Gruplarınızı Görmek İçin Üye Girişi Yapın
Semed Yusif oğlu Vekilov 1906-cı il martın 21-de Qazax rayonunun Yuxarı Salahlı kendinde bey nesline mensub bir ailede anadan olmuşdur. Vekilağalılar, sonralar ise Vekilovlar adlanan neslin 300 illik tarixi melumdur. Şairin anası da hemin nesildendir. Vekilağalılardan çox cüretli herbiçiler, maarifçiler, hekimler, şairler yetişmişdir. Onlar çar Rusiyası dövründe Qazaxda, Tiflisde, başqa yerlerde yaşamış ve işlemişler. Şairin atası Yusif ağa kendde, ömrünün son illerini ise Qazaxda yaşamışdır. O, çox sexavetli olduğundan öz var-dövletini elinde saxlaya bilmemiş, yoxsullaşmışdır.
Balaca Semedin uşaqlığı çox acınacaqlı olmuşdur. 6 yaşı olanda anası Mehbub xanım 28 yaşında vefat edir. Semed atası Yusif ağanın ve ana nenesi Aişe xanımın himayesinde yaşayır. Aişe xanımın eri-şairin babası Mehdixan ağa öz dövründe elinde, obasında Kuhensal leqebi ile tanınan şair idi. Görkemli Azerbaycan şairi, Qarabağ xanı İbrahim xanın veziri Molla Penah Vaqif (1719-1797) de bu nesle mensub olmuşdur.
Şair uşaqlıq illerini doğma kendinde keçirmiş, ilk tehsilini kend mektebinde almışdır.
1918-ci ilde görkemli edebiyyatşünas ve maarifçi Firudin bey Köçerli Qori müellimler seminariyasının Azerbaycan şöbesini Qazaxa köçürerek Qazax müellimler seminariyasını teşkil edir. Seminariya mütereqqi bir maarif ocağı idi. Bu mektebe qebul olunan kend uşaqları arasında Semed ve Mehdixan Vekilov qardaşları da var idiler. Firudin bey Köçerlinin heyat yoldaşı Badiseba xanım Vekilova (Köçerli) şairin yaxın qohumu idi.
Semed Vekilov gencliyinde o her şeyle maraqlanan, hessas, şıltaq, bedence zeif, bununla yanaşı çox cüretli, möhkem iradeli, hazırcavab idi. Tehsile başladığı ilk günlerden ondakı fitri istedad özünü göstermeye başlamışdı. Bu illerde o, Vaqif, Vidadi, Zakir ve Sabir yaradıcılığı ile yanaşı, A.S.Puşkinin, Y.M.Lermontovun ve türk yazıçılarından Tofiq Fikretin, Namiq Kamalın, Mehmed Eminin eserleri ile de tanış olur. Sesi olduğundan gözel oxuyur, meharetle şeir deyir, heveskar tamaşalarda çıxış edirdi.
1922-ci ilde şairin atası Yusif ağa, bir il sonra ise nenesi Aişe xanım vefat edir. Bundan sonra Semede ve qardaşı Mehdixana onların bibisi qızı Xanqızı Vekilova qayğı gösterir.
Seminariyada o, ilk şeirlerini qeleme alır. Bunlar xalq poeziyası formasından biri olan lirik qoşmalar idi. Yazdığı şeirler seminariyanın divar qazetinde çıxırdı.
Şairin ilk çap eseri olan «Cavanlara xitab» şeiri 1925-ci ilde Tiflisde çıxan «Yeni fikir» qazetinde derc olunmuşdur. Bu şeiri o, seminariyanı qurtarması münasibetile yazmışdı.
Seminariyanı bitirdikden sonra Semed Vekilov Azerbaycanın bir sıra kend ve rayonlarında, o cümleden Qazaxda, Qubada ve dahi Nizaminin veteni Gencede Azerbaycan dili ve edebiyyatını tedris etmeye başlayır.
