Ashâb-ı Kehf ve Mağaralarının Tarihî ve ...

Ashâb-ı Kehf, İslam kültüründe büyük önem taşıyan, Kur’an’da Kehf Suresi’nde anlatılan, inançları uğruna mağaraya sığınan gençlerin hikâyesidir. Ancak bu kıssanın detayları, özellikle mağarada kalanların sayısı ve köpeğin ismi gibi hususlar kesinlik kazanamamıştır. Bu konu hakkında pek çok rivayet ve farklı görüş bulunmakta ve her toplum kendi inanış ve kültürel bağlamı doğrultusunda farklı yorumlar uydurmuşlardır. Kur’an’da Kehf Suresi 22. ayette bu konuda şöyle buyrulmaktadır: “Onlar üçtür dörtüncüleri köpekleridir diyecekler ve gayba taş atar gibi beştir altıncıları köpekleridir diyecekler ve yedidir sekizincileri köpekleridir diyecekler. De: Onların sayısını Rabbim daha iyi bilir. Azı dışında onları bilmez. O halde, onların içinde ancak açık ve aleni bir tartışma dışında çekişme.” Bu ayet, Ashâb-ı Kehf’in sayısı ve köpeğin kimliği hakkında kesin bir bilgi vermeyerek, konunun gayb olduğunu ve tartışmaların gereksizliğini ifade eder. Dünyada Ashâb-ı Kehf’in mağarası olduğu iddia edilen yerlerin sayısı oldukça fazladır. Özellikle 33 kent kendi sınırları içinde bu mağaralarının bulunduğunu ileri sürer. Türkiye’de bu iddiayı taşıyan dört önemli yer vardır: Afşin (Kahramanmaraş), Selçuk (Efes), Lice (Diyarbakır) ve Tarsus. Bu mağaraların her biri, yerel halk ve tarihî belgeler tarafından Kehf Suresi’nde anlatılan mağaraya işaret kabul edilmiştir. Afşin’deki mağara, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ndedir ve Afşin halkı tarafından Ashâb-ı Kehf’in mağarası olarak kabul edilir. Benzer şekilde Diyarbakır Lice’de de Ashâb-ı Kehf’e atfedilen bir mağara vardır. Bu mağara, 12. yüzyılda Artuklu hükümdarı Melik Âdil tarafından imar edilip kitabe yaptırılmıştır. Türkiye’de Selçuk ilçesindeki Efes antik şehri yakınlarında yer alan ve Hristiyanlarca kabul gören mağara ise, Panayır Dağı eteklerinde bulunur. Üzerine bir kilise inşa edilmiş olan bu mağara, 1927-1928 yıllarında yapılan kazı ile ortaya çıkarılmıştır. Dünyanın başka bölgelerinde de benzer mağara iddiaları vardır. Uygur Özerk Bölgesi’nde Uygur Müslümanları tarafından Kehf Suresi’ndeki mağara olarak kabul edilen bir yer bulunmaktadır. Ürdün’ün Amman bölgesinde de Ashâb-ı Kehf mağarasının olduğu öne sürülmektedir. Ashâb-ı Kehf’in mağarasında onlarla birlikte bulunduğu belirtilen köpeğin ismi kesin değildir. Bazı rivayetlerde “Himran” adı geçerken, diğerlerinde “Kıtmir” ismi kullanılmaktadır. Bu isimlerin hangisinin gerçek olduğu bilinmemekle birlikte, köpeğin varlığı Ashâb-ı Kehf kıssasının önemli bir unsuru olarak kabul edilir. Ashâb-ı Kehf’in sayısı konusunda ise farklı görüşler vardır. Bazıları üç, bazıları beş, bazıları yedi ya da sekiz kişi olduklarını söylemiş, köpeği ise sayıya dahil ederek çeşitli yorumlar getirmiştir. Ancak Kur’an’ın net bir bilgi vermemesi, bu sayılara kesinlik kazandırmamıştır. Ashâb-ı Kehf kıssası hakkında yalnızca İslâm literatüründe değil, diğer kültür ve dinlerde de benzer örneklerle karşılaşılmaktadır. Örneğin Hindu kutsal metni Mahabharata’da 17. kitap Mahaprasthanika Parva’da, dünyaya ve krallığa yüz çeviren beş kişi ve peşlerinde bir köpek olduğu anlatılır. Bu benzerlikler, inançlar arasında ortak temaların ve evrensel motiflerin bulunduğunu göstermektedir. Ashâb-ı Kehf kıssası, sayısı ve mağaralarının tam konumu gibi detaylarda kesinlik taşımayan, fakat inanç dünyasında derin anlamlar ve mesajlar içeren bir hikâyedir. Kehf Suresi’nin 22. ayetinde belirtildiği gibi, “Onların sayısını Rabbim daha iyi bilir.” ifadesi, bu tür konularda aşırı spekülasyonlardan kaçınmayı öğütler. Tarih, coğrafya ve kültürel miras açısından farklı bölgelerde farklı mağaraların Ashâb-ı Kehf ile ilişkilendirilmesi, bu hikâyenin geniş coğrafyalarda derin etkiler bırakmış olmasının göstergesidir. Bu kıssanın evrenselliği ve mistik yönü, inananların sabır, tevekkül ve imanla sınandıkları zorlu dönemlerde ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.