70 Yıl Önceki Gerede Şiiri - Sıcak Rüzgar

GEREDE (Sino. Krateia, Klaviopolis)
Bolu'nun Gerede kazasının merkezi olan 4380/1955 nüfuslu bir kasabadır.
Gerede, Asar Kalesi Esentepe (Eren) ve Kavacık Tepelerinin Eteğinde kurulmuştur.
Gerede dalgalı bir düzlüğün kuzey kenarında ve bu dalgalı düzlüğe nazır, güneye müteveccih bir yamaçtadır.
Kasabanın 10 Km. doğusunda iki küçük göl bulunmakta olup, kuzeyini çevreliyen dağlar çam ve köknar ormanları ile kaplıdır.
Gerede eski tarihlerde İstanbul'dan İran'a giden büyük yolun üzerinde bulunuyordu. Bolu'nun doğusunda ve İstanbul – Bolu - Ankara arasındaki devlet yolunun 35 No.lu kısmı kenarında, Bolu'ya 39 Km mesafededir.
Gerede - Ankara arasındaki devlet yolu 151 Km. Gerede - Zonguldak arasındaki yol da 132 Km. dir.
Gerede'nin en yakın demiryolu istasyonu Irmak - Zonguldak demiryolunun İsmetpaşa istasyonu olup kasaba 40 No.lu devlet yolu ile 40 Km. mesafededir. İstasyonun Zonguldak'a mesafesi 183 Km., Ankara'ya 302 Km.dir
Gerede'nin tarihi, Bitinya devrine kadar gider. Paflagonya devrinde Krateia denildiği için kelime sonradan Gerede şekline dönmüştür. Diğer bir adı da Klaviapolis olan Gerede'nin bu her iki adı da Ptolomeus tarafından yazılmış olduğu gibi burada basılmış paralarda da bu adlar görülmektedir. Krateia Başpapazı olan Epiphan'ın Efes (O. Bk.) de toplanan dini mecliste bulunmuş olması Gerede'nin mazisinin hayli eski olduğunu ve parlak bir merkez halinde bulunduğunu gösterir.
Gerede, sırasiyle Roma, Bizans ve Selçuk’lardan sonra Osmanlılar idaresine geçmiştir. Tarihteki eskiliğini belirten harabeler, Esentepe'nin arkasında hala görülmektedir. Bu arada Esentepe'de eski bir hamamın temelleri, Suyolları, Asar Kalesi Harabeleri, Yıldırım Beyazıt zamanında yapılmış olan ve son zelzelede yıkılan Beyazıt Camii. Yeniçağa nahiyesine 5 Km. mesafede yine Yıldırım zamanında yaptırılmış bir cami, bir hamam ve hala sağlam bir köprü vardır.
Meşhur Seyyah ibn-i Batuta, Gerede'den sitayişle bahseder.
1325 rakımlı olan kasaba, 900 hane ile 387 dükkan ve iş yerinden ibaret olup 1 Şubat 1944'te vuku bulan zelzelede evlerin 700 ü yıkılmış, 1287 kişi ölmüş, 180 kişi yaralanmış; kasabanın yıkılan evleri zamanla tekrar yapılmıştır.
İklimi sert, kışı uzundur.
Çevrede, başta buğday olmak üzere çeşitli hububat elde edilir. Fakat istihsal olunan hububat mahalli ihtiyacı karşılayamadığından ihtiyacın bir kısmı Çerkeş, Eskipazar gibi civar kazalardan temin olunmaktadır.
Elma, armut, erik, ceviz en çok yetişen meyvelerdendir. Bağcılık yoktur. Üzüm dışardan gelir.
Gerede, başta tiftik olmak üzere hayvan yetiştirmeğe çok müsaittir.
Hayvancılığın yıldan yıla inkişafı yağ, peynir ve deri istihsalini de arttırmaktadır. İstanbul, Adapazarı, Zonguldak ve İzmit gibi yerlere kasaplık hayvan gönderir.
