.Kürsü'den-Türkü(1) Şiiri - Mustafa Ceylan

****************************** Türküler,başlangıçta sahibi-yazanı-çığıranı-söyleyeni belli ürünlerdir. Ancak zamanla, asıl sahipleri unutulur ve sonraki nesiller tarafından halkın dilinde dolaşa dolaşa farklı coğrafyalara yayılır. Türküler, böylelikle anonimleşir. Önceleri mahalli kimlik gösteren türküler, zamanla milli kimliğe dönüşür.Kimileri de sonlarında metnin kime ait olduğunu gösteren ifadeler (mahlas) içerir. Türkülerin anonimleşmesinde, daha çok göçler, kervanlar, askeri sevkler, gurbete iş için gidişler, gezgin halk şairlerinin faaliyetleri, yakın zamanlarda da basın ve yayın organları rol oynar. * KİM NE DEDİ? Cahit Öztelli: Türkü; halkın iç âlemini yaşatan, beşikten mezara kadar bütün yaşayışını içine alan en dikkate değer edebi ürünlerdir. Nihat Sami Banarlı: Koşma biçimindeki bir manzumenin her dörtlüğüne beşinci veya beşinci-altıncı mısra ilavesiyle söylenilen halk şiiridir. Muzaffer Uyguner: Her mısrası kafiyeli üçer mısralı kıtalar ile yine kafiyeli ve iki beyitten oluşan ara nağmeleri olan ve çalınıp söylenen folklorik halk şiirleridir. Fuat Köprülü: Türklere özgü bir beste ile söylenen halk şarkılarıdır. Pertev Naili Boratav: Düzenleyicisi bilinmeyen, halkın sözlü geleneğinde oluşup gelişen, çağdan çağa ve yerden yere içeriğinde olsun, biçiminde olsun değişikliklere uğrayabilen ve her zaman bir ezgiyle söylenen şiirlerdir. M. Öcal Oğuz: “Anonim” halk şiirleri arasında yer alan “türkü”yü ele aldığımız zaman kafiye örgüsü, nazım birimi, vezin ve hacim gibi “dış” unsurlar bakımından belirli bir şekille karşılaşmamaktayız. Bize göre “türkü”, “Türklere mahsus ezgiler” olup bir nazım şekli veya türünün adı değildir. * Genel olarak, türkü nazım biçimi YAPI ve SÖZLERİ BAKIMINDAN iki bölümden meydana gelmektedir. 1-BENT=Türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölüm 2-NAKARAT=Herbendin sonunda tekrar edilen 'bağlama' veya 'kavuştak' adı da verilen bölüm. BENTLER ve KAVUŞTAKLAR kendi aralarında kafiyelenirler. Türküler, HECENİN her kalıbıyla söylenirler. Ancak, en çok 7, 8 ve 11 hece kalıplı olanları vardır. Türkülerin konuları çok değişiktir. Aşktan günlük olaylara,kahramanlıklardan, iş türkülerine varıncaya kadar bir çok konuda 'türkü yakılır veya çığırılır.' Anadolu insanı ve çoğunlukla da Anadolu ozanları herhangi önemli bir olayda hemen 'türkü yakmışlar veya türkü çığırmışlar'dır. Bana göre türkü yakmak, türkünün sözlerini, yani güftesini yazmak, ortaya koymaktır. Çığırmak ise, onu bestelemek, müziğiyle kanatlandırmaktır. Türküler, a-KONULARI b-EZGİLER c-YAPILARI bakımından sınıflanabilir. Ayrıca, SÖYLENDİKLERİ BÖLGEYE GÖRE de ad alırlar. Örnek: urfa Ağzı, Bingöl Ağzı, eğin ağzı, vs. Bazen de türküler, kendisini meşhur eden tek bir söz, güftesinin içindeki bir veya birkaç kelime ile de anılırlar. Mesela: Mihriban, Zeynebim, Fidayda vb... 1-EZGİLERİNE GÖRE TÜRKÜLER Ezgilerine göre; a-Usullü Türküler:Genellikle oyun havaları olup, Konyada 'Oturak', Urfa'da 'Kırık' b-Usulsüz Türküler: Çoğunluğu uzun havalardır ve 'divan, bozlak, koşma, hoyrat, kayabaşı, Çukurova' gibi çeşitleri vardır. 