Gruplarınızı Görmek İçin Üye Girişi Yapın
ERMENİ SORUNU VE TÜRK ARŞİVLERİ
Doç.Dr.Yusuf SARINAY*
________________________________________
Bazı ülkelerde tarihçilere bırakılması gereken geçmiş olaylar siyasi alana taşınmakta ve maalesef bilimin objektif sınırları içinde değerlendirilmesi gereken tarihi olaylar,siyasi çıkarların ve ideolojik tutumların katı önyargılarına kurban edilmektedir.Örneğin bazı ülkelerde böyle bir yaklaşımla ele alınan Ermeni sorununun tarihin asıl kaynaklarına inilerek değerlendirilmesi son derece yararlı olacaktır.Bu konuda karar vermeden önce başta Türk arşivleri olmak üzere diğer ülke arşivlerinde mutlaka araştırma yapılarak objektif bir yaklaşım sergilenmelidir.Aksi halde bu tür subjektif yaklaşımlar uluslararasında küllenmiş düşmanlıkları yeniden canlandırmaktan başka bir işe yaramamaktadır.Tarihin yanlış yorumlanmasına ve siyasal amaçla kullanılmasına karşı objektif belgeleri sunmak biz arşivcilerin en önemli görevleri olmalıdır.
Halbuki Ermeni soykırım iddiaları bugüne kadar doğruluğu ispatlanmamış olan hatırat türü subjektif bazı yayınlara dayanmaktadır.
Bunların başında Aram Andonian isimli bir Ermeni tarafından 1920 yılında yazılan“Naim Bey’in Anıları; Ermeni Tehcir ve Katliamına İlişkin Resmi Türk Belgeleri”adlı kitap gelmektedir.Bu kitapta yer alan ve Talat Paşa’ya atfedilen telgrafların, bir soykırım suçlusu yaratmak amacıyla üretilmiş sahte belgeler olduğu,Osmanlı Arşivi’nde yapılan incelemeler sonucu ispatlanmıştır.[1]Bir başka kitap Amerikan Büyükelçisi olarak 1913-1916 yılları arasında 26 ay İstanbul’da görev yapmış olan Henry Morgenthau’nun Hatıratı’dır.Heath W.Lowry; H.Morgenthau’nun bu kitabı yazma amacının savaş karşıtı Amerikan kamuoyunu etkilemeye yönelik olduğunu belirtmekte ve bu kitapta yer alan Ermeni soykırım iddiasını bilimsel metodlarla çürütmektedir.[2]Kitabın hazırlanmasında önemli rol oynayan Morgenthau’nun tercümanı Schmavonian ve katibi Agop S. Andonian’ın Avrupa’da bulunan Ermeni örgütleri ile işbirliği içinde Osmanlı devleti aleyhine casusluk yapan kişiler olduklarına dair Osmanlı Arşivlerinde önemli belgeler bulunmaktadır.[3]Diğer bir kitap ise Arnold Toynbee tarafından yazılan “1915-1916 Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilere Yapılan Muamele”olarak bilinen ve 1916 yılında yayınlanan“Mavi Kitap”tır. İngiliz Hükümeti tarafından hazırlattırılan bu kitap savaş propagandası amacıyla kaleme alınmıştır.
Ermeni iddialarına dayanak olan ve sık sık dile getirilen diğer bir kaynak ise,I.Dünya Savaşı sonrası kurulan Osmanlı Divan-ı Harb Mahkemeleri’dir.Bu mahkemeler İstanbul’u ve Osmanlı topraklarını işgal etmiş olan İtilaf devletlerinin ortak düşmanı olan İttihat ve Terakki mensuplarını mahkum etme çabası sonucunda kurulmuşlardır.Bu mahkemelerde ispatlanmamış tek taraflı suçlamalar yer almaktadır.
