Her ne kadar tanrı düşüncesi tekleşmeye 4000 yıl önceden başladıysa da bu hiç bir zaman bu günkü anlayışa yakın olgunluğa erişmiş bir tek tanrı değildi. Ama bu adımlar, bu günkü tek tanrı anlayışına ulaşmamız için de atılması gereken başlangıç yol adımı uygarlaşmasıydılar da.
Değişen gelişen şeyin alacağı nihai şekli, o günde bilemezdiniz. Sizin o günlerde atacağınız adım, bir çeşit nihai adım gibi durur. Bu gün biliyoruz ki nihai adım yoktur. Nihai adım kendi kesikli sürekliliği içinde ancak vardır ve anlaşılırdır.
Bu nedenle İbrahim'in, Musa'nın, İsa'nın ve diğerlerinin tanrısının hepsi bir ve aynı gibi gösterilip söylense de incelendiğinde hep başka başkaydılar. Birbiriyle kesişen yanları, kendilerine aktarılan eski anlayışlardan süzülme, folklorik bilgi oluşla oturmuş olan meşruiyetlikti bir bilgi olan yanları vardır. Her süreçle yeni kılınan yeni yan, bu eski yanların üzerine oturtuluyordu. Bunun en temeli de ilahlar düzleminin yansıtılmasıyla kral tanrı, ya da rahip tanrı veya lugal tanrı anlayışıdır.
Seçme ayıklamalar yapılıp, yüzbinlerce düşünce efor sarflarıyla; oluşmuş eski, önceki güncel fikirler; şimdiki güncellikte olan ortak akla uygun hale getiriliyordular. Tanrı kavramı, hiç bir semavi dinler döneminde ve özellikle de İsa döneminde dahi bugünkü anlamına kavuşamamıştı. Bugünkü anlamı da yarınlardaki anlamının geri düzlemli ham şekli olacağı, kuşkusuzdur.
Tamamını Oku