Arıcılık, iptidai olmakla beraber 2500 kadar kovan vardır. Senede ortalama olarak 20 ton bal elde edilmektedir. Balları Ankara, İstanbul ve Zonguldak gibi yerlere sevk edilmektedir.
Kaza, bir orman memleketi olduğu için burada Orman Sanayii inkişaf halindedir. Fakat mevcut tesisat kafi değildir. Müteaddit kereste fabrika ve hizarları varsa da bunların çoğu el ile işlemektedir. Bu arada su kuvvetinden istifade eden hızarlar ve kereste fabrikaları kurulmuştur.
Kasabada ziraat işlerinden ziyade hayvancılık, dericilik, kerestecilik ve küçük sanatlarla uğraşırlar.
Gerede, evvelce kendisine bağlı bir nahiye iken sonradan kaza haline getirilen Mengen (O. Bk) ile birlikte iyi aşçı yetiştirmekle tanınmıştır. Evvelce Osmanlı saraylarında aşçılık eden Gerede ve Mengenliler bu sanatı babadan evlada intikal ettirmeyi ihmal etmemişlerdir.
Ticareti; canlı hayvan, işlenmiş deri, tiftik, yün, kereste, yumurta ile demircilik, saraçlık, bakırcılık gibi küçük sanatlar üzerine toplanır.
Gerede'de de debbağlık oldukça ileridir. Civar yerlerden gelen deriler de buranın tabakhanelerinde terbiye edilmektedir.
Kasabada iki kösele fabrikası ile 17 tane imalathane mevcuttur. Bu müesseselerde kösele, vidala, sahtiyan, meşin, vaketa gibi deriler işlenir ve boyanır.
Gerede’de ayrıca her nevi ziraat aleti yapan müteaddit demirciler, Osmanlı ve Çerkes eğerleri yapan Saraçlar, Semerciler ve araba imalatçıları vardır.
Halkın bir kısmı dokumacılıkla da meşguldür. Köylerde evlerin birçoğunda dokuma tezgahı bulunmaktadır. Köylüler giyeceklerinin mühim bir kısmını kendileri dokurlar.
Kasabada hafta pazarı Cumartesi günleri kurulur. Eylül ayının sonunda ve 3 gün devam eden, bu tarihten 15 gün sonra kurulup yine 3 gün süren hayvan panayırları vardır. Panayırlarda, her türlü mal alım – satımı da yapılır. Panayırlara Bolu, Düzce, Adapazarı, İzmit, Çankırı ve Zonguldak'tan gelen kalabalık iş adamları iştirak eder. Bolu, Eskipazar, Gökçesu ve Devrek pazarlarına da mallarını götürüp satarlar. Bu pazarlar ve panayırlar Gerede’nin ticaretinde önemli yer tutarlar. Kasabada Ziraat Bankası Ajansı vardır.
Kasabanın 1954 senesinde ıslah edilen bir termoelektrik tesisatı vardır.
Bir orta, iki ilkokula sahiptir.
Gerede’de sosyal durum ileri ve canlıdır.
Esentepe'de her sene kayak sporu müsabakaları yapılmaktadır. Bu müsabakalara Bolu ve civarından, hatta Ankara'dan birçok sporcular iştirak etmektedirler. Sporcuların kalabilecekleri barınaklar vardır.
Dertli (Bk. İbrahim Lutfi Dertli) ismindeki halk şairi de Gerede'de yetişmiştir.
Sağlık durumu iyidir. Türkiye'nin sıtma görmeyen yerlerinden biridir. Hastahane ve eczane yoktur.
Kasabanın içme suyu evvelce Esentepe, Kavacık ve Asarkale sırtlarındaki müteaddit membalardan künk borularla gelir ve 27 çeşmeye dağılırdı. 1955 senesinde 4,2 Km. mesafeden kaptaj, isale şebeke ve depo tesislerini havi olarak getirilmiş olan içme suyunun 24 saatlik verimi 1253 tondur.
