Gözüm Aydın Gözüme Sureti Canan Görünür ...

Esrar Dede yi günümüz gençliğine anlatmak gerekir diye düşünmekteyim...çünkü o tanıdığım şahsiyetler içerisinde yolumuza ışık tutmaya devam eden bir klavuzdur...
...yine derim ki onu olduğu gibi tanıyabilsek...çarpıtmadan...

aklıma gelmişken antolojide Esrar Dede nin eserlerine rastlamadım...bir sayfası olsa...sonra bir şiiri güne gelse...fena mı olurdu hani...

Gencevî yazdığı birçok eserini Azerbaycan atabeylerine ve komşu Müslüman hükümdarlara ulaştırmış ve onlara eserleriyle ışık tutmuştur. Eserlerinin başında 'eserin yazılma sebebi' veya 'padişaha hitap' bölümü bulunmaktadır. Bu bölümde Gencevî, eseri ithaf ettiği şahsın iyi ve kötü yönlerini edebî bir şekilde anlatarak o şahsı iyilik ve doğruluğa davet etmektedir:

'Sana bu şahlığı bahşeden kimse
Vermiştir yüreğin ne istemişse.
Şahlık et, verilmiş sana ülkeler,

Yardımcı ol, halklara adalet et.'4 mısraları bu hususa ışık tutacak niteliktedir.
Nizamî'nin her biri birer selâmlama hüviyeti taşıyan eserleri, aslında adına gönderilen hükümdara aynı anda birer hiciv hususiyeti de taşımaktadır.5 Nizamî çok iyi bildiği Asr-ı Saadet dönemini, eserlerindeki kahramanlar üzerinden yaşadığı çağın anlayışına aktarmakta ve hayatı yaşanmaz hâle getiren idarecilere usulünce bir çıkış yolu göstermektedir.

İçinde yaşadığı toplumun hatalarından yola çıkarak 'ideal yönetici, ideal toplum' arayışında olan Nizamî, çağdaşı olan birçok aydına tesir etmiştir. Aynı dönemde yaşayan Behmenyar, Hakan-i Şirvanî, Katran Tebrizî, Ebu'l-Âla Gencevî, Feleki Şirvanî, Baylaganî gibi birçok âlim, Nizamî'yle birlikte, yakın ve Orta Doğu'da tıp, hukuk, felsefe, edebiyat, müzik gibi sahalarda tesirli olmuştur.6

Toplumunun yaşadığı sıkıntıları çözüme kavuşturmak için çalışan Gencevî, 'Hamse' adlı eserinde, kâmil şahsiyet ve toplum inşa etmenin nasıl mümkün olacağı üzerinde durur. O, eserinde Allah'ın her iki dünyada mutlu bir hayat sürebilme imkânı sağladığı kullarının, hemcinsleri tarafından zulümlere maruz bırakılmasını kabul edememiş ve sanatının bütün gücüyle bunlarla mücadele etmiştir. Gencevî eserlerinde kahramanlarına çoban, bahçıvan vb. çeşitli karakter elbiseleri giydirerek insanları eğitmeyi gâye edinmiştir. Şâir, 'Hamse' isimli eserinde adaletli yönetici karakterini ele alır.

Gencevî, içtimaî kargaşa ve huzursuzlukların arkasında zalim, gaddar ve başarısız yöneticilerin olduğunu göstermek için, Makedonyalı İskender'i, eserinde kahraman olarak kullanmıştır. Eserindeki temsilî kahramanlar üzerinden dönemin idarecilerinin kusur ve hatalarını ortaya koyan Gencevî bununla devrin yöneticilerine bazı mesajlar verir. Hamse'nin üçüncü bölümünü oluşturan 'İskendernâme'de Makedonyalı Büyük İskender'i, insanlığa hak ve adaleti, nizam ve ahlâkı getirecek, ahlâk düzenini sağlayacak bir mânevî lider olarak tasvir etmiş ve onu ülke ülke dolaştırmıştır. İskender'in her bir seferinde insanlığın maddî-mânevî problemlerine nasıl çözümler bulduğunu resmetmiştir.

