Şiire İmge Adaptasyonu Şiiri - Murat Gevrek

Şiire İmge Adaptasyonu

“Sen hiç hayat penceresinden dışarıya baktın mı?
Ben bir kere baktım, canım çok yandı
Karşımdaki bir felaketin aynasıydı
Ağlayanlar, korkanlar, şaşıranlar,
Gülenler, çirkin kahkahalar…
Aklına gelebilecek her şey vardı orada
Ama neden acı daha baskındı
Bir gülen varken on ağlayan vardı
Herkes kendi menfaati için çaba harcıyordu
Hayat denilen şey böylemiydi?
Ben buranın adını koydum
MENFAAT DÜNYASI…
Başkaları acı çekerken gülmek bu kadar kolay mıydı?
Fark ettiğim bir şey daha vardı
İnsanların yüzleri yalanlarla kirlenmişti sanki…
Ya bizimkisi? ”

Şiirde imge birçok duyguyu tek bir kelime ile bitümlemedir. Gözyaşı yağmura benzetilir örneğin yahut ölüm karanlık bir sokakta üşümektir… Şiirin asıl tadını ve dilin kullanılışını ortaya çıkaran bir nevi dile kalite veren unsurdur imgelemek. Ayrıca şairin kalitesini ve becerisini hatta hayal dünyasını ortaya döker.

İmge şiirin asıl vurucu öğesidir. Şiir üç ana unsurdan oluşur imge, vurgu ve konu bütünlüğüdür. Dilin sadeleşmeden sıyrıldığı ve kendini okuyucuya bir zekâ abidesi seklindi sunmasıdır imge.

Ama şiirde imgeleme nasıl olmalıdır. Her imge okuyucuyu doyurur mu? Şimdi bu sorunun cevabını bir şiir üzerinde uygulamalı olarak görelim…

“Sen hiç hayat penceresinden dışarıya baktın mı?

“hayat pencereden” yaşamın normal sıradan bir ev penceresine benzetmesi burada. Bütün bir mısra ele alındığında şu şekilde bir imge değişikliği yapabiliriz… “ Siz hayat pencerenizden hiç baktınız mı? Dışarıya! ”, “sen” yerine “siz” hitabı “hayat penceresinden” yerine “hayat pencerelerinizden” çoğul bir hitap ile bireysel bir öğe yaratmak.

“sen hiç hayat penceresinden dışarıya baktın mı? ” cümlesinde hitap ikinci tekil kişiye ama imge çoğu diğer bir deyişle pencereden bakan sensin ama pencere herkesin. Bu imge bence doyurucu değil. Çünkü hayat her insen farklı bir anlam ve şartlar, olanaklar tahsis etmiştir.

“Ben bir kere baktım, canım çok yandı
Karşımdaki bir felaketin aynasıydı
Ağlayanlar, korkanlar, şaşıranlar,
Gülenler, çirkin kahkahalar…
Aklına gelebilecek her şey vardı orada
Ama neden acı daha baskındı
Bir gülen varken on ağlayan vardı”

Şiirin sadeliği sıradanlık yaratır günlük konuşmadan daha öteye geçemez buna keza şiir dilin giyindirilmiş halidir yani üzerine uygun ve yakışan elbiseler giydirilmelidir. Örneğin yukarıdaki şiiri ele alalım ve bir imge adaptasyonunda bulunalım…

“Ben bir defa baktım kendi penceremden
—bir tuhaf oldum!
Bir felaketin aynasından yansıyordu yaşam
Ağlayan insanlar, korkanlar, insanlar şaşırmış gibiler…
Gülenler büyük boş bir hangara kapatılmış
Gülücüleri boş duyarlara çarpıp çirkin birer kahkaha gibi yankılanıyor…
Aklının alabileceği her makamda
Her gülen ses sanki bir lokomotif
Ardı sıra almış onlarca acı vagonlarını.”

