Eyleyüp Şerh-i Buhârîde ‘Iyân

Eyleyüp şerh-i Buhârîde ‘ıyân
‘Aynî-i fâzıl ider böyle beyân

Olmış idi şeh-i iklîm-i Yemen
Tubba’-i sâf-dil ü pâk-beden

Olup etbâ’ ile eşyâ’ı kesîr
Nâm-i Tubba’la olundı tevkîr

Sonra kim olsa o mülke sultân
Ana Tubba’ didiler halk-i cihân

Ba’zılar ana nebîdür didiler
Bulmadı lîk tahakkuk bu haber

İtdiler hatm-i rüsülden zîrâ
Sıhhatin bu haberün istinbâ

Bilmezem diyü idüp hüsn-i hitâb
Virdi eshâba sa’âdetle cevâb

Bin sene evvel idi bi’setden
Oldı îmân ile kalbi rûşen

Kavme teklîf idicek İslâmı
Redd idüp bilmediler ikrâmı

Zikr idüp anun içün Tubba’ı Hak
Kavmine eyledi nefrîn ancak

Sûre-i pâk-i duhâna nazar it
Anla takrîrümi kuhl-i basar it

diyü buyurdı resûl
‘Özr-i pîşînesin itdükde kabûl

Hâsılı kâmil ü deryâ-dil idi
Mütedeyyin idi hem ‘âkil idi

Hükmi şâmil idi Kâf-ender-Kâf
‘Ahdi olmışdı zamân-i insâf

Oldı fermânına çün nokta-i nûn
Yedi iklîm ile rub’-i meskûn

Kavmini her dem iderdi tehdîd
‘Arz-i İslâm ile ol merd-i sa’îd

Oldı pîrâye-i bâzû-yi vera’
Tubba’a erre-i teşdîd-i teba’