Nizamî 'İskendernâme'de İskender'in beşer olduğunu unutmaz, onun yanlış ve haksız hareketler de yapabileceğini ortaya koyarak gerçekçi davranır. Harplerin sulh için yapıldığını kabul etmekle beraber, bazen onları zulmet ve şer güçlerin ortaya çıkışının kaynağı olarak da kabul eder. Eserlerindeki savaş sahneleri birer temsilî hikâye olup, hakikatte nefisle verilen mücadeleyi yansıtır.
(Reha Yılmaz)
...şiirin topraklarına varmış bir şair için daha ne denilebilir ki...sevgilerimle...LaraAçanba

Adeta bütün dostlar toplanmış sanki dost meclisini kurmuş ve sözbirliği içinde güzel dizeleri sahibini övmüşler hepsine katılıp seçici kuruluda tebrik ediyorum. Zaman zaman fırsat buldukça günün şiiriyle birlikte okuduğum değerli yorumculardın Hüseyin bey (Demircan) sanırım bir veda busesi bırakmış sayfaya. Üzüldüm ama kendisine selamet diliyorum. Birde kuşçu kardeşim İnsanı insan yapan sözdür demiş. Buraya bir eklemede bulunmak istiyorum. Söz tamamda birde öz eklesek...

Nizami Gencevi

Həyatı
Nizami 1141-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olmuş, bütün ömrü boyu orada yaşayıb yaratmış və 12 mart 1209-cu ildə Gəncə də vəfat etmişdir.
Nizami təhsilini Gəncə mədrəsələrində almış, daha sonra şəxsi mütaliə yolu ilə o dövrün elmlərini mükəmməl öyrənmiş, xüsusən də Yaxın Şərq xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatına yaxından bələd olmuşdur. Türk dilindən başqa ərəb və fars dillərini də mükəmməl bilən şairin Yunan dili ilə də tanış olduğu, həmçinin qədim yunan tarix və fəlsəfə sini, astronomiya, tibb və həndəsə elmlərini yaxşı mənimsədiyi əsərlərindən aydın görünür. Ömrü boyu Gəncə də yaşamış, saray şairi olmaqdan qətiyyətlə imtina etmiş, halal zəhməti ilə dolanmışdır. Təqribən 1169/1170-ci ildə Dərbənd hökmdarı Seyfəddin Müzəffər in kəniz kimi hədiyyə göndərdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ilə evlənmiş, 1174-cü ildə oğlu Məhəmməd anadan olmuşdur
Ölüm günü
Nizami Gəncəvinin məqbərəsində 1947-ci ildə aparılan qazıntı işləri zamanı onun sinə daşı tapılmışdır. Həmin daşda onun 1209-cu il mart ayının 12-də dünyasını dəyişdiyi yazılıb[3].
Nizami Gəncəvi yaradıcılığa lirik şeirlərlə başlamışdır. Əsərlərindən məlum olur ki, şair böyük divan yaratmış, qəzəl və qəsidələr müəllifi kimi şöhrətlənmişdir. Lakin Şərq təzkirəçilərinin 20 min beyt həcmində olduğunu qeyd etdikləri bu divandakı şerlərin çox az hissəsi dövrümüzədək gəlib çatmışdır. Nizami Gəncəvi bütün yaradıcılığı boyu lirik şerlər yazmış, sonralar poemalarında irəli sürdüyü mütərəqqi ictimai-fəlsəfi fikirlərini ilk dəfə həmin şerlərində ifadə etmişdir.
Nizami Gəncəvi lirikası yüksək sənətkarlığı, məhəbbətə dünyəvi münasibəti, insan taleyi haqqında humanist düşüncələri ilə seçilir.
