Kutadgu Bilig'ten Öğütler (950 Yıldır O ...

Tarih boyunca birçok devlet ve hükümet kuran ecdadımız, ilme, insanlığa, Müslümanlara sayısız hizmetler sunmuş, sadece dostlarından değil düşmanlarından da takdir görmüşlerdir. İlim, kültür, sanat, edebiyat sahasında ecdadımız tarafından insanlığın ve insanımızın istifadesine sunulan binlerce eseri tek tek saymak ve bu kıymetli eserleri bütün yönleriyle tanıtmak neredeyse mümkün değildir.

İnsanı mutlu, müreffeh, devleti kuvvetli, adil ve muktedir eylemek anlayışına dayanan, mazlumun destekçisi, zalimin hasmı bir anlayışla idarelerini en güzel bir şekilde uygulayıp binlerce başarıya ulaşan devlet adamlarımız; ilim ve sanat adamlarını sürekli teşvik eylemiş, onları her daim destekleyip birçok eser yazmalarına imkân tanımışlardır.

Divan-ı Lügati’t Türk, Atabetül Hakayık. Divan-ı Hikmet, Siyasetname vb konuyla ilgilenen her kişinin bildiği eserlerden biri de 1069 yılında yazılan ve insanlığın istifadesine sunulan Kutadgu Bilig isimli hazine değerindeki harika eserdir.

Kutadgu Bilig; ilim, ahlak, zühd, erdem ve takva sahibi, Türk yazı diline hakkıyla hâkim, Müslüman Türklerin bilinen ilk şair ve düşünürü, tasvirlerinde ve edebi sanatları değerlendirmede hünerli, dilin bedii unsurlarına vakıf Balasagunlu Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış, hem Türk dili ve edebiyatı hem de Tür kültürü bakımından çok kıymetli (1) bir öğüt kitabıdır.

Gerekli ve doğru sözleri söyleyen, soylu bir aileye mensup, bilgili ve temiz, münevver ve mütefekkir Yusuf Has Hacib’in 50 yaşından sonra 18 ayda yazdığı ( 2) 6645 beyitiyle devlet adamlarına devlet yönetimi hakkında bilgiler sunup halka ne şekilde davranılması gerektiğini öğütleyen eser, her devlet ve hükümet adamının mutlaka okuması gereken bir başucu kitabıdır.

Karahanlılar zamanında Karahanlı Türkçesiyle yazılıp Karahanlı hükümdarı Tavgaç Buğra Han’a
sunulan ve Tavgaç Buğra Han tarafından çok beğenilen bu nadide eser, bugün de değerini korumakta, konuyla ilgilenenleri birçok faydalı ve kıymetli bilgiye ulaştırmaktadır.

Eserde, doğruluk, saadet, akıl ve kanaati temsil eyleyen kişiler vasıtasıyla bu değerlerin önemi en güzel bir şekilde sunulmakta, dilin fayda ve zararları anlayacağımız bir biçimde etkili bir şekilde işlenmekte, vezirin, elçinin “v.b” kişilerin özellikleri okuyucuya öğretilmektedir.

İnsanın cemiyet ve devlet hayatındaki görevleri belirtilmekte, fert, cemiyet ve devlet hayatının ideal bir biçimde düzenlenmesinde zaruri olan zihniyet, bilgi ve faziletler, bu faziletlere ne şekilde ulaşılacağı, bu faziletlerin ne şekilde değerlendirileceği özgün bir üslupla sıralanmaktır. (3)

İsmi, insanı her iki dünyada da mutluluğa ulaştıran “Kutlu Bilgi’ manasında anlaşılan ve 951 yıldır zevkle ve şevkle okunan eser, İslami Dönem Türk Edebiyatının en önemli ürünlerindendir.

Hepimizin özellikle de devlet ve hükümet adamlarının mutlaka okuması gereken bu eseri tüm okuyucularımıza tavsiye eyliyor, eserden seçtiğimiz birbirinden kıymetli pırlanta değerindeki bazı öğütleri siz saygıdeğer okurlarımızın istifadesine sunuyoruz.

İşte o kıymetli öğütlerden bazıları:

"Kitabın kadrini de ancak bilgili bilir, akılsız kimseden zaten ne beklenir" (s. 4).

"Anlayış nerede olursa, orası ululuk kazanır; bilgi kimde olursa, o büyüklük bulur" (s. 23).

"Sözü çok söyleme, sırasında ve az söyle; binlerce söz düğümünü bu bir sözde çöz" (s. 24).

"Hem yumuşak huylu, hem tatlı dilli, hem akıllı, hem bilgili olmak gerekir" (s. 34).

"Bütün işleri bilir bir yardımcı lazımdır; insan bilerek hareket ederse, dileğine erişir" (s. 41).

