Hayy ve Hû Şiiri - Mustafa Çalışkan Manisa

İnsanlar arasındaki iletişimin esasını dil oluşturur. Dil ise mantıklı kelimelerin diziliminden oluşur. Aynı kelimeden farklı anlamların çıkarıldığı bir yerde sağlıklı bir iletişimden bahsedilemez. Topal kelimesini kullanan birisinin karşısındaki insan, eline bir top alıp gelse vurgusu anlaşılamadığından dolayı belki mazur görülebilir. Ama başka bir anlam içermesi muhal olan kelimenin, başka bir anlamla anlamlandırılması keyfiyetten başka ne olabilir? Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin Mesnevisinde şöyle bir hikâye anlatılır: “Sofinin biri gelerek bir tekkeye misafir oldu. Eşeğini götürüp ahıra bağladı yemini suyunu kendi eliyle verdi. O tekkede bulunan sofiler yoksul kimselerdi. Toplanıp aralarında konuştular, misafire ikram etmek gerekti, kendileri de açtı. Neticede eşeği satmaya karar verdiler. Hemen eşeği satıp yiyecek aldılar, mumları yaktılar. 'Tekkede bu gece yemek var, sema var! ..' diye ortalığa bir velvele düştü. Yemek yendi sema başladı sofiler coştukça coştular. Semanın en heyecanlı yerinde çalgıcı 'Her berfet (Eşek gitti) ' diye bir nağme tutturdu. Dervişler de buna uyarak hep bir ağızdan 'Her berfet' 'Her berfet' (Eşek gitti - Eşek gitti) diye söylenip oynamaya başladılar. Bu nağme eşeğin sahibi olan o sofinin de hoşuna gitti. Herkesten daha fazla el çırpıyor ve 'Her berfet, Her berfet, ey puser her berfet (Ey oğul eşek gitti) diyordu.' Gece yarısından sonra sema bitti sofiler birer ikişer dağılıp gittiler. Sabahleyin o soficik kalktı eşyalarını topladı eşeğine yükleyip yola koyulacaktı. Ahıra gidince eşeği yerinde bulamadı. Önce 'Belki hizmetçi suya götürmüştür.' diye düşündü. Bir müddet bekledi. Hizmetçi gelince ona eşeğini sordu. Hizmetçi: - 'Eşek satıldı. Eşeği satıp akşamki ziyafeti tertip ettiler.' dedi. Sofi kızdı: - 'Siz kimin malını kime satıyorsunuz, bu ne adaletsizlik böyle şey olur mu? Neden bana haber vermedin? ' diye çıkıştı. Hizmetçi boynunu büktü: - 'Bana kızmayın efendim. Size haber vermek üzere gelince baktım ki siz herkesten çok 'Her berfet - Eşek gitti - ' diye bağırıyorsunuz. O zaman siz biliyorsunuz, haberiniz vardır diye düşündüm ve söylemekten vazgeçtim.' dedi. Bu cevap karşısında sofi söyleyecek söz bulamadı... ” (Mesnevi c. 2. s. 30–31) ..” Bizim dilimizde deyim şekline gelmiş ve kavramlaşmış iki kelime duyarım zaman zaman “Hayy’dan gelen, Hu’ya gider” “Hayy ile Hu ile geçti ömür” “Hu” kelimesi “Hayy” kelimesi ile zikredilmese belki hiç üzerinde durma ihtimali aklıma bile gelmeyecek. Çünkü “Hu” bir şahıs zamiridir ve “O” anlamına gelir. Birileri, birilerine “O” diye hitapta bulunabilir ve bu abeste değildir. Fakat “Hayy” kelimesi ile birlikte anılınca tamamen başka bir dehliz açılıyor önümüzde anlam ve içerik bakımından. Ne demektir? “Hayy”: Diri demektir, bunun zıddına meyyit denir ki, ölü manasına gelir. Allah Teâlâ ölmez, daima hazır ve nazırdır. Yaşayan mahlûkatın hayatını veren de O'dur. O olmasaydı hayattan eser olmazdı. Bu iki deyim her nasılsa bizim halkımız arasında Boş, işe yaramaz ve faydasız yerler anlamında yerleşmiş veya yerleştirilmiş. Hangi kim? Hangi kimler? Ve hangi kimlikler? Tarafından meçhul… Kim bilir beklide bir takım ateistler, Tanrı tanımazlıklarını kavramlaştırmak istemiştir. Ölümü “Reankarnasyon” olgusu ile öldürmeye çalıştıkları gibi. Hayat içerisinde Hayat ve Ölüm kavramlarını başka bir şekilde anlamlandırarak psikolojik bir rahatlama yöntemi belki de kim bilir? Yoksa ne diye bu kavramlar dilimizde pelesenk hale getirilsin ve yalama bir vida gibi yuvarlanıp durulsunlar… Zaten böylesine ulvi anlamlar yüklü bir kelimenin içi boşaltılarak, kendilerine göre tevil edilişi, başka bir kisveye büründürülme gayreti, neyle izah edilebilir ki! ... Bu iki kelime üzerinde daha fazla izahata girişmeden, içerdiği anlamı okuyanların inisiyatiflerine bırakmak istiyorum. Ama şunu da söylemeden geçmek istemiyorum; “Hayy’dan gelen, Hu’ya gider” ifadesi ölülerimizin arkasından okuduğumuz ayeti kerimeyi ne kadar da çağrıştırıyor. “Mahakkak Allah’tan geldik, yine O’na döneceğiz.” Bu kavramları bize sokuşturanların ne kazandığını bilemem. Ama bazı kelimeleri bilmeden, anlamadan kullananların “Eşek gitti” hikâyesinde olduğu gibi bir şeyleri kaybetme ihtimali üzerinde daha çok durulması gerektiği kanaatindeyim. Mevlana Celaleddin–i Rumi asırlar önce kaleme aldığı ibretler dolu bu hikâyeciği tazeliğini yıllar sonrasına aktaracak kadar da anlam yüklü. Bir şeyin aslını, esasını bilmeden, araştırmadan körü körüne taklit insanı eşeğinden eder. Düşünüyorum da bu taklitçilik ile sadece mal–mülk mü gider? Kelime deyip geçmemeli. Manası ve muhtevası iyice anlaşılıp öyle kullanılmalı! ... Haaa bu arada unutmuşum, Hayy'dan gelenin Hu'ya gideceğinde şüphe yok zaten. Keşke Hayy'la, Hu ile geçse ömrümüz... Ne büyük kazanç olurdu... Mustafa Çalışkan Manisa