Lakin Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatı tarixinə məsnəvi formasında yazdığı 5 poemadan ibarət 'Xəmsə' ('Beşlik') müəllifi kimi daxil olmuşdur. 1177-ci ildə bitirdiyi 'Məxzənül-əsrar' ('Sirlər xəzinəsi') adlı ilk poeması şairə böyük şöhrət qazandırmışdır. III Toğrulun sifarişi ilə qələmə aldığı 'Xosrov və Şirin' poemasını 1180-cı ildə bitirmiş və Məhəmməd Cahan Pəhləvana göndərmişdir. Cahan Pəhləvanın ölümündən sonra taxta çıxan Qızıl Arslan Gəncənin yaxınlığında öz çadırında şairlə görüşmüş və onun nəsihətlərini dinləmiş, şairə Həmdünyan adlı bir kənd bağışlamışdır. 1188-ci ildə Şirvan hökumdarı I Axsitan şairə 'Leyli və Məcnun' mövzusunda bir əsər yazmağı sifariş etmişdir. Nizami Gəncəvi bundan boyun qaçırmaq istəsə də oğlunun təkidi ilə təklifi qəbul edib az müddətdə 'Leyli və Məcnun' poemasını (Şərqdə ilk dəfə) yaratmışdır. 1196-cı ildə Əlaəddin Körpə Arslanın adına 'Yeddi gözəl' əsərini, nəhayət, ömrünün sonlarına yaxın bütün ədəbi-estetik, ictimai-fəlsəfi görüşlərini yekunlaşdırdığı 'İsgəndərnamə' (təqr. 1203) poemasını qələmə almışdır.
Nizami Gəncəvinin ilkin Şərq Intibahının zirvəsi olan yaradıcılığında dövrünün ən humanist, ümümbəşəri ictimai-siyasi, sosial və mənəvi-əxlaqi idealları parlaq bədii əksini tapmışdır.
Nizami Gəncəvi üçün şəxsiyyətin ən yüksək meyarı insanlıq idi. İrqi, milli və dini ayrı-seçkiliyi qətiyyətlə rədd edən bu şairin qəhrəmanları içərisində türk, fars,ərəb,çinli, hindli, zənci, yunan, gürcü və s. xalqların nümayəndələrinə rast gəlirik. Hümanist şair müxtəlif dinlərə mənsub bu qəhrəmanların heç birinin milliyətinə, dini görüşlərinə qarşı çıxmır. Onun qəhrəmanları ədalət, xalq xöşbəxtliyi, yüksək məqsədlər uğrunda mübarizə aparırlar. İnsan şəxsiyyətinə , insan əməyinə ehtiram şairin yaradıcılığının aparıcı mövzularındandır.
Nizami Gəncəvi həm də vətənpərvər idi. O, təsvir etdiyi bütün hadisələri Azərbaycanla əlaqələndirməyə, vətənin keçmiş günlərini tərənnüm etməyə çalışmışdır. Nizami Gəncəvi yaradıcılığında vətən məhəbbəti doğma xalq yolunda qəhrəmanlıq ideyası ilə birləşir.
Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı hümanizm, yüksək sənətkarlığı ilə Zaqafqaziya, Yaxın Şərq xalqları (fars, tacik, hind, əfqan, kürd, türkmən, özbək, qazax, qırğız və s.) ədəbiyyatlarının inkişafına güclü təsir göstərmiş, dünya mədəniyyəti xəzinəsinə daxil olmuşdur.
Nizami Gəncəvinin əsərləri dünyanın bir çox xalqlarının dilinə tərcümə olunmuşdur. Əsərlərinin nadir əlyazma nüsxələri bir çox şəhərlərin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakı, Daşkənd,Təbriz, Tehran, Qahirə, İstanbul, Dehli, London, Paris və s.) məşhur kitabxana, muzey və əlyazmaları fondlarında qiymətli incilər kimi qorunub saxlanılır.
Gəncədə dəfn olunduğu yerdə Nizami Gəncəvinin möhtəşəm məqbərəsi ucaldılmışdır
Əsərləri
• Sirlər xəzinəsi
• Xosrov və Şirin
• Leyli və Məcnun
• Yeddi gözəl
• İsgəndərnamə (Şərəfnamə və İqbalnamə adlı iki hissədən ibarətdir)

Hüsnün gözəl ayətləri, ey sevgili canan!
Olmuş bütün aləmdə sənin şəninə şayan

Kəl eylə inayət, mənə ver busə ləbindən,
Çünki gözəlin busəsidir aşiqə ehsan.

Sordum ki, 'könül hardadır' aldım bu cavabı.
'Heç sorma, tapılmaz onu axtarsa da insan'.

Rəhm eylə, deyib, sel kimi göz yaşımı tökdüm
Kim, qanım ilə əl yuma, ey afəti-dövran!

