Tarihin Tanımı 13 Şiiri - Nazmi Öner

97

NEOLİTİK DÖNEM (M.Ö. 6000-3000)

(CİLALI TAŞ DEVRİ)

Neolitik dönemin başlangıcı
Bakarak sınırlı sayıda
Bir kaç örneğe;
Götürülse de
Çok daha eski tarihlere
Götürülse de
7000’lere, 8000’lere;
Biz istisnalar bozmaz kaide
Diyerek, varıp arasak
Onu 6000’lerde.

Çünkü 6000’lerde başladı
Yaygın biçimde
Tarım, hayvancılık ve yerleşme.
Bunlar Neolitik kültürde
Yani Neolitiği neolitik yapan
En önemli, üç öge.
Tarım, hayvancılık ve yerleşme.

Derseniz ki, nedir Neolitik:
Ona Cilalı Taş Devri
Veya Yeni Taş Devri de denilmekte.

98

Görülüyor ki
M.Ö. 5000’lerde
Taştan yapılmış
Ve cilalanmış araçlarla birlikte
Bakır da kullanıma girmiş.
Ve 5000-3000 arasına:
Bakır-taş Çağı
Başka bir deyişle
Kalkolitik devir denilmiş.

Ama bakır
Süs eşyası yapımı
Ve basit kap-kacak yapımından
Daha ötelere geçememiş.
Bakır araya
Bir çeşni gibi girmiş.
Bu yüzden devir
Taş devridir...
Yani aslolan taştır
Kemiktir ve seramiktir.

99

NEOLİTİK DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ

İnsanlığın gelişimi açısından
Diyebiliriz ki
Neolitik, tüm çağların
En önemlisidir.
Hayvanlar evcilleştirilmiş
Bu da yaşantımıza
Göçebe çobanlığı getirmiştir.

Toplanan tohumlar ekilerek
Kemik saplı
Taş oraklarla biçilmiş
Ve tarıma geçilmiştir.
İnsan ektiği ürünü
Bırakıp gidememiş
Ürünü beklemek zorunda kalınca
Toprağa yerleşmiştir.

Savunmaya uygun
Su kenerlerında
Tepelerde ve hakim yamaçlarda
Kurulan çadırlar, çardaklar;
Gelişerek kulübeden eve
Ve aşama aşama ulaştı köye.
Köyden siteye
Siteden de devlete doğru
Giden yolu açtı.

100

Ve devlet, eline geçirdiği
Bu devasa gücü zaptedemeyince
Başladı dünyayı işgale, istilaya!
Başladı gücün
Tüm kötülüklerini sergilemeye
Ve yaptı insanları kendine köle.

Geçerken insanlık
Geçerken devşiricilikten çiftçiliğe
Kadın olduğundan
Toplayan tohumları
Kadının payı
Daha fazla tarıma geçişte.

Erkek avlanırken
Neolitiğe geçişte
Ya da hayvanları
Evcilleştirme peşinde
Kadın ilgilenirdi çiftçilikle.
Bu yüzden kadın eli var
Uygarlığın temelinde.
Erkeklerin öncü rolü ise
Hayvanların evcilleştirilmesinde.

Büyük gelişmeler oldu her alanda
Devrimler devri neolitik dönemde.
Resim tekniğinde, heykelcilikte
Çömlekçi çarkı icad edilerek
Ulaştı seramik sanatı zirvesine.
Şapka çıkarılır doğrusu seramiklerin
Sağlamlığına, süslemesine, estetiğine.

101

Taş araçlar daha güzel
Ve daha çok yapılıyordu
Perdahlanıp, cilalanıp
Bir güzel parlatılıyordu.
Saplı baltalar, yaylar
Mızraklar, oklar
Ve saban kullanılıyordu.

Saban insanlık tarihinin
Ve tüm tarihin
En büyük buluşlarındandı.
Ama sığırın sabana koşulması
Devrimi tamamladı.
Ve insanın başka taraflara
Yönelmesini sağladı.

İnsan henüz çavdar
Ve yulafı bilmiyordu
Ama arpa ve buğdayı öğüten
Değirmen taşları kullanıyordu.
Kadınlar doğada
Saf olarak bulunan
Madenlerden altın, gümüş
Ve daha çok da bakırdan
Bileyzikler gerdanlıklar takıyordu.

Ren geyiği boynuzundan
Ve midye kabuğundan
Süs eşyalarını yapıp
Bol bol boyanıyordu.
Kadınlar bitki liflerinden
Giysi yapıyor
Deri elbiyselerin yanında
Yün ve keten de kullanılıyordu.
Ve yavaş yavaş
Bir işbölümü ortaya çıkıyordu.