İmgeler şiirde bütünlüğü sağlar ve konu anlatımını kuvvetlendirendir. Gülücüklerin boş bir odanın içinde yankılanırken acı seslere dönüşmesi gibi veya kıtanın sonunda hayatın bir tiren olduğunu ve gülümsenin bunun lokomotifi ancak ardından gelen zamanda yani vagonlarda her zaman acı yüklü olduğunu anlatmak gibi. Şiir farkı aslında budur;

“Her gülen ses sanki bir lokomotif
Ardı sıra almış onlarca acı vagonlarını”

Buradaki aslın duygu günlük konuşma şeklinde “her mutluğun ardından mutlaka acı günler gelir” yada atasözü olarak “çok gülen çok ağlar” ama şiirde ustalık bu sözlüğü yaymak ve anlatımı üzerine bastırak dilin nimetlerini kullanarak sunmaktır. Şiirde bu duyguyu dışı güzel içi boş bir elmaya yahut ambarlarında acı taşıyan bir transatlantik’e bile benzete biliriz. Bu örnekler çoğaltıla bilir bunun sınırı sadece şairin zekâsı ile sınırlıdır…

“Herkes kendi menfaati için çaba harcıyordu
Hayat denilen şey böylemiydi?
Ben buranın adını koydum
MENFAAT DÜNYASI…
Başkaları acı çekerken gülmek bu kadar kolay mıydı?
Fark ettiğim bir şey daha vardı
İnsanların yüzleri yalanlarla kirlenmişti sanki…
Ya bizimkisi? ”

Şiirin sonlarına doğru imgeler artık kendi yolunu tamamen bulmalıdır. Anlatım yorgunluğun sıyrılıp kelimeler artık bir askeri birlik gibi safta tek sıraya girmeli ve yerlerini ezberlemişçesine yerlerine oturmalıdır. İmgeler şiirin başlangıcından sonra bir nehir akar başlangıç nasılsa aynı nehir tadında devam eder…

“ İnsan maddiyat kadavrasının telaşında
Peki ya hayat hep böyle midir?
Ben koydum adını
Hayat hep bir Menfaat Dünyası’nda yaşanan mıdır?
Her insanın telaşı bir mutluluk koparmak bir başkasının acısından
Bir de var
Bakınca parlak gözlerin ardındaki karanlığa
İnsanların yüzleri kirlenmiş yalanlarıyla

Ama ya benim ki
Ama ya bizimki…”

Şiiri toplarsak iki şiir arasındaki fark açıkça hissedilir.

ilk hali

Sen hiç hayat penceresinden dışarıya baktın mı?
Ben bir kere baktım, canım çok yandı
Karşımdaki bir felaketin aynasıydı
Ağlayanlar, korkanlar, şaşıranlar,
Gülenler, çirkin kahkahalar…
Aklına gelebilecek her şey vardı orada
Ama neden acı daha baskındı
Bir gülen varken on ağlayan vardı
Herkes kendi menfaati için çaba harcıyordu
Hayat denilen şey böylemiydi?
Ben buranın adını koydum
MENFAAT DÜNYASI…
Başkaları acı çekerken gülmek bu kadar kolay mıydı?
Fark ettiğim bir şey daha vardı
İnsanların yüzleri yalanlarla kirlenmişti sanki…
Ya bizimkisi?
Siz hayat pencerenizden hiç baktınız mı? Dışarıya!

Düz. hali

Ben bir defa baktım kendi penceremden
—bir tuhaf oldum! Bir felaketin aynasından yansıyordu yaşam
Ağlayan insanlar, korkanlar, insanlar şaşırmış gibiler…
Gülenler büyük boş bir hangara kapatılmış
Gülücüleri boş duyarlara çarpıp çirkin birer kahkaha
—gibi yankılanıyor… Aklının alabileceği her makamda
Her gülen ses sanki bir lokomotif
Ardı sıra almış onlarca acı vagonlarını.

İnsan maddiyat kadavrasının telaşında
Peki ya hayat hep böyle midir?
Ben koydum adını
Hayat hep bir Menfaat Dünyası’nda yaşanan mıdır?
Her insanın telaşı bir mutluluk koparmak bir acısından
Bir de var
Bakınca parlak gözlerin ardındaki karanlığa
İnsanların yüzleri kirlenmiş yalanlarıyla

Ama ya benim ki
Ama ya bizimki…”

Saygılarımla Murat Gevrek...