derd-i dili
Aşktır bak Âdile çarhı eden keşf ü beyân

(Âdile Sultan Dîvânı)

Araştırma
Meryem ZARİFOĞLU
[email protected]