Gerede'nin 10 Km. kadar güney-doğusunda Ilıca Hamamı (O. Bk.) bulunmaktadır.
14 otel, 8 han, 2 hamam, 3 fırın bulunmaktadır. Kasabada evlerin çoğunda kendi fırınları bulunduğu gibi mahallelerde hayırseverlerin yaptırdığı müteaddit çamaşır yıkama yerleri ve 7 tane yangın için su deposu mevcuttur.
İnşaatta taş, tuğla ve Kerpiç kullanılmakta olup ahşap karışık olarak yapılan bütün binalar çatılı ve kiremit örtülüdür. Tek katlı ev %5 nispetindedir. Üç katlı olanlar da vardır. Alt katlarında bulunan ahırlar son senelerde kaldırılmıştır.
Gerede'nin meşhur Esentepe’si 1400 M. yükseklikte ve kasabanın hemen üzerine bulunan bir tepe olup muazzam çamlarla kaplıdır. Asıl ismi Ramazandede olan bu tepeye, güzel bir mesire ve istirahat yeri olması itibariyle Atatürk tarafından (Esentepe) ismi verilmiştir. Burası tabii bir sanatoryumdur. Tepede geniş havuzu andıran ve içinde kayıkları bulunan bir göl, kışın kayak sporlarına gelen sporcular ve yazın ziyaretçiler için yapılmış özel binalar mevcuttur. Bütün Gerede ovasına hakim olan bu tepeden birçok köyler seyredilebilir. Burada akşamın altısından, sabahın dördüne kadar ısı derecesi hiç değişmez. Esentepe binlerce insanın semt semt eğlenebileceği kadar geniş ve çok cazip, çeşitli manzaralarla doludur. Ayrıca, kasabanın etrafındaki kaynaklar, Ciliz Pınarları, Değirmenbaşı gibi yerler de halkın rağbet gösterdiği eğlence ve istirahat yerleridir.
Kasaba çevresinin başlıca mahsulleri buğday, arpa ve yumurtadır. Orman İşletmesi, Ziraat Bankası Ajansı vardır.
Kasaba halkından ayakkabı satmak, ham deri almak üzere civar diğer kasabaların pazarlarına giderler.
İhracat ve ithalatı bilhassa İstanbul'a yapılır.
KAZA - Bolu vilayetine bağlıdır.
Kazanın yüzölçüsü 2666 Km², nüfusu 51244/1955 olup kesafeti 20 dir. Bu nüfusun 43380 i Gerede'de, mütebakisi nahiye ve köylerde oturmaktadır.
Kaza, vilayetin doğusunda olup, kuzeyini Bolu’nun Mengen, doğusunu Çankırı’nın Eskipazar, Ankara'nın Çamlıdere, batısını Bolu'nun Merkez ve Seben, güneyini Ankara'nın Çamlıdere kazaları çevrelemektedir.