102

Neolitiğin sonlarına doğru
Tarım ve çobanlık çok ilerledi
Ve ticaret çok gelişti.
İnsanlar arasında da
Mülkiyete bağlı
Önemli farklılıklar belirdi.

Siteler devlete dönüşürken
İnsanlar farklı farklı
Sınıflara bölünüyordu.
Dinsel inançlar da gelişiyor
Genelde dişi bir
Tanrıçaya tapılıyordu.
Ağırdan ağırdan insan insana
Ve insan doğaya egemen oluyordu.

Bilinmez neden diktiler
Menhir denilen
Ve karaselviler gibi
Dimdik göğe yükselen
O up-uzun devasa taşları neden?
Niçin ve nasıl koydular
Onların üstüne
O dönemde nasıl koydular
Hangi viçle, hangi güçle
Daha büyük yassı bir taşı
İki menhirlerin üstüne?
Acaba Dolmen bir zafer takı mıydı
Bilinmez tanrısal bir anlamı var mıydı
Ama tartışmasız menhir ve dolmenler
Neolitik mimarlığının harikasıydı.

103

Özet:

Bu güne dek
İnsanlığın sağladığı
En büyük gelişme
En büyük devrim
Sorulursa şüphesiz ve kesinlikle
Neolitik devirdir derim.

Neolitikte taş araçlardan
Kaba kumaşlardan gayri
Başka araçlar da kullanıldı.
Ahşap, kemik derken
Zirve yaptı seramik.

Kilden kap-kacak
Heykel, tablet ve tuğla
Kullanıldı her alanda.
İnsanlık tarihinin
En büyük buluşları
Sağlandı bu zamanda.

İşte buna birkaç örnek:
Tarım ve tekerlek;
Saban ve hayvancılık.
O denli büyük gelişmeler ki
Nerdeyse ondan sonrakilerin
Hepsini gölgeleyecek.

104

NÜFUS SORUNU

Paleolitik ve Mezolitik dönemde
Olsa da doğurganlık
En üst düzeyde
Nüfus artmıyordu.
Düşük nüfus artışı
En önemli sorundu.
Çünkü ömür kısa
Ve ölümler yüksekti.
Bu yüzden
Gerekli insan gücü
Karşılanamıyordu.

Neolitik dönemde
İnsan üretime geçince;
Yerleşik yaşamın
Avantajları da eklenince;
Görüldü nüfusta önemli bir gelişme.
Çünkü yerleşik hayat
Daha güvenli ve daha rahat
Elbet nüfus artacak.

Avcılığın yerini hayvancılık
Devşiriciliğin yerini tarım aldı.
Doğa insan mücadelesinde
İnsan doğaya karşı ağır ağır
Üstünlük sağlamaya başladı.
Üretimle birlikte
Yerleşim ve ilk köyler
Siteler ve yönetsel özellikler
Ortaya çıkmaya başladı.
Ve Zigurratlar, tapınaklar
Piramitler, saraylar
Artan nüfus sayasinde yapıldı.

105

NEOLİTİK KÜLTÜRE
ANADOLU’DAN ÜÇ ÖRNEK

1- HACILAR (Burdur)

M.Ö. 7000’lerde
Ve Burdur’a
Yirmi km. Mesafede;
Başlatıp tarımı
Başlatıp hayvancılığı;
Tarihçilerin akeramik dediği
Seramiksiz bir dönemde;
Hacılar dünyanın
En eski ve en güzel
Yerleşimlerinden birini
Kurup geliştirdi.
Ve gösterdi dünyaya
Neolitiğin en ilginç örneğini.

Sonra bir yangın çıktı
Bir süre Hacılarda
Yaşama ara verildi.
Hacılar 1300 seneyi bulan
Karanlık bir dönem geçirdi.
Bir süre sessiz, suskun
Ve sahipsiz kaldı
Neolitiğin bu ilk eserleri.

Ama ne denli
Büyük bir felaket
Olsa da yangınlar;
Depremler ve seller
Hiç pes etmez insanlar!
Yıkılanı yeniden kurar.

106

İşte Hacılar da
Geçirdiği bu büyük yangından
1000-1500 sene sonra;
Milattan önce 5700’lerde
Bozçay’ın kıyısında;
Eski kentin üstünde
Yeniden kurulur;
Geç Neolitik dönemde.

Görüldüğü gibi Hacılar
Sessiz kalsa da, bir biçimde
Anadolu’da Neolitiğin
En yaygın dönemine
Yetişti yine
Geç Neolitik döneme...
Erken neolitik dönemde
Olduğu gibi
Devasa adımlarla
Yine en parlak biçimde.