'BOZLAK Birçok bölgede görülmekle birlikte, özellikle İç Anadolu ve Güney Anadolu'da, Toroslar'da yaygın olan Avşar ve Türkmen oymaklarına ait bir uzun hava türüdür. Bozlak kelimesinin kökeni hakkında çeşitli görüşler vardır. Öztürkçe bir kelime olan 'Bozlak'ın çeşitli anlamlan, çeşitli eserlerde şu şekilde belirtilmiştir. Divan-ı Lügat-it Türk'de 'bozlak', 'bozlamak' ses vermek bağırmak anlamına gelmektedir. Dede Korkut'ta ise bozlatmak, böğürmek manasında kullanılmakta, Kırgızcada ise 'botasın olgan tüyiidey bozlayı bozlayı kaldım men', 'yavrusu kaybolmuş, çalınmış bir deve gibi bozlaya bozlaya, feryat içinde kaldım ben' denmektedir. Özet olarak, feryad etmek, haykırmak, ayrıca deve bağırması anlamına bozulamaktan, bozlamaktan gelen bir kelimedir. Bozlak, ayrıca bağlamada yapılan bir düzene (akord) de verilen addır. Burada alt ve Orta teller 'LA', üst tel 'SOL' sesine çekilir. Bu düzene 'Abdal' düzeni de denmektedir. Bozlak ayrıca Kürdi makamındaki türleri belirten bir ayak adı olarak da 'Bozlak Ayağı' şeklinde kullanılmaktadır. Zaten bozlaklarda türü belirleyen en önemli öge Kürdi dizisi içinde seslendirilmeleridir. Bazı bozlaklarda Kürdü dizisinin yanı sıra 'Acemkürdi' ve 'Muhayyerkürdi' makamları, bazen de bu makamların Sol veya Fa diyez üzerine aktarılmış şekilleri kullanılır. Az da olsa, Toros Türkmenlerinde bu tip bozlaklar görülmektedir. Dağ ve Oymak havalarının karakterestik bir türü olan bozlak, çoğunlukla bir erkek tarafından söylenir, ancak Teke yöresinde Yörüklerin hep birlikte söylediklerine de rastlanmıştır. Bozlakların konularını, yöresel ve çeşitli toplumsal olaylarla ilgili konular oluşturur. En önemli özelliklerimizden olan yiğitlik ve kahramanlık bu konuların başında gelmektedir. Dizileri çoğunlukla 11 ve 14 heceli olan bozlakların sözleri anonim olabileceği gibi saz şairlerine ait de olabilir. Bozlakların birkaç türü vardır. Vurguladıkları konulara göre yiğitleme, güzelleme, yanık, ağıtlama ve kerem bozlağı gibi adlar alırlar. Yiğitleme bozlağı; sözleri saz şairlerimizden Dadaloğlu'na ait olan aşağıdaki bozlak örnek olarak verilebilir. 'Kalktı göç eyledi Avşar elleri Ağır ağır giden eller bizimdir Arap atlar yakın eder ırağı Yüce dağdan aşan yollar bizimdir' Bozlakların ses genişliği 8'li, 10'lu hatta 12'li olabilir. Dizi kullanılırken tiz seslerden başlanır, karar sesinin sekizlisi ve yedilisinde belirgin biçimde görüldükten sonra karar perdesine inilerek uzun hava bitirilir. Bozlaklar çalgı eşliği olmaksızın söylendiği gibi cura ve bağlama eşliğinde de söylenirler. Kırşehir' li mahalli sanatçılar bozlak çalarken genellikle bağlamanın RE perdesini karar sesi olarak kullanırlar. Yani bozlağı RE üzeri çalarlar. Bozlakların çalınışı ve söylenişinde sert bir ifade vardır. Bozlaklar Avşar ve Türkmen ağzı ile seslendirilirler. Bozlakların usta seslendiricilerine, Kırşehir'li Hacı Taşan, Muharrem Ertaş, Neşet Ertaş, Çekiç Ali gibi yöresel sanatçıları örnek verebiliriz.'(Kaynak:http://bozlak.hisforum.com/muharrem-erta-f20/bozlak-nedr-t381.htm) Muharrem Ertaş Usta'nın okuduğu bazı bozlaklar: Kalktı göçeyledi avşar elleri/Bozlak (Dadaloğlu) Ağ elleri sala sala gelen yar/Bozlak (Aşık Said) Aşağıdan kalktı bir akça geyik/Bozlak (Aşık Said) Kısmet kalktı şu ellrde durulmaz/Bozlak (Aşık Said) Neyleyim yalan dünya malın/Bozlak (Anonim) Şu yalan dünyadan usandım/Bozlak (Pir Sultan Abdal) Yağmu yağdı yine bulandı hava/Bozlak (Dadaloğlu) Akşam olur kırat yemez yemini/Bozlak (Anonim) Güzel İzmir duman gitmez başından/Bozlak (Anonim) Varıp bir kimsenin kuyusunu kazma/Bozlak (Anonim) Seher vakti bülbül öter ekseri/Bozlak (Anonim) Yüklendi barhanam çekildi göçüm/Bozlak (Aşık Necip) Bu yıl bu dağların karı erimez/Bozlak (Pir Sultan Abdal) Ağ odana kara taban yatırdım/Bozlak (Anonim) Vuruldum arkadaş/Bozlak (Anonim) Aldı dert beni/Bozlak (Pir Sultan Abdal) Yeni geldim Dinek Dağı gurbetten/Bozlak (Dadaloğlu) Tor şahim misali/Bozlak (Anonim) ******************************************************************