Portreler 30 - Matrakçı Nasuh

1480 – 1553 (ölüm tarihi kesin değildir) yılları arasında yaşamış Sultan II. Bayezıd döneminde Enderun’da matematik eğitimi görüp daha sonra aynı yerde öğrenci yetiştirmiş bir eğitimcidir. Aynı zamanda minyatür sanatçısı, hattat ve usta bir silahşordur. Dedesinin devşirme olduğuna dair kesinleşmemiş ipuçları vardır. Hayatı üstüne bilgiyse yok denecek kadar azdır.

Sopalarla oynanan ve bir tür savaş oyunu olan ‘matrak’ isimli sporda ustalığından dolayı ‘matrakçı’ lakabıyla anılmıştır. Değişik silahları kullanmaktaki ustalığıyla da bilinen Matrakçı Nasuh türlü silah ve mızrak oyunlarındaki ustalığı nedeniyle Osmanlı ülkesinde ‘üstad’ ve ‘reis’ olarak tanınması için 1530′da Kanuni Sultan Süleyman Han tarafından kendisine verilmiş bir beratı da vardır.

Kullandığı bu silahların nasıl kullanılacağına ve dövüş yöntemlerine dair bilgileri içeren ‘Tuhfetü’l-Guzât’ (Gazilere Armağan) isimli bir kılavuz kitap da yazmıştır.

Nasuh, aynı zamanda geometri ve matematik alanlarında da önemli bir bilim adamıdır. Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamış ve bu konuda kendinden sonra gelenlere önderlik etmiştir.

Matematiğe dair iki kitabı ‘Cemâlü’l-Küttâb’ ve ‘Kemalü’l- Hisâb’ ile ‘Umdetü’l-Hisâb’ı’ Yavuz Sultan Selim Han döneminde yazmış ve padişaha adamıştır. Bu yapıtlardan sonuncusu uzun yıllar referans kitabı olarak Enderun’da okutulmuş ve matematikçilerin elkitabı olarak kullanılmıştır. Nasuh bu yönüyle Napier gibi matematikçilere ilham kaynağı olmuştur

Devrin ünlü şairi Saî'den dersler almıştır. Aynı zamanda ünlü bir hattat olan Nasuh, divânî ve nesih yazı stillerinde değişiklikler yapmıştır. Divânî yazı stilinde, daha kapalı ve daha küçük yazılan harfleri daha büyük ve daha açık kaleme alarak kolayca yazılmasını ve okunmasını sağlamıştır.

Nesih yazı stilinde de harfleri daha irileştirip harflerin şekilleri üzerinde değişikliklere gitmiştir. Bu güncellemelerle, Acem üslubunu Rumî üsluba dönüştürerek Osmanlı tarzını oluşturmuştur. Nasuh, Osmanlı ülkesinde divânî yazı stilinde önde gelen isimlerden birisi olmuştur.

Tarih alanında da çalışan Matrakçı Nasuh, Taberî Tarihi'ni ‘Mecmaü't-Tevârih’ İsmiyle Türkçe’ye çevirmiştir. 3 nüsha olarak yayınlanan ‘Süleymannâme ‘ kitabında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 yıllarını anlatmıştır. 1537-1538 yıllarında yazdığı Fetihname-i Karabuğdan, Kanuni Sultan Süleyman Han'ın Boğdan seferini anlatır.

Bu kitaplarda, yol boyunca ordunun geçtiği şehirlerin minyatür şeklinde haritalarını çizmiştir. Çizimleri bugün hem estetik, hem de geçmişe ait çok ayrıntılı bilgiler içermesi hasebiyle şaheser olarak tanımlanmaktadır.
Nasuh, Kanuni Sultan Süleyman Han’ın Fransa Kralı I. François'ya destek amacıyla Barbaros Hayteddin Paşa komutasında gönderdiği donanmaya katılmış ve yol boyunca donanmanın uğradığı limanları resmetmiştir. Onu bugüne taşıyan asıl yönü minyatür sanatındaki benzersiz ustalığıdır. Yapıtları başta Topkapı Sarayı Müzesi' nin kütüphanesi ve Süleymaniye Kütüphanesi olmak üzere çeşitli kitaplıklarda yer almaktadır. Derleme: Recep Akıl 29.11.2012

_____________/

-Matrak: Osmanlıda askerlerin oynadığı askeri bir spor.

-Matrakçı: 1: Osmanlı ordusunda acemilere matrakla savaşmayı öğreten usta. 2:Türklerde ‘matrak’ adı verilen, üzeri deri kaplı, başı yuvarlakça değnek biçiminde bir spor aracı ile oynanan cirit oyununa benzer bir spor kolunun ustası.

-Divani Yazı: İslâm dininin hızla ve çok geniş bir sahaya yayılmasıyla birlikte, kısa zamanda doğuda Pasifik Okyanusu’ndan batıda Atlas Okyanusu’na kadar geniş bir alanda kullanılan Arap tarzı bir yaz biçimi.

-Nesih Yazı: Hat sanatında ‘şeş kalem’ diye adlandırılan, Arap harfleri ile yazılan, yuvarlak ve yumuşak hatlı bir yazı biçimi.