Hikmet - 8 Şiiri - Hoca Ahmed Yesevi

• 

  Aşık Alemi

  Ahmet Yesevi Kimdir Hayatı ve Eserleri
  
  
  
  Ahmet Yesevi (? -1166)
  
  Ahmet Yesevi Batı Türkistan'ın Sayram şehrinde doğmuş ve tasavvufi marifetleri Buhara muhitinde edinmiş bulunan Hoca Ahmed Yesevî, tarikat kurucusu, şair ve din büyüğü olarak Türk dünyasının manevî hayatını etkilemiş nâdir kişilerdendir.Bilhassa Sır-derya çevresinde, Taşkent dolaylarında, Seyhun ötelerindeki bozkırlarda yasayan köylü ve göçebe Türklerin kendisine ve onun tasavvufi tarikatı Yesevîliğe olan tutkunluklarından ötürü, tarihî şahsiyeti efsaneler altında gizlendi, kimliği menkıbelere karıştı.
  
  Hayati hakkında bilgilerimiz çok azdır, hakkındaki menkıbeler ise cildler dolduracak zenginliktedir. Kendisini bugün bile Şeyh Ahmed Yesevî'ye ve Yeseviliğe mensup sayan halk zümreleri Orta Asya'da mevcuttur. Tunceli çevresinde yaşayan bir kısım Şii Türk halkı bunların Anadolu'da kardeşleridir.
  
  Ahmed Yesevi, İbrahim adında bir şeyh olan babasını yedi yaşında iken kaybetti. Ablasıyle birlikte, Türk geleneğinin Oğuz Han'ın başkenti olarak gösterdiği Yesi şehrine göçtüler. Burada ilk tasavvuf terbiyesini Arslan Babadan aldı. Sonra Buhara'ya giderek zamanın en büyük âlim ve mutasavvıflarından ders gördü. Çağının en meşhur sofisi Şeyh Yusuf-ı Hemedani'nin müridi olarak, onun muhabbetini kazandı, Nitekim şeyhi öldükten bir müddet sonra onun postuna da geçti Sonra Yusuf-ı Hemedani' nin eski bir işaretini hatırlayarak Yesiye döndü, ölünceye kadar orada yaşadı. Tesirleri büyük oldu. Göçebeler gibi şehir halklarını ve okumuşları da manevî nüfuzu altına aldı.
  
  Halis göçebe Türkmen muhitinde bu ulu Yeseviye tarikatı, beklenmeyecek hızla yayıldı, Seyhun kıyılarından Hârzem bozkırlarına, Asya sahralarına ulaştı. Moğol istilâsı ile Horasan, İran, Azerbaycan Türkleri arasına geçti. İlk fetihlerle birlikte Alp-erenler, Horasan Erenleri olarak Anadolu'ya girdi. 13. yüzyıl içinde Anadolu'da görülmeye başlayan Bektaşîlik, Babaîlik, Haydarîlik hep o millî Yesevîlik tarikatından çıkmış kollardır. İleride Yunus Emre'nin gaybdan gönderilmiş mürşidi sayılacak olan Hacı Bektaş ile aynı zamanda dinî destan kahramanı olan Sarı Saltuk, sonra Anadolu Ahiliğinin, pirî-mürşidi sayılan Ahi Evren, Osman Gazi'nin ermiş kayınbabası Ede-Balı, Orhangazi'nin mürşidi Geyikli Baba ve daha niceleri... Ahmed Yesevî'nin Anadolu'ya, manevî fetihler için yolladığı, menkıbelerle destekli gerçekler hâlinde söylenen müritleri, akıncıları, halifeleridir.
  
  Meselâ İslâmi destanlar arasında yer alan Saltuk-name'de, Anadolu ve Rumeli'de bütün Türkistan ve Turan'ın hatta bütün İslâm âleminin şaşılacak bütünlük ile birleştirileceği görülecektir. Anadolu fethinin manevî tasarımını yapan Ahmet Yesevi' nin nurlu çehresi, bu tabloda elbet görülmektedir.
  
  Hoca Ahmed, inandığı fikirleri yaşayan bir mürşitti. Tanrı vb Peygambere büyük aşkla bağlı olduğu gibi soy ahlâkının yiğitlik, vefa, doğruluk hasletlerini de ruhuna kılavuz edinmiştir. Ömrü boyunca günah işlememek, yalan söylememek, hata etmemek gayreti göstermiştir.
  