"İnsanların iyisi böyle olur; halkın yükünü hafifleten kimse insanların iyisidir" (s. 49).

"Beyler öfkeleri tutup, hiddetlenirse, onlardan uzak dur; yoksa zararları dokunur" (s.67).

"Beyliğin temeli doğruluk üzerine kurulmuştur; doğruluk yolu beyliğin esasıdır" (s. 70).

"Onun içi dışı gibi, dışı da içi gibidir; doğru ve dürüst insan böyle olur" (s. 73).

"Başını kurtarmak istersen, dilini gözet; dilin her gün senin başını tehdit eder" (s. 80).

"Çok dinle, fakat az konuş; sözü akıl ile söyle ve bilgi ile süsle" (s. 84).

"İnsanların itibarsızı geveze olanıdır; insanların itibarlısı cömert olanıdır" (s. 85).

"Sen muhakkak zengin olmak istersen, bil ki, asıl zenginler kısmeti doğrulukta bulmuşlardır" (s. 103).

"Sabırlı ol, sabretmek er kişi işidir; insan sabrederse, göğe bile yol bulur" (s. 105).

"İşini insanların harisine tevdi etme, yemeğini nankör insanlara yedirme" (s. 108).

"Ey kudretli devlet adamı, faydasız olan ve insana zarar veren şu üç şeydir. Biri kötü tabiatlı ve inatçı olmak, biri yalan söylemektir. Biri de insanları aşağılık eden hasisliktir; bunların üçü de bilgisizlikten iler gelir" (s. 129).

"Her işte Allah'ın yardımı şarttır; insan ancak onunla di¬leğine kavuşabilir" (s. 137).

"İnsanın gönlü bir bahçedir; onu yetiştiren su, beylerin sözleri ve nasihatleridir" (s. 138).

"Dinlemek kulak için bir zevktir; çok söz söylemekte fayda yoktur" (s. 145).

"Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç, bunlar bilgisizlik alametleridir" (s. 151).

"Korkak askerin cesaret alması için, kumandanın kahraman ve cesur olması lazımdır" (s. 154).

"İnsan temiz olmayan şeyleri su ile yıkayıp temizler; eğer su kirlenirse, o ne ile ve nasıl temizlenir" (s. 158).

"Vezir akıllı ve bilgili olmalıdır; bu iş için zekâlı ve yumuşak huylu olmak lazımdır" (s. 164).

"Kötülere haşmet ve siyaset, iyilere ise, daima hürmet lazımdır" (s. 172).

"Aç gözlülük kimi fakir yapmışsa, bu dünya onu ne kadar doyursa, yine zenginleştiremez"(s. 194).

"Kim fazilet ile elini uzatırsa, yüce dağların başını eğerek, yere indirir"(s. 196).

"Tanrı temizliği sever, temizlik ile insan iyi ad kazanır"(s. 211).

"İnsan emeğinin takdir etmeyen kimseye insan dememelidir; o hayvana benzer"(s. 220).

"Dünyada seçkin ve içten bağlı kimseler bulunmasa idi; insanlık nasıl kemale erişirdi"(s. 230).

"Düşmanı deneme, sen onu büyük ve kuvvetli bil; elinde sopa olan düşmana karşı sen demir kalkan hazırla"(s. 309).

"Dünyayı tutan insan akıllı olmalıdır; halkın başında bulunan kimse de cesur olmalıdır" (s. 291).

"Büyüklerin sözünü dinle, hizmetlerine koş; büyüklerin sözünü tutan, arzusuna erişir" (s. 302).

"Dost, ahbap ve arkadaş sevinç ve kaygıda, iyi ve kötü za¬manlarda insana faydalı olan kimselerdir"(s. 305).

"Kötülükleri ile şöhret bulmuş insanlardan uzak dur; böyle kimseler kara huylu insanlardır"(s. 306).

"Ben" diyerek, göklere yükselmek isteyenin benliği kalmadı..." (s. 349).

"Büyüklük ile fazla sevinme ve gururlanma; insan büyüdükçe zahmeti de artar" (s. 354).

"Müslüman Müslüman'ın kardeşidir; kardeşe karşı düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin" (s. 393).

"Sana kim faydalı ise, sen de ona faydalı ol; faydasız kimseyi kendinden uzak bulundur" (s. 397).

"Yarın için bu günden hazırlık gör; bilgili ve zeki insan bana böyle söyledi" (s. 408).

"Bilirim dersen, sen henüz bilgiden uzaksın; bilenler arasında sen bilgisizlerden sayılırsın" (s. 474).

Faydalandığım kaynaklar:

1) Bkz.

2) Bkz. ()

3) Bkz.