(Tahlil) Aruza Dair-(1)

Aruz Vezni’yle ŞİİR YAZMA’yı zor ve korkulu bir rüya olmaktan çıkarmak için sıvadık kollarımızı. Türk Edebiyat tarihimizde bizimle aynı kaygıyı taşımış ve bu veznin genç nesillerce anlaşılıp kavranması ve uygulanması için yapılan bütün çalışmaları inceledik. İnceledik de, “kendimize has bir metodla” konuyu bir kere de biz anlatalım istedik. Belki genç şairlerimiz bundan istifade eder de, aruz vezniyle şiir yazan kalemler çoğalır diyoruz.

Aruz, içimizin sesini, duygularımızı müzik kulağımızla duymaktan başka bir şey değildir.

Her bir harfin, her bir kelimenin bana göre bir kalınlığı-inceliği-gramajı vardır.

Alfabemizdeki 8 sesli harf var. Bunlar; (a,e,ı,i,o,ö,u,ü) dır.
Ve 21 de sesiz harf vardır. Bunlar: (b,c,ç,d,f,g,ğ,h,j,k,l,m,n,p,r,s,ş,t,v,y,z) dir.

Aruz vezninde bana göre; 3 ÇEŞİT TEMEL HECE YAPISI vardır. Önce bunlara bir göz atalım.

1-AÇIK HECE:

(ka-ra) ,(te-pe) ,(ya-ra) ,(sı-ra) , (de-re) ,(so-ru) , (sü-rü) , (di-li) , (se-vi) gibi heceler ki bunları “nokta(.) ” ile göstereceğiz. Bunların, her ikisi de açık hecedir.
Şöyle:
(ka-ra) : (.) (.)
(te-pe) : (.) (.)
Yani (ka) ..(.) ve (ra) ..(.) her açık hece bir “nokta” ile gösterilecek.

2-KAPALI HECE:

(ben) , (gel) , (git) , (kal) , (bay) , (sev) , (ast) , (tart) , (kırk) , (dört) gibi heceler ki bunları yatay bir
“çizgi (_) ” ile göstereceğiz. Kapalı hece budur.
Şöyle:
(ben) : (_)
(gel) : (_)
Bir başka örnek (ben-den) : ben (_) den (_) yani: benden: (_) (_)
Gitmiş: git (_) miş (_) : git(_) miş (_) her kapalı hece bir “çizgi” ile gösterilecek.
Her ikisi de kapalı hecelere örnek; (tart-mak) , (sürt-mek) , (gel-dim) , (çal-dık) , (sev-dik) , (yağ-mur)
Yani; sev-dik (sev) : (_) dik (_)

3- AÇIK VE KAPALI KARMASI HECELER

a-ÖNCE AÇIK-SONRA KAPALI HECE:

(gö-nül) , (ka-lem) , (a-ğıt) , (gü-zel) ,(de-niz) ,(kö-mür) , (re-sim) (a-kıl) , (se-vim) gibi heceler ki bunları ÖNCE bir açık hece (.) nokta ve SONRA bir kapalı hece (_) ile göstereceğiz.
Şöyle:
(gö-nül) : gö (.) ve nül (_)
(de_ niz) : de (.) ve niz (_) : deniz (.) (_)
(gü-zel) : (.) (_)
(se-vim) : (.) (_)

b-ÖNCE KAPALI-SONRA AÇIK HECE:
a şıkkımızın tersidir ve (bal-da) , (bir de) , (coş _ ku) , (as-ma) , (köp-rü) , (sev- gi) gibi heceler ki bunları ÖNCE bir kapalı hece (_) çizgi ile ve SONRA (.) nokta ile göstereceğiz.
Şöyle:
(bal-da) : bal (_) ve (da) (.)
(bir-de) : bir (_) ve (de) (.)
(coş-ku) : coş (_) ve (ku) (.)
(sev-gi) : sev (_) ve (gi) (.)

İŞTE DOSTLAR; ARUZ VEZNİ isimli şiir vezni; bu 3 tür hecenin kelimeler içinde DANS etmesinden başka bir şey değildir.

Evet sadece bu… Aslında çok kolay bir vezin… Öyle gözde büyütmeye gerek yok.
Bakın şimdi deneyelim:

BAKIN – ŞİMDİ-DENEYELİM kelimelerini yukarıdaki AÇIK-KAPALI hecelerimize göre yazalım, olmaz mı?

BA-KIN…….(ba) (.) (kın) (_)
ŞİMDİ………(şim) (_) (di) (.)
DENEYELİM: (de) (.) (ne) (.) (ye) (.) lim (_)

ARUZU işte bu şekilde HECELERİN AÇIK-KAPALI OLUŞU yada UZUNLUK KISALIKLARINA GÖRE bir NAZIM ŞEKLİ (aruz ilmi- imü’l-aruz) olarak ortaya atmışlar.

ÖRNEK OLARAK BİR MISRAYI açık ve kapalı olarak inceleyelim mi?