  Hazret-i Muhammed'e tutkunluğu dolayısıyle onun yaşadığı yıllardan fazla yaşamak istemediği söylenir. Peygamber, 63 yaşında vefat ettiğine göre, o da 63 yaşma gelince kendisine yer altında bir hücre kazdırmış, kalan ömrünü, günsüz güneşsiz, orada tamamlamıştır.
  
  120 yıl yaşadığı rivayet edilen Ahmed Yesevi'ye bugün de Türkistan'ın manevî büyüğü anlamına Hazret-i Türkistan derler. Mevlâna'ya, Anadolu'nun büyüğü anlamına: Hazret-i Rûm denildiği gibi. Yesevi'nin Türkistan'daki camii üzerinde şu ayet yazılıdır: 'Gaybın anahtarı O'ndadır. O'ndan başka kimse bilmez.'
  
  Ahmet Yesevî tasavvufun, nefsi körletmek, tevazu, dünya malını hor görmek, soy ve din gözetmeksizin bütün insanları eşit saymak gibi yüksek görüşlerini, aklı ve fiiliyle benimsemiş, dervişliğin, kanaatin, fazilet ve değerini, dinî ahlâkî öğütleri, peygamber ve evlâdına olan muhabbetini, dünya zevklerine düşkünlüğün zararlarını, Hikmetler nasihatlar hâlinde, mantık gücü ve îman kuvvetiyle yaymıştı.
  
  Samimî inanç ve davranışlarına hayran olan halk, ona çok bağlandı. Dünyada ve ahrette azîz saydı. Onu erenler katma çıkarıp şanına efsaneler donattı. Anadolu ve Türkistan evliyaları Hoca Ahmed'i Pir saydılar.
  
  Öldükten 200 yıl sonra bile şöhreti ne kadar büyük olmalı ki, Timur Han, onun Yesi'deki mezarı üstüne, mimarlık şaheseri bir türbe yaptırmak lüzumunu duydu. Türbe, cami ve hânıkah'tan ibaret Yesevî makamı, hem din hem sanat abidesi olarak, bugün de Türkistan'ın en kutsal ziyaret yerlerindendir.
  
  Ahmed Yesevi'ye ait olduğu söylenen 'Divan-ı Hikmet' adlı bir eser mevcuttur. Ancak, bu divanda toplanan Hikmetlerin bir kısmı Ahmed Yesevi'nin olsa bile, zamanla türlü Yesevî dervişlerine ait parçaların o kitapta toplandığı, dil ve anlatış farklarından anlaşılmaktadır. Zaten ellerdeki en eski Divan-ı Hikmet yazmaları 17. yüzyıldan önceye gitmemektedir. Bu bakımdan onların 12. asırda yazılmış hikmetlerin tıpkısı olduğunu söylemek de zordur.
  
  Zaten Ahmed Yesevî şairlik iddiasında değildir. Yalnız, fikir ve duygularım halka daha iyi öğretebilmek için manzum hikmetler tarzını seçmiştir. Dervişleri ve halifeleri de yüzyıllar boyunca onun izinden giderek benzer parçalar yazmışlardır. Divan-ı Hikmet'e Yesevî tarikatı mensuplarının ortak eseri gözüyle bakılabilir.
  
  Divan-ı Hikmet'teki parçaları dilber ve şarabı öğen öteki şiirlerden ayırdedebilmek için Hoca Ahmed'in bu manzumelerine Hikmet adı verilmiştir. Bunların çoğu kuru öğretici mahiyette lirizm ve heyecandan uzak parçalardır.
  
  Biçim yönünden Hikmetler: a) Türk nazım birimi olan dörtlüklerden kurulmuş Koşma nazım şekli ile; b) hece vezniyle (çoğu 4+4+4-12, bazen 4+3=7 kalıbiyle; c) Halk şiirinde çok görülen, redifle pekiştirilmiş yarım kafiyeler çok kullanılarak; ç) Arapça ve Farsçanın biraz karıştığı fakat sade bir Doğu Türkçesi ile yazılmışlardır. Ancak gazel ve mesnevi nazım şekliyle yazılmış Hikmetler de az değildir.
  