Poeziya get-gede şairin bütün varlığına hakim kesilir. Genc şair öz xalqını, vetenini, doğma torpağının esrarengiz tebietini sevdiyi üçün «Vürğün» texellüsünü götürür. O, özü sonralar bele yazırdı:
Aşiqem insana ve tebiete,
Elim qelem tutub yazandan beri…
1929-cu ilde Semed Vurğun İkinci Moskva Universitetinin edebiyyat fekültesine daxil olur. Moskvadakı tehsil illerinde o, feal yaradıcılıqla da meşğul olur.
Hemin iller yazdığı siyasi mezmunlu ve lirik şeirler onun 1930-cu ilde çap olunmuş «Şairin andı» adlı ilk kitabında toplanmışdır.
1930-1940-cı iller-Vurğun istedadının çiçeklenmesi ve yükselişi dövrüdür. 1934-cü ilde şairin «Könül defteri» ve 1935-ci ilde «Şeirler» adlı kitabları neşr olunmuşdur. Bu dövrde şair, poeziyamızın dilini bir çox ecnebi sözlerden temizleyerek, edebiyyatımızı, dramaturgiyamızı yeni eserler hesabına zenginleşdirmişdir. Yalnız 1935-ci ilde Semed Vurğun 7 poema ve 100-e yaxın şeir yazmışdır. 1934-cü ilde yazılmış «Azerbaycan» şeiri Azerbaycan edebiyyatının incilerindendir. Bu şeirde doğma Azerbaycanın qedim tarixi, tebii gözelliyi, nemetleri, xalqımızın xeyirxahlığı, açıqürekliyi ve qonaqperverliyi öz eksini tapmışdır:
Ele hemin il Semed Vurğunun şexsi heyatında yenilik baş vermişdir. O, Abdulla Şaiqin baldızı Xaver xanım Mirzebeyova ile aile heyatı qurmuşdur.
O, çox qayğıkeş ve mehriban ata idi. Heyat yoldaşı Xaver xanım uşaqların şıltaqlığından şikayetlenende, Semed Vurğun demişdi ki, men özüm ana, ata qayğısından mehrum olmuşam, qoy uşaqlarım serbest böyüsünler. Şairin Xaver xanıma ve uşaqlarına hesr etdiyi şeirler bu münasibetin gözel ifadesidir:
Yusifin, Vaqifin görüm var olsun,
Aybeniz hamıdan bextiyar olsun.
Yüz il de Vurğuna Xaver yar olsun,
En eziz sirdaşım, kömeyim sensen.
Semed Vurğun 1936-37-ci illerde yeni eserler yazmaqla yanaşı tercümeçilikle de meşğul olaraq, A. S. Puşkinin «Yevgeni Onegin» menzum romanını Azerbaycan diline tercüme etmişdir:
Axıtdım alnımın inci terini,
Yanmadım ömrümün iki iline.
Rusiya şeirinin şah eserini
Çevirdim ilk defe türkün diline.
Bu menzum romanın tercümesine göre şaire Puşkin komitesinin «A. S. Puşkin medalı» teqdim olunmuşdur. Bu iller şair Şota Rustavelinin «Peleng derisi geymiş pehvelan» eserinin bir hissesisini böyük ustalıqla tercüme etmiş, bunun üçün Gürcüstan SSR MİK-in fexri fermanı ile teltif edilmişdir. Elece de şair Taras Şevçenkonun, İlya Çavçavadzenin, Cambulun bir çox şeirlerini dilimize tercüme etmişdir.
1937-ci ilin ikinci yarısında Semed Vurğun özünün ölmez dram eserini – «Vaqif»i yazır. «Vaqif» dramını 3-4 hefte erzinde, heyretlendirici bir süretle tamamlayan şair eserde Molla Penah Vaqifin facieli heyatını, şair böyüklüyünü, insanlıq kamilliyini ustalıqla, mehebbetle eks etmişdir. «Vaqif» dramına göre Semed Vurğun 1941-ci ilde «Stalin mükafatı laureatı» adına layiq görülmüşdü.