İstiklal Marşı’mızda mesela:

“Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak”

Mısrasını heceleyip açık kapalı yazalım olur mu?

Kork – ma / sön-mez / bu-şa-fak-lar-da / yü-zen / al-san-cak
(_) -(.) / (_) -(_) / (.) (.) (_) (_) (.) / (.) (_) / (_) (_) (_)

EVET;
HECE VEZNİMİZDE nasıl KALIPLAR varsa, ARUZ vezninde de KALIPLAR VAR. Hece’ de sadece HECE SAYISI esası varken, ARUZ da HECE SAYISI ile birlikte, hecenin AÇIK YADA KAPALI OLMASI hali vardır. Olay bu kadar işte…

BU AÇIK VE KAPALI HECELERİN BİR ARAYA GELMESİNDEN 8 AYRI KALIP ORTAYA ÇIKARMIŞLAR. Bu kalıplara “cüz” de diyorlar.

Aynen HECE VEZNİNİN KALIPLARI ve mısra yapısı gibi, ama, sesin açık yada kapalı olmasına dikkat edilecek.

HECE’ de

34
44
65
56
77 en çok kullanılan ölçü türleri değil mi: ARUZda da bunların hecelerinin açık yada kapalı oluşuna göre düzenlenmesidir diyebiliriz.
Türk şiir tarihi boyunca en fazla kullanılan altı kalıbı üzerine sese dayalı alıştırmalar yapalım mı?

1)
Fâilâtün: (Beş sekiz beş) , (Emre Hakan) , (Gaziantep) , (Bamsı Beyrek,) , (Çok bilendir) , (sevmeseydim)
(_) (.) (_) (_)
Fâilün: (Beş sekiz) , (Tanpınar) , (Yıldıray) , (Nevşehir) , (bilmedin) , (sevmeden)
(_) (.) (_)
Fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün
4443=15 hece
Beş sekiz beş / beş sekiz beş / beş sekiz beş / beş sekiz
Vasfi Mahir / Sevgi Soysal / Mehmet_Âkif, / Tanpınar
Sultanahmet / Gaziantep / Bamsı Beyrek, / Bilge Han
Emre Hakan Tolga Tuncay Rüştü Sergen Yıldıray
Erzurum Van Bursa Bingöl Konya Bartın Niğde Muş
Kırşehir Yozgat Çorum Samsun Tekirdağ Nevşehir
Bursa Erzincan Hatay Burdur Çorum Batman Kilis
VE BİR DÖRTLÜKTE GÖRELİM BUNU:
Çok bilen gördüm ben, aslâ görmedim hâlden sezen,
Ben senin Mecnun’unum, çöllerde gölgemdir gezen
Öyle bir mestim ki hoş gör tutmuyor aklım düzen
Âşıkım, bilsen nasıl sevdim, nasıl sevdim, nasıl?
…………………………………………… (Bekir Sıtkı Erdoğan: Sevda Faslı)
2)
Feilâtün: (Yedi beş beş) , (Dede Korkut) , (Bilecik) , (Giresun Van) , (sevebildim)
(.) (.) (_) (_)
Feilün: (yedi beş) ,(Karagöz) , (Karaman) , (sevdiğim)
(_) (.) (_)
Feilâtün feilâtün feilâtün feilün
4 4 43 = 15 hece
Yedi beş beş, yedi beş beş, yedi beş beş, yedi beş
Karabük Kayseri Bitlis Bilecik Niğde Uşak
Dede Korkut Deli Dumrul Deli Karçar Karagöz
Bolu Samsun Rize Batman Giresun Van Karaman
Karaman Konya Sinop Niğde Kilis Kayseri Muş
VE BİR MISRADA GÖRELİM BUNU:
“Sana dün bir tepeden baktım azîz İstanbul! ”
ŞİMDİ YUKARIDA ELE ALDIĞIMIZ
Fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün ve Feilâtün feilâtün feilâtün feilün kalıp oluşumunda dikkat edilecek olursa her ikisi de 4443=15 hece, aralarındaki fark;
Fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün kalıbının: “Beş sekiz beş / beş sekiz beş / beş sekiz beş / beş sekiz” söylemiyle oluşması; Feilâtün feilâtün feilâtün feilün kalıbının da: “Yedi beş beş, yedi beş beş, yedi beş beş, yedi beş” söyleminden oluşması. Hece durumları ise;
Fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün
(_) (.) (_) (_) / (_) (.) (_) (_) / (_) (.) (_) (_) / (_) (.) (_)
(sevmeseydim) (sevmeseydim) (sevmeseydim) (sevmeden)
Feilâtün / feilâtün / feilâtün / feilün
(.) (.) (_) (_) / (.) (.) (_) (_) / (.) (.) (_) (_) / (_) (.) (_)
(sevebildim) (sevebildim) (sevebildim) (sevdiğim)

................DEVAM EDECEK........................