  Muhteva yönünden Hikmetlerin fikir ve duygu tarafı kuvvetli ama coşkunluk ve lirizm yönü eksiktir. Fikir olarak, şeriat ve tarikat görüşlerini birbirlerine zıt düşürmemiş, bunları kaynaştırmıştır. Dinde hoca, tasavvufta evliya sayılışının bir sebebi de budur.
  
  Bilhassa Özbek ve Kazak Türkleri arasında tutunan ve türlü kılıklar altında Türk dünyasına (Anadolu'ya da) yayılmış olan Yesevilikte, İslâmiyetin ve tasavvufun eski Türk boy ve soy gelenekleri ile sımsıkı kaynaştığı, az da olsa Şamanlık ve Budizm'den bazı esintilerin tarikat kalıbına döküldüğü görülmektedir.
  
  Dergâhta kadın ve erkeklerin birlikte zikretmeleri, sığırların kurban edilmesi Yesevilikte yadırganan şeyler değildir. Ayrıca kötülerin hayvan şekline sokulacağı, iyilerin türlü kuşlar biçimlerine girerek uçacakları gibi bazı söylenti inanışlar da şüphesiz bazı eski kültürlerden sızıp gelmiş olsa gerektir.
  
  Ahmed Yesevî, hem yüksek şahsiyeti, hem büyük teşkilâtçılığı, hem de Hikmetleri ile Türklük dünyasının her tarafına, dolaylı veya açık tesirleri görülmüş nâdir büyüklerimizden biridir.
  
  (Aşağıdaki hikmette, veli şairin hayatını ve samimi inancını anlatmakta söylemekte ve bilhassa 63 yaşında ölen Peygamber Efendimizden daha fazla yaşamayı, sevgisine aykırı bulduğu için o yaşta yer altına girişini hikâye etmektedir.)
  
  HİKMET
  Ol Kadirim kudret birlen nazar kıldı
  Hurrem bolup yir astıga kirdim muna
  Garip bendeng bu dünyadan güzer kıldı
  Mahrem bolup yir astıga kirdim muna
  
  Zâkir bolup, şâkir bolup Hak'nı taptım
  Şiyda bolup, rüsva bolup candın öttim
  Andın songra vahdet meydin katre tattım
  Hemdem bolup yir astıga kirdim muna
  
  Altmış üçke yaşım yitti bir künçe yok
  Vâ-dirigâ, Hak'nı tapmay könglüm sınuk
  Yir üstide, sultân min tip, boldum uluk
  Pür gam bolup yir astıga kirdim muna
  
  Başım tofrak, cismin tofrak, özim tofrak
  Köydüm yandım, bola'Imadım hergiz afak Hak
  vaslıga yiter min tip ruhum müştak
  Şemnem bölüp yir astığa kirdim mene (Ahmet Yesevî; Divan-ı Hikmet)
  
  1) Benim Tanrım Kudret ile bir baktı- Mesut olup yer altına girdim işte- Garip kulun bu dünyadan geçti gitti - Sırdaş olup yer altına girdim işte.
  2) Zikrederek, şükrederek Hakk'ı buldum - Âşık olup, kınanarak candan geçtim - Ondan sonra 'teklik' içkisinden bir damla tatdım. - Peygamber'e yoldaş olup yer altına girdim işte.
  3) Yaşım altmış üçe yetti, bir gün yaşamamış gibiyim - Ah yazık! Tanrı'ya varmayan gönlüm kırık - Yeryüzünde 'sultanım' diye ululanırken Gamla dolup yer altına girdim işte.
  4) Başım toprak, cismim toprak, özüm toprak - Yandım yakıldım da yine tertemiz olamadım - Tanrı'ya kavuşacağım diyen ruhum özlem içinde - şebnem olup yer altına girdim işte.
  