1937-1938-ci illerin melum hadiseleri - qanlı represiyalar Semed Vurğunu da «unutmamışdı». Onun yüksek senet qüdreti, nüfuzu ve ona olan xalq mehebbetine qısqanan adamlar şairi milletçilik böhtanları ile lekelemek ve cergeden çıxartmağa can atırdılar. Müxtelif dairelerde defelerle «onun meselesine» baxılmış, böyük şair «olum ve ya ölüm» dilemması qarşısında qalmalı olmuşdur. Şairi «lazımi idarelere» tez-tez çağırırdılar. Lakin Semed Vurğun menevi iztirab keçirse de, eyilmez iradesi, cüreti, mentiqi ve tesirli danışıqları ile eleyhdarlarının planlarını pozmuşdu.
Nizami Gencevinin 800 illik yubileyine hazırlıq işinde feal iştirak eden Semed Vurğun 1939-cu ilden başlayaraq Nizami haqqında meqaleler yazmış, elmi meruzelerle çıxış etmiş, onun «Leyli ve Mecnun» poemasını meharetle dilimize çevirmişdir.
1939-cu ilde şair inqilabçı Xanlar Sefereliyevin heyatından behs eden ikinci menzum dram eseri olan «Xanlar»ı yazmışdır. Hemin il onun «Azad ilham» kitabı neşr edilir.
1941-ci ilde Semed Vurğun Nizaminin «Xosrov ve Şirin» poemasının motivleri esasında «Ferhad ve Şirin» menzum dramını yazır. Muharibe dövründe yazılmış bu dramda böyük vetenperverlik duyğularının terennümü xüsusi mena kesb edirdi. Semed Vurğun 1942-ci ilde bu esere göre ikinci defe «Stalin mükafatı layuratı» adına layiq görülür.
Şairin yaradıcılığında Böyük Veten müharibesi dövrü xüsusi yer tütür. Müharibenin başlandığı gün Semed Vurğunun yazdığı:
Bilsin ana torpaq, eşitsin Veten,
Müselleh esgerem men de bu günden.
- misraları şairin Xalq ve Veten qarşısında andı idi. Bu misralar tekce şairin deyil, bütün Azerbaycan poeziyasının müharibe dövründeki yaradıcılıq proqramına, yaradıcılıq devizine çevrilmişdi.
Müharibe illerinde senetkar 60-dan artıq şeir, bir neçe poema, o cümleden «Bakının dastanı»nı yazmışdı.
Bu illerde Semed Vurğun senetinin şöhret miqyası çox genişlenir. Onun yazdığı «Ukrayna partizanlarına» şeirinin metnleri teyyareden Ukrayna meşelerine sepelenerek partizanlara çatdırılmışdır.
1943-cü ilde Amerikada keçirdiyi müharibe eleyhine yazılmış en deyerli eserler müsabiqesinde şairin yazdığı «Ananın öyüdü» şeiri çox yüksek qiymetlendirilmiş ve bütün dünya edebiyyatında bu mövzüda yazılan en qiymetli 20 eserden biri kimi Nyu-Yorkda çap etdirilerek herbiçiler arasında yayılmışdır. Müharibe illerinde vetenperver şairin ateşin sesi ön cebhede, xestexanalarda, radioda daha ezemetli seslenirdi. Müharibenin ağır şeraitinde Semed Vurğun Krım, Mozdok, Qroznı, Novorossiysk cebhelerinde olmuşdur. 1943-cü ilde onun teşebbüsü ile herbi tedbirler, cebheçiler ve onların doğmaları ile görüşler keçirmek üçün Fizuli adına Ziyalılar evi yaranmışdır.