Yukarıda bahsedilen subjektif eserlerin dışında,Ermenilerin sözde soykırım iddialarını delillendirebilecekleri kayda değer bir belge bulunmamaktadır.Nitekim işgal döneminde İngilizler İstanbul’da ve Malta’da tutuklu bulunan kişiler hakkında suç kanıtlarının bulunabilmesi için Osmanlı arşivlerinde konu ile ilgili araştırma yapmışlardır.Araştırma sonucunda tutuklular hakkındaki suçlamaları ispat edebilecek nitelikte hiçbir delili mahkemeye sunamamışlardır.
İngiliz hükümeti kendi arşivlerinde ve ABD’nin Washington’daki arşivlerindeki raporlar üzerinde de araştırmalar yapmış,ancak yine hiçbir sonuca ulaşamamıştır.
Arşivlere dayalı bilimsel çalışmalar önyargı ve yanlı bilgilendirilmeden kaynaklanan taraflı siyasi yaklaşımları ortadan kaldıracaktır.
Bu nedenle başta Ermeni sorunu olmak üzere Türk arşivlerinde araştırma yapmadan yazılacak bir bölge ve dünya tarihinin eksik kalacağının bilinciyle,modern arşivciliğin ana ilkesi olan“açıklık prensibi”ni temel dayanak kabul eden Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü,araştırmacılara sunulan hizmetlerde çağın gereklerine uygun yeni düzenlemeler yapmıştır.Bu çerçevede;
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü başta Ermeni sorunu olmak üzere birçok konuda tasnif çalışmalarını hızlandırarak,tamamlamış ve araştırma hizmetine sunmuştur.
Türkiye’ye yasal yollardan girmiş yabancılar ve bunların vekilleri araştırma yapacakları arşivlere veya arşivlerin bağlı bulunduğu idareye bizzat veya posta ile müracaat edebileceklerdir.Müracaat eden kişilere aynı gün araştırma izni verilmektedir.Müracaatlar,yurt dışından T.C.büyükelçilik ve başkonsoloslukları aracılığıyla da yapılabilecektir.
Tasnif edilmiş ve son işlem tarihi üzerinden otuz(30) yıl geçmiş arşiv malzemesi hiçbir kısıtlama olmadan araştırma ve incelemeye açılmaktadır.
Araştırmacılara bir iş günü içerisinde verilen belge,defter veya dosya sayısı artırılmıştır.
Araştırmacılar,araştırma ve incelemeleri esnasında arşiv yönetiminin uygun göreceği mahallerde portatif yazı makinası veya bilgisayar kullanabilecektir.
Yine dünya bilim çevrelerine ve bilim adamlarına kolaylık sağlamak,bilginin paylaşılmasını ve öğrenmenin önündeki engelleri azaltmak maksadıyla internette bir web sayfası açılmış ve bilgisayar ortamında belge kataloglarımız yayınlanmıştır.Bu konudaki talep,istek vb.“devletarsivleri.gov.tr.”adresinden temin edilebilir.
Osmanlı dönemi arşiv belgelerinin mikrofilme alınması ve elektronik ortama aktarılması çalışmaları 2001 yılında başlatılmış olup,araştırma hizmetlerinin elektronik ortamda verilmesi hedeflenmiştir.Bu düzenlemelerle Türk arşivlerinin çağın gereklerine uymasını sağlayarak kolay ulaşılabilir bir arşiv haline getirmek amaçlanmıştır.
Türk arşivlerinin temel ilke olarak kabul ettiği“açıklık prensibi”doğrultusunda Ermenistan,Rusya ve Ermeni Patrikhanesi arşivlerinde bulunan konuyla ilgili belgelerin de açılması ve meydana gelen olayların tarihçiler tarafından objektif bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Osmanlı arşivlerinde genel olarak Ermeni sorunu ve tehcir uygulaması ile ilgili olarak Sadaret Evrakı,Zaptiye Nezareti, Yıldız Sarayı Evrakı,Meclis-i Vukela Mazbataları,Şurayı Devlet,Dahiliye Nezareti ve bağlı kuruluşları(Emniyet-i Umumiye ve Şifre Kalemi vb.) ile Hariciye Nezareti’ne ait fonlarda yüzbinlerce belge bulunmaktadır.