  Kaynak: Türk Edebiyatı Cilt 2/ Ahmet Kabaklı
  
  
  
  
  
  
  
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Durmaz keramet satar
  Ahir zaman şeyhleri
  Her gün battıkça batar,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Farzı geriye atar,
  Nafile oruç tutar,
  Dini paraya satar,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Beline kuşak bağlar,
  Sözleri yürek dağlar
  Para toplarken ağlar,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Ağlaması göz boyar,
  Her gün ayağı kayar,
  Kendini adam sayar,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Başına sarık sarar,
  Kendine mürit arar,
  İlmi yok neye yarar,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Dünyaya kucak açar,
  Zoru görünce kaçar,
  Her yere küfür saçar,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Şeyhlik ulu bir iştir,
  Hakka doğru gidiştir
  Yaklaşılmaz ateştir,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Salih şeyhler nerdedir,
  Kötüler her yerdedir,
  Hak yoluna perdedir,
  Ahir zaman şeyhleri
  
  Ahmed Yesevi
  
  
  
  
  
  Halim nice olur
  
  Tatlı canımı versem,
  Karanlık yere girsem,
  Münker, Nekir’i görsem,
  Şu halim nice olur?
  
  Gidip kabre konunca,
  Hemen geri dönünce,
  Zor sual sorulunca,
  Şu halim nice olur?
  
  Gelse koca bir yılan,
  Beni soktuğu zaman,
  Aman Allah’ım aman,
  Şu halim nice olur?
  
  Yarın kıyamet günü,
  Sorguya çekip beni,
  Dense amelin hani?
  Şu halim nice olur?
  
  Ahmed Yesevi
  
  
  
  
  
  İlim
  
  İlimsiz bir tarikata girse kul,
  Şeytan onun imanını çalarmış.
  Mürşidi kâmilsiz yola çıksa kul,
  Şaşkın halde ara yolda kalırmış
  
  Bu yolda mahir bir mürşid gerektir,
  Mürşide ihlâslı mürid gerektir,
  Pirin rızasını almak gerektir,
  Böyle âşık haktan nasip alırmış.
  
  Pir rızası Allah rızası olur,
  Arayan Mevla’yı elbette bulur,
  Riyazet sırrının hikmetin bilir,
  Ancak bu kul hakka yakın olurmuş.
  
  İş bu yola sakın rehbersiz girme!
  Gözünü yum pirden gayriyi görme!
  Şu fani dünyaya hiç gönül verme!
  Melun şeytan bâtıl yola salarmış.
  
  Yol yordam öğrenip gözet dilini!
  Mürşidine sıkı bağla belini!
  Masivadan çekmez isen elini,
  Cahilliğin seni rezil edermiş.
  
  Zamane şeyhine gönül kaptırma!
  Nefsini tağuta sakın taptırma!
  Kendin sapma, başkasını saptırma!
  Şeytan bu yol ile iğfal edermiş.
  
  Zaman gelir gerçek mürşid bulunmaz,
  Zamane şeyhinden feyiz alınmaz,
  Dalgıç yoksa deryalara dalınmaz,
  Denizlerde boğularak gidermiş.
  
  Mürşid-i kâmiller yok ise eğer,
  Eski âlimlere ehemmiyet ver!
  Onların ilmine vermeyen değer,
  Cehlin cezasını ağır ödermiş.
  
  Ahmed Yesevi
  
  
  
  
  
  
  Nasihat
  
  Hakikati özlerler,
  Kerameti gizlerler,
  Âşıkla can gözlerler,
  Rengi sarı dervişler.
  
  Dünya benim diyenler,
  Açık saçık giyenler,
  Haram lokma yiyenler,
  Felakete batmışlar.
  
  Molla, müftü olanlar,
  Yalan fetva verenler,
  Akı kara kılanlar,
  Cehenneme girmişler.
  
  Kadı, imam olanlar,
  Haksız dava kılanlar,
  Sanki bir merkep gibi,
  Yük altında kalmışlar.
  
  Ahmed Yesevi
  
  
  
  
  Seher vakti
  
  Ne hoş tatlı Hû yâdı,
  Seher vakti olunca,
  Baldan tatlı Hû adı,
  Seher vakti olunca.
  
  Geceleyin kalkarlar,
  Canı feda kılarlar,
  Aşk oduna yanarlar,
  Seher vakti olunca.
  
  Seher vakti hoş saat,
  Kalkanlar eder rahat,
  Aşk bilmez istirahat,
  Seher vakti olunca
  
  Göklere çıkınca âh,
  Pek çok olsa da günah,
  Affeder bizi O Şâh,
  Seher vakti olunca.
  
  Ahmed Yesevi
  
  
  
  
  
  
  
  
  

  Devamını Göster

  • 4
  • 3

  Cevap Yaz

TÜM YORUMLAR (1)