1945-ci ilde yazdığı felsefi dram olan «İnsan»da şair geleceyi romantik vüsetle eks etdirmeye çalışmış, müharibenin odlu-alovlu günleri içerisinde insan zekasının qüdretini göstermişdir. Semed Vurğun meqalelerinin birinde yazırdı: «Men «İnsan» adlı beş perdeli menzum dram üzerinde işleyirem. «İnsan» menim dördüncü menzum dramımdır. Eser üzerinde böyük bir zövqle işleyirem, çünki tarixi mövzuda yazılmış evvelki üç pyesimden ferqli olaraq men birinci defe öz müasirlerimin suretine müraciet etmişem, onların gelecek neslini tesvir etmek ezmindeyem.»
Şairin «İnsan» eserinde yaratdığı «Qardaşlıq şeheri»nde dünyanın eyni arzu ve ideallarla yaşayan insanları toplaşmışdır. Müellifin hemin pyesde qoyduğu «Qalib gelecekmi cahanda kamal? » derin beşeri, felsefi, ritorik sual bu gün de ve gelecek zamanlar üçün de aktual olaraq qalır.
Semed Vurğun tekce meşhur şair deyil, eyni zamanda böyük alim, evvezsiz teşkilatçı ve nezeriyyeçi idi. 1945-cı ilde o, Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasının akademiki seçilmişdir. Ele hemin il Bakıda İranla Medeni Elaqeler Cemiyyeti yaranır. Bu cemiyyetin başçısı Semed Vurğun teyin edilir. İlk günnen şair terefinden cemiyyetin qarşısında duran vezifeler teyin edilir. O, İran Azerbaycanı ile Azerbaycan SSR-i arasında medeni körpü yaradılması işinde feal iştirak edir.
Müharibeden sonrakı illerde Semed Vurğun görkemli ictimai xadim kimi dünyada sülhün berqerar olması işinde feal iştirak etmişdir. SSRİ Ali Sovetinin deputatı kimi şair 1947-ci ilde görkemli edebiyyat ve medeniyyet xadimleri ile birge Londona sefer etmiş, yolüstü Berlinde de olmuşdur. Burada şairi böyük sevinc gözleyirdi. Onun «Vaqif» dramı Berlin teatrında sehneye qoyulmuşdu. Teatrın yaradıcı kollektivine müellifle görüşmek, onun fikrini öyrenmek çox maraqlı olur. Alman rejissoru kiçik deyişiklik etmiş, Qacarın obrazında Hitlere mexsus cizgiler vermişdir.
1948-ci ilde Semed Vurğun Polşanın Vrotslav şeherinde keçirilen Medeniyyet Xadimlerinin Ümumdünya Konqresinin iştirakçısı olmuş, konqresden qayıtdıqdan sonra şair «Zencinin arzuları» poemasını yazmışdır. Hemin il poema Polşada çap edilmişdir. Xarici seferlerle bağlı yazdığı şeirlerini Semed Vurğun meşhur «Avropa xatireleri» adı ile çap etdirmişdir.
1951-ci ilde şair «Bolqar-sovet dostluğu cemiyyeti»nin xettile Bolqarıstanda olmuşdur.
O dövrün xarici metbuatında Semed Vurğunun xaricde çıxışları, keçirilen görüşlerde mezmunlu, mentiqli söhbetleri haqqında yazılar derc edilmiş, yaradıcılığından nümuneler çap edilmişdir. Böyük rus yazıçısı ve şairi Konstantin Simonovun yazdığı «Dostum Semed Vurğunun Londonda ziyafetde nitqi» şeiri çox yayılmış, edebi ictimaiyyet terefinden yüksek qiymetlendirilmişdi.
Semed Vurğunun müharibeden sonrakı dövr yaradıcılığı da çox mehsuldar olmuşdur. Şair bir-birinin ardınca «Muğan» (1948) , «Aygün» (1950-51) ve «Zamanın bayraqdarı» (1952) poemalarını qeleme almışdır.
