Tarihçi M. Çağatay Uluçay Ustanın Yazdığ ...

Gazne devleti, Afganistan'da Alp Tegin isimli bir Türk komutan tarafından kuruldu. Genç yaşta Samanoğulları ordusunda önemli başarılara ulaşmıştı.

Samanoğlu 1. Abdulmelik zamanında hemen hemen bütün idare ondaydı. Neredeyse bütün işlerde A. Tekin komutana danışılıyordu. 1. Abdulmelik bu durumu kıskandı ve onu Horasan valiliğine tayin eyledi. 1. Abdulmelik komutanı Horasan valiliğine tayin eylemekle kendince devletin yüksek memurlarını bu Türk komutanın etkisinden kurtardığına inanıyordu.

Lakin bir müddet sonra 1. Abdulmelik vefat eyledi. Onun görevi Mansur bin Nuh'a kaldı. Mansur bin Nuh A. Tegin ile anlaşamadığından bilahare A. Tegin'i valilikten uzaklaştırdı. Türk komutan Belh'e ulaştı ve daha sonra Mansur bin Nuh'un ordusunu yendi. 4000 kadar savaşçısıyla Afganistan'daki yerlileri yendi. Gazne şehrinin fethini gerçekkeştirdi. Bu şehri kendisine başşehir eyledi. 962 yılında Gazne ya da Gazneliler Devletini kurdu. A. Tegin'in vefat eylemesinden sonra oğlu aynı görevi deruhte eylediyse de önemli bir başarıya ulaşamadı.

Bu sebeple idare önce Türk komutanlarından Bilge Tekin, ondan sonra Sebük Tekin ve daha sonra da Sebük Tekin'in mahdumu Mahmud tarafından bir hayli kuvvetlendi. Özellikle Sultan Mahmud'un 997 yılında tahta geçmesinin ikinci senesinde Samanoğulları devleti Karahanlılar tarafından 999 yılında tarihten silinince Sultan Mahmud bütünüyle hakimiyetini pekiştirdi. Karahanlılarla akrabalık kurdu. Kuzeyden Hint seferlerini gerçekleştirdi. Sultan Mahmud'un seferleriyle Müslümanlık Ganj nehri kıyılarına kadar ulaştı. Gazneli Mahmut Hindistan'ın zengin altın ve mücevheratını da Gazne'ye kazandırdı. Bu para Gazne'nin imar ve inşasında fevkalade güzel değerlendirildi. Gazne'yi ve Gazne devletini bir hayli geliştiren, Hindistan'da İslâmın tanınıp kuvvetlenmesini başaran Gazneli Sultan Mahmud Gazne'de bir hastalık sebebiyle 1030 yılında rahmet-i Rahman'a kavuştu.

Gazneli Mahmut sağlığında çok kuvvetli bir imparatorluk kurmuştu. Bu imparatorluğun batısında Horasan ve Irak-ı Acem, kuzeyinde Maveraünnehr'in bir kısmı ve Toharistan, güneyinde Sicistan, Zemindavar ve doğuda Pencap ve Sind'in bir kısmı vardı. Bugünkü adıyla Afganlılar da onun buyruğuna tabii idiler.

İslâm dünyasında Sultan Mahmud'un büyük bir şöhret kazanmasının birinci sebebi Hint seferleridir. Hindistan'ı kuzeyden kuşatan aşılması zor dağları aşan buradan İndus Vadisi'ne yönelip fetihleri başarmak pek o kadar kolay bir şey değildi. Sultan Mahmud bu fetihleri bihakkın başarmış, raca ve mihraceleri yenerek Hindistan'ın kuzeyini imparatorluğuna bağlamıştı. Sultan Mahmud'un Hindistan'daki başarıları, çağımızda Pakistan devletinin kurulmasını da sağlamıştır ve Sultan Mahmud aynı zamanda Türkler arasında ilk defa "Sultan" unvanıyla tanınıp bilinen bir hükümdardır.

Zamanında Türk soyundan birçok şairler yetişti. Gazneli Sultan Mahmud, şairlere ve bilginlere saygı gösterir, onları korurdu. Bunlardan birisi de ünlü şair Firdevsî'ydi. Firdevsî, Sultan Mahmud için meşhur Şehname'yi yazmıştır.

Sultan Mahmud'un oğlu Sultan Mesud da bilgin bir kişiliğe sahipti ve şairleri çok severdi. Bunların en ünlüsü bilgin Ebu Reyhan el - Birûni idi. Bu değerli bilgin, ünlü eserlerinden bazılarını da Sultan Mesud adına yazmıştı. Sultan Mesud da babası Sultan Mahmud gibi Gazne'ye görkemli eserler kazandırdı. Bunlardan bilhassa Gazne Sarayı çok meşhurdur. Görenlerin gözlerini kamaştırmıştır.

Gaznelilerin başşehri Gazne, Sultan Mahmud ve oğlu Sultan Mesud zamanında İslâm dünyasının kültür ve sanat bakımından en önemli şehirlerinden birisi hüviyetine ulaşmıştı. Sultan Mahmud ve Sultan Mesud'un Gazne'ye ulaştırdıkları hazineler bu şehir için harcanmış, Gazne şehri Saraylar, camiler mescitler ve medreselerle süslenmiştir.

Gazneliler zamanından kalan mimarlık eserleri arasında en meşhurları Suldan Mahmud ve Sultan Mesud'un ülkeye kazandırdığı Zafer kuleleridir.

İlk hallerindeki yükseklikleri 40-45 metreyi bulan kulelerin bugün 8 köşeli Yıldız şemasına göre yapılmış olan alt kısımları (20 metre yükseklikte) halen ayaktadırlar. Kulelerin üzerinde sultanların adlarını ve unvanlarını gösteren kufi yazılı Kitabe bulunmaktadır.

Bundan başka Gazneliler Hindistan'ın Müslümanlığa ulaşmalarını sağlamışlar, Müslümanlığı kuvvetlendirmek için de burada pek çok cami, mescit ve medreseyi medeniyetimize kazandırarak mimarlığın fevkalade gelişmesini sağlamışlardı.

Türk ve İslâm dünyasına güzellikler adına fevkalade eserler kazanadıran, birbirinden kıymetli yaşayış ve düşünüş örnekleri hediye eyleyen Gazne devleti 1191 yılında sona erdi.

Askerinden komutanına, komutanından imparatoruna, devlet adamlarından kültür adamları ve bilginlerine kadar ilk müslüman Türk devletlerinden Gazne devletinin cümle mensuplarına Allah rahmet eylesin.