İttifaklar Birer Referans Noktasıydılar ...

19
Kişilerdeki kolektif vicdan, kolektif bir değer yargısıydı. Tekil dönem içindeki gruba bağlılık içinde bir vicdan çıkar mıydı? Pek sayılmaz. Yine bir gruba bağlılık çıkardı. Totem dönemdeki kolektif işleyişe bağlı totem kardeş bilinci içindeki özlen oluşan vicdan bile, grubu dışına değil grubu içine dönük değer yargısı olan bir vicdandı.

Vicdan, kolektif olup biten durumların kolektif işleyişe göre olup olmadığını tartmakla (kıyaslamakla) başlayan kolektif özneli bir anlayıştı. Haldeki olmuş bitmiş olan, zaten dün, önceki gün, daha önceki gün vs. olmuş bitmiş olandı.

Vicdan kolektif bir alan etkisiyle eş anlı başlayan yansımayla oluşan öznel bir değer yargısıydı. Vicdanında içinde kolektif alanın kişilere baskı ve basıncı da vardı. Ortaklaşa bir sosyal mem olmakla, sosyal mem ile sosyal memin kişiye yansıması da vardı. Sonuçta bu vicdan da sağlasan ve üreten ilişki içinde grubuna dönük bir bulunçtu.