Laiklik, halkların iç barış mantığı, toplumların bilim üretiş mantığıdır. Toplumsal açıdan toplumun üretiş ve yönetiliş mantıkları, kendi ilişkiselliğinin güncel ve değişken dinamık oluşla işleyiş kutsallığıdır. Değilse varsanılı bir kutsallığın buyurmasına göre gerçeklenen değişmezliklerin yada kutsallıkların olmamasıdır. Halk bağlamında ele alındığında, halkın özel inançlarını uygulamada akılcılıktan çok, imanın esaslarını ön kabul alır. Yani mümin inancı içindeyken laik olamayabilen, bir gerçekçi yapısı vardır. Burada iç barışın mantığı hoşgörüdür.
Laiklik, toplumların yönetim ve üretişlerinde aklı ve bilimi ön esas almaları, din işlerinin, devlet anlayışında ayrı ve halkçı bir alan yapısı içinde gözetilmesidir. Hukukun üstünlüğünü kabulle etmekle ve beşeri hukukun egemenliğini sağlamaktır. Ve kitlelerin yönetime katılması mekanizma ve inançlaşmasını insanlara kazandırmaktır. Yani, inançların 'ulul emre itaat edin' deyişiyle kişilerin sorumluluğu bir başkasına atması kolaycılığından, kişilerin kendi sorumluluğunu kendisinin taşır olmasıdır. Eş deyişle yönetimin boynunuzda boza pişirmesine hukuk içinde izin vermez olmanızdır.
Tarihi süreç içinde sosyal birlikçi yapıdan toplumsal yapıya totem tabu anlayışın otoritesi ile gelindi. İnsanlığın totemci tabu anlayışları, insanların anlama ve eylemlerinin meşruca olumlanma aidyet çekimleştirmesi olarak tarih sahnesine konan nesnel tabu ve totemcilik olgusunun otorite gücüdür. Totem ve tabu kutsiyetli inançsal tekli anlayışa dayalı otoriter mantık, toplumsal yapı içindede karşıtına doğru yavaş yavaş dönüşmesi çok uzun yıllar sürdü. 1789 hareketi ile bu egemenlik kırıldı. Ve totemci tabu olumlama meşruiyet anlayışı ve kavratılışı yerini akla, çoklu ve deneysel olan mantığa, kuşkuculuğa dayandıran, 'laiklik' dediğimiz otoriteye yerini bıraktı.
Aynı halk, dış sokak davranışında, farklı inançlardaki insanlarla, tutumsal girişmeleri vardır. Halkın bu girişmelerinde, diğer insanların, farklı inançları, vicdani kanaat özgürlüğü içinde, seçme hakkına saygı duymasıdır. Böylelikle halk laik benimsemeyi mantıklaştırmak zorundadır.Başkasının inançlarına anlayışla davranırken, kendi inançlarınada saygı gösterilmesini bekler.
Saati mi şaşırdı bu hıyar?
Gerçi hiç saati olmadı ama
En azından birine sorar.
Cebimde bir lira desen yok,