İtmiş idi anı hallâk-i cihân
O kadar mâlik-i ‘izz ü ‘unvân

K'itse tertîb-i sufûf esbâna
Şâmdan irer idi San’âna

Tâbi’-i emri idi subh ü mesâ
Dergehinde ‘ulemâ vü sulehâ

Dâ’imâ hâzır idi râtibe-cû
Hidmetinde yüz otuz bin atlu

Hem dahı pîş-rev olmışdı ana
Cümleden başka on üç bin ‘ulemâ

Nereye eylese tahrîk-i rikâb
Bile eylerler idi ‘azm-i şitâb

Geşt-i aktâ’-i bilâd eyler idi
Pursiş-i hâl-i ‘ibâd eyler idi

Cüst ü cûda idi her etrâfı
Tâ re’âyâya ide insâfı

İtdi çün ber-nesak-i tarz-i kadîm
Kasd-i gül-geşt-i reh-i her iklîm

Eyledi seyr iderek subh ile şâm
Mekkenün sâhasına darb-i hıyâm

Kavm-i şehr itmeyicek istikbâl
Gazaba geldi o sâhib-ikbâl

Eyledi vesvese-i dîv-i recîm
Ana ilkâ-yi hayâlât-i vahîm

Kalbine geldi bu niyyet bî-bâk
Beyti tahrîb ide ehlin ihlâk

Nâ-gehân esdi semûm-i ‘illet
Hâsıl oldı ana za’f-i niyyet

Bagteten ‘ârıza-i tâkat-kâh
Kâmet-i sıhhatini itdi dütâh

‘Uzv-i ‘uzv-i bedeni süst oldı
Hâne-i kalbi kederle toldı

Müteferrik olup eczâ-yi beden
Mürte’iş oldı ser-â-pây beden

İtdi bu zelzele-i sû’-i mizâc
Gurfe-i cismini vakf-i târâc

Târ ü mâr oldı havâs-i hamsi
Bilmedi nerm ile sahtı lemsi

Nereden geldügini itmedi derk
Ana az kalmış idi irişe merg

Niyyeti hayra gerek insânun
Olmaya masharası şeytânun

Mü’minün niyyeti a’mâlinden
Hayrdur didi resûl-i zü'l-men

Niyyet-i pâkidür ehl-i hâlün
‘İllet-i gâ’iyesi a’mâlün

Oldı meşrût-i şürût-i niyyât
Savm ile hacc ü salât ile zekât

‘Aksi de böyledür olmaz makbûl
Niyyete olsa ‘amel nâ-mevsûl

Kim ki tahkîr ider ol dergâhı
İrişür ana belâ nâ-gâhî

Beyt-i Hakdur o rivâk-i pür-nûr
Tâklar menkabe-i ebrû-yi hûr

Derine şeh-per-i Cibrîl nitâk
‘Arş ile olsa n'ola tâk-be-tâk

Oldı etrâf-i harîminde kıbâb
Kulzüm-i rahmet-i rahmâna habâb

Kuhlveş hâki virür dîdeye zeyn
Hacerü'l-esvedi ekhâlü'l-’ayn

O siyeh-câme-i müşk-âsârı
Zülf-i hûr anun olur hem-târı

Çeşme-i mihrün olaydı âbı
Benzedürdüm ana zer mîzâbı

Ka’bedür hâl-i ruh-efrûz-i melek
Nokta-i merkez-i pergâr-i felek

Zemzemin eyledi feyyâz-i kadîr
Dürr-i beyzâ-yi cinândan taktîr

Katresi âb-i ruh-i her hâcı
Kevsere hande ider emvâcı

‘Arafâtıdur anun tûde-i râh
Reh-nümâ-yi ‘urefâ-yi bi'llâh

Nakd-i ‘isyâna virüp anda revâc
Tuhfe-i magfiret alur hüccâc

Mervenün sa’yı safâ-yi câvîd
‘Umrenün zevki ider ‘ömri mezîd

Pür-şeref olsa n'ola hacr-i ‘azîm
K'oldılar câygeh-i İbrâhîm

Oldı mânend-i cemâl-i mahbûb
Dâhil-i halka-i âgûş-i kulûb

İremez vaslına her perde-birûn
Tâ’ifidür anun eshâb-i derûn

Şân-i beyt oldı egerçi erfa’
Mü’minün kalbidür andan evsa’

Kasd-i hedmi sebeb-i zillet ola
Kesr-i kalb eyleyenün hâli n'ola

Kalb kim âyine-i vahdetdür
Mazhar-i sırr-i ulûhiyyetdür

Kalbi masnû’-i yed-i kudret bil
‘Anberîn-hâl-i ruh-i fıtrat bil

Yog idi Ka’beden âsâr-i nukûş
Kalb-i âdem idi mescûd-i sürûş

Hâcıyân gerçi anun ‘uşşâkı
Ka’be erbâb-i dilün müştâkı

Zînhâr ‘âkil isen eyle hazer
İtmedenkesr dil-i pâk-güher

Kalb-i mü’min ki olup beyt-i Hudâ
Sa’y kıl itmege ma’mûr dilâ

Eyleme ‘unf ile hîç kese hitâb
Tatlu dille viregör ana cevâb

Buldı el-kıssa tezâyüd halecân
Bulmadı def’ine huzzâk imkân

Nabzı bî-cünbiş ü ber-geşte-mecâl
İdebilsün mi tabîb istidlâl

Kimi sekte didi kimi devvâr
Çekdiler pîş-i devâya dîvâr

Lâ-’ilâc olup etıbbâ-yi hikem
Oldılar ser-be-girîbân-i nedem

‘İlm-i Risto hikem-i Câlînûs
Oldı ser-mâye-i neng ü nâmûs

Gördiler matlaba yok râh-i vusûl
Cânib-i âhere meyl itdi ‘ukûl

Bildiler bu maraz-i rûhânî
Görinür ‘ârıza-i cismânî

Çâre yok tıbb ile tedbîr olmaz
Buna te’sîr-i ‘akâkîr olmaz

Geldiler bir yere mânend-i nitâk
İstişâreyle idüp istintâk

Eyleyüp hâven-i hâtırda rakîk
Sahk-i eczâ-yi tedâbîr-i rahîk

İtdiler her biri kim oldı lebîb
Müfredât-i kelimâtı terkîb

Sözlerin ya’nî idüp bir yere cem’
Oldılar bezm-i tevâfukda çü şem’