İnsafın əgər varsa, açıq de, bu Nizami,
Sənlə necə rəftar eləsin, ey mahi-taban?

Kəl söylə, cavabın nə olar, sorğu zamanı,
Əhvalımı səndən soruşarsa Qızıl Arslan?

Nizami Gencevi (1141 - 1209) ( asıl adı İlyas)

Bugünkü Azerbaycan'ın Gence şehrinde doğmuş şair ve düşünür. Eserlerin Farsça yazmştır. Ailesi hakkında bilgi yoktur, eserlerinden babasının ismi Yusuf olduğu və annesinin Kürd kökenli olduğu anlaşılır

Üç kez evlenmiş ve eşleri içinde Derbend hükûmdarı tarafından hediye edilen Kıpçak cariyesi[4] Afak'i çok sevmiştir. Dünyada (farsca yazdığı için) Fars şairi olarak tanıtılan Nizami kendi eserlerinde özellikle memleketi Gence'ye olan sevgisini dile getirmişdir.

Nizami Gencede doğmuş, büyümüş Gencede ölmüştür. Nizaminin mezarı (Nizami meqberesi) Gence şehrindedir (Mingeçevirle arası 75 km)

Peterburkta Nizaminin abidesi yapılmıştır

Şadlığından alışıb yandı Nizami, dedi ki:
-'Gözüm aydın, gözüme surə ti-canan görünür'

Bir an o zamana gittim... Düşünüp tekrar okudum... Tebrikler... 10 puan +ant. Sevgiyle kalın...

Yılların ardından gelen güzel bir şiir.Vesselam.
Güzel yorum yapan güzel yorumcularada sonsuz güzellikler dilerim.Hayırlı cumalar.

Gözüm aydın, gözüme sureti-canan görünür,
Mişk -enber saçaraq, etrle efşan görünür.

Burada şairin gördüğü yar değil onun(Yarinin) suretinin hayalidir
Aşkına susamış serap görüyor
Misk'ü anber saçarak ıtır saçarak görünür

Misk - yeni doğmuş ceylanın göbeği düştüğünde onun yerindeki güzel kokulu kan pıhtısı
anber - kaşalot'un ( balina türü hayvan) ifrazatından alınan güzel koku (Parfümeri sanayinde kullanılan kuvvetli bir bileşendir)

ikinci mısrada 'mişki enber saçarak' ve 'etrle efşan' ( saçan dağıtan) aynı anlamı veriyor yani tekrardır ki, bu da Nizami gibi bir dahinin hatası olamaz.anlamı tercümede değişmiş olabilir.

Allaha şükr edirem, ey gözümün nuru, bu gün,-
Yar gelmiş göz önüne, yürüyen selvi gibi görünür.

Yarinin boyunu selvi ağacına benzetmiş, 'xuraman' da yürüyen demektir,
burada teşbih var. Yari ağaca benzetmek doğru değil (şairler genelde yarin boyunu selviye benzetirler) ağaç yürümez, buna göre 'xuraman' demiş Aşktan başı dönen aşık, rüzgarın harekete getirdiği ağacı yürüyerek ona doğru gelen yarine benzetmiş.


Ayrılık zehrini , tattım acı da olsa, vuslat,
İki dünyaya değer, öyle ki, hicran görünür.

Arifler nazarında hicran vuslattan üstündür...uzun hicrandan sonra vuslatın gücünü, ayrılıktan sonraki kavuşmanın güzelliğini vasf etmiş. Yani susamazsan suyun değerini bilmezsin gibi.

Seni bir defa görenler güvenir aşkımıza,
Ne üçün gözlerin, ey gönül, böyle ağlayan görünür?

Burada kalbine hitaben; ey gönül seni gören yok, neler çektiğini bilen yok. Nereden bilecekler aşkına sadık olduğunu. Sen ki kendini bilirsin, öyleyse niçin ağlarsın diye sorular soruyor.

Aşkını canım ile beraber beslemiş kalbim,
Onsuz, ey sevdiceyim, can evi viran görünür.

Sevdiğine hitaben, kalbimdeki aşkım kadar canım da senindir, senin için besledim diyor ter temiz ve lekesiz...
Aşkın olmazsa viranedir can evim diyerek serzenişte bulunuyor.