Dikdörtgen planlı
Çok kalın kerpiç duvarlı
Hacılar’ın geç Neolitik yapıları.
Ve tarihte ilk kez kullanıldı
Hacılar’daki yapılarda
Pencere ve kapı.

Derseniz ki
Neler var evin içinde?
Mutfak, işlik, kuyu
Ocak, fırın, baca
Tapınak ve atelye.
Çocuk ölüler sekinin altında
Gömülüdür hoker vaziyette
Büyükler dışardaki mezarlarda.

107

Dikkatle incelersek
Hacılar’daki yapıları
Ortaya çıkar
Eski ile yeninin farklılıkları.
Tam üç metre genişlikte
Gerçek bir surdur
Sanki evlerin duvarları.
Ve Hacılar’da gelişti
Milattan önce
5500- 3200 yılları arasında
Kalkolitik çağın
En parlak uygarlığı.

Acaba neden
Bu denli kalındı duvarları
Acaba mağara mı örnek alındı?
Ve ev neden
Bu denli geniş ve tafsilatlı?
Acaba bir evde
Kaç kişi yaşamakta
Acaba klan bir süre daha
Birlikte mi yaşamıştır
Mağaradan çıkınca?

Kuruçay Hacılar’ın
On Kilometre ötesinde
Burdur Gölünün
Güneybatı kıyısında
Hacılara eşdeğer bir yerleşme.
Ve çağdaştır onunla
Geç neolitik dönemde.

108

Buradaki kazılarda bulunan
Ve çoğu yurtdışına kaçılan
Önemli buluntular içinde
Pişmiş kilden yapılan eşyalar:
Geometrik desenli
Kaplar, vozolar
Ve anatanrıça heykelleri
En çok dikkat çekenleri.
Ve bugün Burdur’da dokunan
Kilimlerde görebilirsiniz
Heykelciklerin desenlerini.

Döneminin en tapılası
Ve en kutsalı
Bibru denilen
Kadın başı şeklindeki;
Hititlerin de kullandığı
İçinden kutsal içkinin
Bir bakıma tanrının içildiği;
Törensel kutsal kap
Belki içlerinde en değerlisiydi.

Hacılar’ın kapları, vazoları
Ve tüm kalıntıları
Öne çıkarmaktadır
Her alanda kadını.
Hacılar Kalkolitik kültürde
Anadolu, Ege ve Önasyanın
Doruk noktası.

109

2-ÇAYÖNÜ (Diyarbakır)

Belki de dünyanın
İlk köyüydü
M.Ö. 7000’lerde Çayönü.
Ve temsil eden
Seramiksiz kültürü.
Yapılar ızgara ve hücre planlı
Dikdörtgen düz damlı
Kerpiç duvarlı
Ve kol gücü kadar da
Akıl ürünü.

Çırtlık, zeytin, ahlat ve alıçı
Yetiştirmese de
Onları sahiplenmesi;
Çetmek, mersin
Kızılcık, böğütleni
Koruma altına alması;
Ve bunlardan faydalanması
Başlatır ilkel geçim meyvecilini.
Ve yaratır sanki neolitikte
Yeni bir yaşam tarzı.

Tarıma almışlar
Siyez buğdayını;
Kullanmaktalar tahıl kesicilerini
Ve değirmen taşlarını.
Ayrıca çevrelerinde
Saf olarak bulunan
Bakırı döverek
Yaptılar süs eşyalarını.
Taş ve kemik aletleri, takıları
Yaptılar ne gerekiyorsa
Başlatmak için neolitik çağı.

110

3- ÇATALHÖYÜK (Konya)

Dünyanın ilk şehir yerleşimi
M.Ö 6000’lerde Çatalhöyük.
1000 hane ve 6000 nüfusu ile
Tarihte bir ilk ve en büyük.

Evler tek kat ve düz damlı
Taş temeller üstünde
Kerpiç duvarlı.
Yerleşim bitişik nizam
Ve ulaşım damlardan!
Geniş avlulara
Tavandaki bacalardan.

Kapısı penceresi yok
Sadece damda bir delik!
İster kapı-pencere deyin
İster baca deyin
Dolaşırken damda
Dikkatli yürüyün düşmeyin.
Evde yatmak
Ve oturmak için sekiler
Ölüler sekilerin altındaki sepetlerde
Hoker vaziyette gömülüler.

Kerpiç duvarlar kille sıvanmış
Ve üstüne fresklerle
Av resimleri yapılmış.
Arpa, buğday, mecimek
Ve bezelye tarıma alınmış.
Dokuma, takı ve sepetçilik
Seramik, taş ve bakır araçlarda
Çatalhüyük, akıl almaz bir çeşitlilik.