Heyatının son illerinde yazdığı şeirleri onun yaradıcılığının yeni merhelesini teşkil edir. Onlar rengarengliyi ve poetikliyi ile seçilen şeirlerdir. Bu şeirler heyata bağlılıq, insanların dotluq ve xeyirxahlıq kimi keyfiyyetlerini eks etdirmekle yanaşı, şairin veten ve xalq qarşısındakı müqeddes borcunun ifadesi idi.
Semed Vurğunun bu illerde yaradıcılıq uğurlarına baxmayaraq o, yene 1953-cü illerde haqsız hücumlara, teziqlere meruz qalır. «Aygün» poeması tenqid edilir şairin Moskvada çap edilmiş «Şairin hüquqları» meqalesi ona qarşı hücumları daha da keskinleşdirir. Respublika rehberliyinin gösterişi esasında meqale Azerbaycan Yazıçılar ittifaqında müzakire edillir, onun eleyhine mektub yazılıb Moskvaya gönderilir. Şair yene de milletçilikde teqsirlendirilir. Kitablarının kitabxanalardan, dramlarının sehneden götürülmesine gösteriş verilir. Şaire şeherden çıxmaq qadağan edilir. Söz yayılır ki, Vurğun tutulub. Bu düz olmasa da, 1953-cü ilin sentyabr ayında hebs edilmesi üçün order yazılması heqiqet idi. Lakin 1953-cü ilin yayında SSRİ ve Respublika rehberliyinde edilen deyişiklikler neticesinde bu tedbir baş tutmur… (1956-cı ilin yanvar ayında o zamanki, respublika rehberi M.C.Bağırovun ve destesinin mehkemesinde, onların «Azerbaycanın sevıimli şairi görkemli sovet yazıçılarından biri Semed Vurğunu aradan götürmek cehdleri» ifşa edilmiş, bu meqsedle topladıqları böhtan dolu iki qovluq material, o cümleden hebsi üçün order eşyayi-delil getirilmişdir.)
1953-cü ilde ölkede ve respublikada böyük deyişiklikler baş verir. Semed Vurğunu Elmler Akademiyasının vitse-prezidenti vezifesine teyin edirler. İşlediyi dövrde ictimai elmler qarşısında böyük problemler qoyur, saatlarla bu problemlerin, elmi eserlerin müzakirelerini keçirir, problemlerin hellini teşkil edir. Hedden ziyade xeyirxah bir insan olan Semed Vurğun vitse-prezident vezifesinde çalışdığı zaman da, ayrı-ayrı insanlara öz kömek elini uzatmışdır. Akademiklerden Sara Aşurbeyovanın, Püstexanım Ezizbeyovanın Elmler Akademiyasına gelmeleri Semed Vurğunla bağlıdır. Bundan elave, dilçi alimlerden Türkan Efendiyeva, Vaqif Aslanov, filosof Camal Mustafayev, tarixçi Mahal Memmdov ve onlarla bele insanların elme gelmesi Semed Vurğunun tekidi ve kömekliyi neticesinde olub. Moskvaya oxumağa gönderdiyi aspirantların ailesine kömek eder, teqaüdü az olanlara maddi yardım göstererdi.
O zamanki SSRİ mekanında Semed Vurğunun böyük nüfuzu var idi. O, müxtelif illerde SSRİ-nin en yüksek orden ve medalları ile teltif edilmiş, sovet xalqlarının sevimli şairi olmuşdu. 1954-cü ilde Sovet yazıçıların ikinci ümumittifaq qurultayında «Sovet poeziyası haqqında» meruze ona tapşırılmışdı. Bu, o dövrde xalqımız üçün olduqca iftixaredici bir hadise idi.