KAZANIN İDARİ TAKSİMATI

Nahiyeler Merkezleri Bağlı Köyler
Merkez Gerede (O. Bk.) 90
Dörtdivan (O. Bk.) Çavuşlar (O. Bk.) 32
Yeniçağa (O. Bk.) Yeniçağa 17
Yekün 139

1950 Nüfus Sayımına göre Köyleri
Ada 212
Adakınık 280
Adaköy 306
Afşarıevvel 177
Afşarısani 280
Afşartarakçı 322
Ahmetler 323
Akbaş 219
Akçabey 258
Akçaşehir 232
Aktaş 261
Aktaşkurtlar 482
Asmaca 545
Aşağıdüğer 553
Aşağıkuldan 270
Aşağıovacık 651
Aşağısayrık 280
Aşağıverenbaşı 236
Balcılar 261
Bıçakkınık 487
Cemaller 480
Cümüşmerkez 218
Çagış 231
Çamlık 400
Çal 323
Çalaman 228
Çalışlar 323
Çardak 206
Çavuşlar 365
Çayveren 432
Çayverengüney 376
Çetikveren 341
Çitler 234
Çoğullu 614
Çukurca 446
Çukurveren 958
Dağkara 259
Danişmentler 194
Davutbeyli 177
Demircizapran 442
Demirler 451
Deller 326
Dere 245
Deveciler 294
Dikmen 212
Doğancı 262
Doğancılar 677
Dörtdivan Bünüş 348
Dülger 327
Elveren 359
Enseliler 231
Ertuğrul 358
Eskiçağa 388
Eymür 338
Geçitler 270
Göbüler 323
Göynükveren 642
Gücükler 315
Güney 322
Güneydemirciler 437
Hacılar 256
Halaçlar 285
Hamzabey 752
Hasanlar 206
Havullu 556
İbricak 378
İmamlar 301
İmanlar 302
İnköy 235
Kadılar 559
Kaltakçı 217
Kapaklı 363
Karacadağ 304
Karacadağ Demirciler 430
Kargıbayramlar 396
KayıKiraz 248
Kayızopran 241
Kazanlar 260
Kemaller 306
Kılınçlar 231
Kındıra 339
Koçumlar 393
Kösreli 362
Kurin 418
Kuruca 369
Külef 246
Kürkçüler 378
Macarlar 347
Mankallar 262
Mirgekiraz 360
Mircezapran 284
Mukamlar 239
Muratfakılar 381
Mürdükler 165
Nuhveren 436
Ortaca 443
Ortaköy 280
Ozmuş 425
Ömerpaşalar 250
Ören 305
Salur 747
Samat 698
Saray 256
Sarıoğlu 224
Seyitaliler 127
Sipahiler 192
Sofular 337
Sorkun 267
Sunkurlar 194
Süleler 235
Süllertoplar 359
Şahnalar 282
Şayi 718
Tatlar 311
Tursunfakı 238
Ulaşlar 361
Ümit 271
Verencik 267
Yağbaşlar 392
Yağdaş 387
Yakaboy 312
Yakakaya 412
Yalacık 348
Yamanlar 293
Yayalar 216
Yazı 472
Yazıkara 256
Yelkenler 227
Yenecik 235
Yeniçağa 974
Yeniyapar 198
Yukarıdüğer 310
Yukarıkuldan 326
Yukarıovacık 369
Yukarısayık 285
Yukarıverenbaşı 371
Yunuslar 255
Zeynallar 262

Kaza arazisi kuzeyde 1877 rakamlı Arkut Dağı'nın umumiyetle güneye, batı - doğu istikametinde ortasından Ulusu’yun geçtiği geniş ve hafif dalgalı bir sahaya müteveccih, ormanlarla kaplı yamaçlarından, güneyde 1742 rakımlı Civcan, 1869 rakımlı Benli, batıda 1697 rakımlı Kocabaşı dağlarının da, aynı hafif dalgalı çıplak sahanın güney versanlarını teşkil etmektedir.
Arazinin arızalarını ve birçok vadileri meydana getiren dağlar zengin ormanlarla kaplıdır.
Güney ve batı yönlerine rastlayan DörtDivan Ovası, kazanın en büyük düzlüklerinden biridir. Çağa Gölü (O B.) çevresi de küçük bir ovacık halindedir.
Münakale bakımından kaza oldukça iyi durumdadır. 35 numaralı Ankara - Zonguldak devlet yolu kazayı güney – kuzey, 40 numaralı Bolu - Gerede Ilgaz devlet yolu da batı - doğu istikametinde katetmektedir.
Kaza arazisi hububat, bakliyat, hayvancılık bakımından elverişli olduğundan kaza iktisadiyatı hububat ziraatından başka hayvancılık ve orman mahsullerine istinat etmektedir.

Kaynak:Türkiye Ansiklopedisi Ankara 1956 2.cilt, Sayfa 380, 381, 382, 383
Worl Belgesine çeviren: Ömer ÇAĞLIN.

Sıcak Rüzgar
Kayıt Tarihi : 25.8.2025 13:12:00