Ey güzel sevgili, vuslatınla, öyle ki, şad oldu gönül,
Yırtdı qam kömleğini, gül gibi açmış ve gülen görünür.

xendan (handan)- gül gibi açmış ve gülen

Yine sevgilisine hitaben;Ey sevgili hayalinin vuslatı ile gönlüm sevindi, gamdan kurtuldu, gül gibi açarak güldü diyerek kendisine sevgilisinin hayalinin bile vuslat müjdecisi olduğunu anlatıyor,bana hayalin bile yetti diyor.

Sevincinden alışıp yandı Nizami, dedi ki:
-'Gözüm aydın, gözüme surə ti-canan görünür'

Bu beyitte ilk beytin ikinci mısrası tekrardır, bu gazele has olan kuraldır,şair anlamca kendinden önceki mısrayı birbirine bu kuralla bağlamış.

Şiir farsca yazılmış, tercümesi 'Tercüman ( Cefer Handan)'a aittir. Tercümede vezin sağlanmıştır.Genelde Şiirlerin orjinal hali tercümelerinden daha anlamlı, güzel ve güçlüdür...

belkim size.. şindilik bu son.. mektubumu yazmadan.. belkide var daha.. beş on.. dakikalık bir zaman..
sabah akşam lak lak nereye kadar.. hazıra dağ dayanmaz yiğidim..

bereket köyden telefon ettiler.. gel sığırı güt diye.. ekime kadar.. doğa tabiat.. baş başa.. zor zamanı bööğelek vakti gün dönümüne kadar... öküzsavar cins sinek var.. dokuz doğurtuyor hayvana.. o geçtimi rahat eder sanırsam..

çöpe atmaya kıyamadım.. çaydanlığımı neyide götürüyorum.. su başında ikindiye kadar yatar hayvan.. bi şeytan ateşi yaksam.. közün üstünde.. çok güzel olur çok..

kendinize iyi bakın.. nasıl olsa ölüp gidicez.. üç günlük dünya.. farzı misal şurdan köpek havladı.. bizdemi havlıyalım.. adam konuşur konuşur söver sayar.. baktı kendine değer veren yok adam yerine koyan yok yorulur susar.. siz karşılık verirseniz onun aradığıda o..

neyse.. kemal emmimin öğütlerine kulak verin.. o bu işi biliyor.. şiir gibi şiir için mücadele veriyor.. yoksa gelmişin.. perişan bir behlülvan gibi.. iyi olan kazansın yüreğine sağlık dedimi.. yenilgiyi başta kaybedersin.. elbet iyi olan kazanacakta.. sende kendini beslemeyi bileceksin.. pehlivan dediğin bi oturmada bir kuzuyu götürecek.. öyle çıkıcak meydana.. şair dediğinde.. bütün menfi ve müspet ilimleri bildikten gayrı.. 400 kadar dil.. ve lisanı hali bilmek zorunda bence..

bu ile birlkik beraberlik içre bu ile beraber.. olumlu yapıcı çekişme güzel.. on dakika şıpın işi yalapşap.. eş dost beni alkışlasın şakşaklasın.. Türk edebiyatının böyle soytarılığa maskaralığa ihtiyacı yok.. adam gibi kısa öz.. gücün o kadar yeter var bir kıta olsun ama.. samimi içten şiir gibi şiir olsun.. okur soğumasın edebiyattan..

şiir arabesk şarkı aralarında.. garnitür olarak verilen bir şey galiba algısından çıksın.. kötü olan mıymıntı yapışkan sümsük olan.. bıraksın peşini.. arada nadir iyinin üstünü çevresini kapatıp boğmasınlar..eski ile yetinelim.. daha iyi bence.. eğer yenilik diye zırva baş tacı edilecekse.. vicdanı ile bir kez daha baş başa kalmalı birey derim..

bunun haricinde de büyüklerin ellerinden küçüklerin gözlerinden öperim.. hakkınızı helal edin.. bir aydır kahrımı çektiniz vıdı vıdımı dinlediniz ses etmediniz.. hepinize ayrı ayrı teşekkür.. ekim kasım gibi görüşmek üzere.. kalın sağlıcakla..