1955-ci ilin oktyabr ayında Semed Vurğun SSRİ nümayende heyeti terkibinde Vyetnama gederken yolda xestelenir ve seferini yarımçıq saxlamalı olur. Çinde onu Pekin xestexanasında müayine edirler. Şair xestexanada olduğu müddetde tezlikle sağalmaq ve feal heyata qayıdmaq arzusu ile yaşayır. Yataqda yazdığı kiçik şeir onun böyük iradesini ve metanetini gösterir:
Vaxtsız ecel, menden uzaq dolan, dur
Qürbet elde can vermerem ölüme!
Qılıncını menden uzaq dolandır
Onu bil ki, qelem aldım elime,
Qürbet elde can vermerem ölüme.
Bir neçe hefteden sonra şair vetene qayıdır. Onun xesteliyi şiddetlenir…
1956-cı ilin mart ayında Semed Vurğunun 50 yaşı tamam olur. Xalqımız şairin yubileyinin keçirilmesine hazırlaşır. Azerbaycanın rehberliyi terefinden «Azerbaycanın xalq şairi» adı tesis edilir ve ilk defe bu ada Semed Vurğun layiq görülür. May ayının 12-de opera ve balet teatrında SSRİ-nin edebi ictimaiyyetinin ve xarici qonaqların iştirakı ile şairin tenteneli yubiley gecesi keçirilir. Yubiley tentenesinden iki hefte sonra 1956-cı il may ayının 27-de, saat 19:30-da şairin gözleri ebedi yumulur. Amansız ölüm şairin heyat eşqile çırpınan üreyini, yaradıcılıq ateşi ile odlanan qelbini ebedi susdurur. May ayının 28-den 30-na kimi şairin cenazesi Azerbaycan Dövlet Filarmoniyasının binasında qoyulur. O günler bütün Azerbaycan matem içerisinde idi. Üç gün xalqımız şairle vidalaşmağa gelir, izdihamlı insan axının arda-arası kesilmirdi. Şair may ayının 30-da Bakıda Fexri xiyabanda defn edilir.
Matem günlerinde şairin ailesinin adına ölkemizin bütün guşelerinden baş sağlığı teleqramları gelirdi. Ürek ağrısı ile yazılmış bele teleqramların birinde: «Teselliniz o olmalıdır ki, Semed Vurğunun öldüyü günden onun yeni heyatı – şair ölümsüzlüyü başlanır» – sözleri yazılmışdı. Bu heqiqet idi…
Şairin adı ölümünden sonra müxtelif yerlerde ebedileşmişdir. Bakıda şairin möhteşem heykeli ucaldılmış, meydana ve merkezi küçelerden birine şairin adı verilmişdir. Bundan başqa Azerbaycan Rus Dram Teatrı, Denizkenarı parkdakı yay kino-teatrı, neft tankeri de Semed Vurğunun adını daşıyır. Mossovetin qerarı ile Moskva küçelerinden biri, Kiyev şeherinde kitabxana, Düşenbe şeherinde 57 saylı mekteb ve Bolqarıstanda texnikum şairin adını daşıyır.
Respublikamızın bütün rayonlarında Semed Vurğun adına onlarla mekteb, medeniyyet evi, küçe, park vardır. Vaxtile respublikada bir çox kolxoz ve sovxozlar da şairin adını daşıyırdılar. Şeher ve kendlerde şairin heykelleri, büstleri qoyulmuşdur. Müxtelif yerlerde şaire hesr olunmuş güşeler ve kiçik muzeyler yaranmışdır. Bunların içerisinde Qax şeherinde müellim Memmed Aşurovun öz heyetinde inşa etdiyi evde yaratdığı «Semed Vurğun muzeyi» xüsusi yer tutur.
1975-ci ilde Bakıda «Sovet edebiyyatı günleri»nde ölkenin edebi ictimayetinin iştirakı ile «Semed Vurğunun ev-muzeyi»nin tenteneli açılışı olmuş ve bir il sonra, 1976-cı ilde şairin doğma kendi Yuxarı Salahlıda ev-muzeyinin filialı – «Semed Vurğunun poeziya evi» yaradılmışdır.