İttifâk ile olup ehl-i ‘ulûm
‘Âzim-i meclis-i şâh-i merkûm

İdüp izhâr-i habâyâ-yi umûr
Oldılar rû-be-reh-i ‘izz-i huzûr

Didiler ey melik-i ‘adl-âyîn
Halefü's-sıdk-i şehân-i pîşîn

Nesne yok tab’-i şerîfünde senün
Hak masûn eyleye gamdan bedenün

Şübhemüz kalmadı ber-mûcib-i fen
Bu ‘arazdur degül emrâz-i beden

Şahs-i ‘aklunla idüp istînâs
Bezm-i dilde idegör cem’-i havâs

Meşveret eyleyüp anlarla tamâm
Kıl me’âl-i emelün isti’lâm

Reg-i nabz-i dilüni eyle hemân
Zîb-i sebbâbe-i dest-i îkân

Nazar it kalbe virür mi ‘illet
Fikr-i derd-âver-i zulm ü nahvet

Var ise hâtıra-i mekr ü fesâd
Eyle pîrâmen-i dilden ib’âd

Pür-kelef oldugıçün kurs-i kamer
Olmada sille-hor-i pençe-i hur

Olmasa saht ü siyeh-dil âhen
Zahm-i sûhân ile çekmezdi mihen

İftirâs olmak ile ‘âdet-i şîr
Teb-i mihnetle olur der-zencîr

Sefk-i dem olmasa kâr-i esyâf
Yeri olmaz idi tengnâ-yi gılâf

Oldı ser-geşte-i darb-i siccîl
Leşker-i Ebrehe-i sâhib-i fîl

Nâs ger hayyir ola yâhud dûn
Olur a’mâli ile mücziyyûn

Böyledür kâr-i cihân bî-kem ü bîş
Bulur itdügini misl-i dervîş

Lîk ‘acz ile olan ser-be-zemîn
Eylese âh-i te’essüfle enîn

İtse de çirk-i güneh tab’a eser
Katre-i eşk-i nedâmetle gider

Virse endîşe-i bed kalbe gubâr
Pâk ider mıskale-i istigfâr

Çekme gam lutf-i İlâhî çokdur
Deri ma’kûs degül red yokdur

Sen hemân eyle hulûs ile rücû’
‘Afv-i Bârî bulur elbette vukû’

Bu siyâk üzre idüp nice kelâm
Virdiler sözlerine hüsn-i hitâm

Kufl-i gencîne-i der-beste-i râz
Oldı miftâh-i teyakkuzla çü bâz

Hâtıra itdi hutûr ol sâ’at
Ka’beye itdügi sû’-i niyyet

Eyledi çâk-i girîbân-i niyâz
Nitekim mahrem-i şeh-râh-i mecâz

Oldı giryân ü peşîmân olarak
Dest-ber-dâşte-i da’vet-i Hak

Çihre-fersûde-i mihrâb-i recâ
Olıcak muntazır-i lutf-i Hudâ

Oldı der-hâl süveydâ-yi derûn
Hacerü'l-esved-i pâkinde nümûn

Nûr ile kalbi olup mâl-â-mâl
Döndi mânende-i fânûs-i hayâl

Geldi mihrâb-i sa’âdetden o dem
Kâse-i çeşmine mâ’-i zemzem

Katre-rîz eyleyicek müjgânı
İtdi leb-rîz-i güher dâmânı

Girye ‘aynına gelüp mevc-i yüsür
Virdi dest-i nigehe sübha-i dür

Kubbe-i cevf-i dimâga bî-had
Asdı kındîl-i fürûzân-i hıred

Gark-i nûr oldı derûn-i sîne
Gitdi zulmât-i gam-i dîrîne

Başladı olmaga cismi bî-reyb
Mâ-verâ-seyr-i serâ-perde-i gayb

Matla’-i câna çü şems-i âfâk
Eyleyüp mihr-i mahabbet işrâk

Subh-i tahkîk-i sadâkat-leme’ât
İtdi ref’-i şeb-i târ-i şübehât

Olıcak âyineveş sînesi sâf
Kalmadı zerre kadar jeng-i hilâf

Eyledi da’vet-i ebnâ-yi beled
Hân-i na’mâsı çekildi bî-had

Bün-i mîh eyleyüp ebrûsını hem
Eyledi na’lçe-i nakş-i kadem

Gûşe-i cümcüme-i züvvâra
Bagladı rişte gibi nezzâre

Sürdi ruhsârını hâk-i hareme
Devlet el virdi o sâhib-kereme

Secde itmekligi rif’at bildi
Zilleti tâc-i sa’âdet bildi

Zeyl-i pûşîde-i beytu'llâhı
Kıldı ser-bend-i külâh-i şâhî

Bu idi sebk iden ol selefi
İdüp ilbâs o beytü'ş-şerefi

Her sene itmek idi ‘âdet ana
Yeniden beyt-i ‘atîki iksâ

Ba’de tetmîm-i mürâ’ât-i harem
Yesribün cânibine dikdi ‘alem

Gördi bir vâdî-i fîrûzecfâm
Eyledi fass-i nigîn-i ârâm

Hûb idi sahn-i zümürrüdfâmı
Yog idi anda Medîne nâmı

Usbu’-i Hızr idi her berg-i giyâ
İtmede sûy-i cinâna îmâ

Öyle ‘âlî idi nahlistânı
Sidreye irmiş idi agsânı

İltifât-i şecer ü âb-i revân
Mâ’-i tesnîm ile bâg-i Rıdvân

Hâki müşk idi gül-âb enhârı
Sanki cennetden olurdı cârî

Rûh-bahş öyle revâyihle zemîn
Reşk iderdi ana firdevs-i berîn

Cem’ olup bir yere geldi ‘ulemâ
Didiler kim kaluruz bunda şehâ

Bundadur şâh-i rüsül meskeni hem
Şeref-i hicret-i şâh-i hâtem

Geliser âhir-i vakt içre resûl
Umaruz kim bulavuz ana vusûl

Ana Mahmûd ü Muhammeddür nâm
Kim ki îmân getürür oldı hümâm

Çünki işitdi melik Tubba’ anı
Kendüye kıldı kabûl îmânı

Togmadın eyledi İslâmı kabûl
Anı medh eyledi eshâb-i resûl

Koydı ol vâdî-i Yesribde dilâ
Ümmet olmaklıga bir hüccet ana