Düşünce Devinimindeki Mutluluklar 02

İşte böylesine bir akılcı heyecanla, eğrilikle doğruluğun; erdemsizlikle erdemin, kıyaslandığı anlardan biridir, bu yemekli davet toplantımız.

Şu da unutulmasın ki, Aristo, Sokrates ve Eflatun(Platon) dönemi, bir köle düzeni ve köleci devletler dönemidir. Köle emeğinin, tükettiğinden fazlasını, artık değer olarak üretir olması, Atina Nüfusunun ¾ ünün köle nüfus olmasıyladır ki bu düşünürler, bozulan bu köleci düzeni düzeltmeye uğraşmakla meşguldürler. Bozuk köleci düzeni düzeltmek isteyen ahlakçılarıyla Sami, İbrani grupların monoteist anlayışları gibi uğraşçıdırlar. Ne var ki birinin kaynağı ilahilik iken, diğeri insan aklının müsademesidir.

Kocamış Kephalosun Daveti Sokrat'ın, o insanı kendinden geçiren efsuni anlatışı ile sürüp gidiyordu: “Toplumumuzu toplum yapan erdemlerimizdir” diyordu. Ve devamla; “toplumumuz olmasaydı ne yapardık” diyordu. Sokrat, kendisini dinleyenlerin içtenliğinden öylesine emin oluşçu söylemleriyle, önce sözü yanlışlıklara getiriyor. Sonra da ikinci konu olaraktan paranın ne işe yaradığını, ballandıra ballandıra anlatmaktadır. Ve konu tamda doğruluğun ne olduğunu anlatmaya gelmişti ki, Koca Sokrat az bir soluklanır oldu.

Şöyle bir etrafına bakındı, memnundu pür dikkat herkes kendisine kulak kesilmişti. Kimler yoktu ki davetliler arasında. Kadıköylü Thrasymachus ve öğrencileri Kharmantides, Kleitophon ve diğerleri...

Sokrat konuşurken yerinde duramayıp, birkaç kez söze karışmak isteyen Kadıköylü sofist öğretmen Thrasymachus 'u dinleyiciler; Sokrat'ı sonuna kadar dinlemek arzusunda olduklarından ötürü durmadan engelliyorlardı.

Thrasymachus 'a göre: “Erdem güçlünün işine gelendir. Ve bu yüzden toplumu, güçlülerin yönetmesi doğa kurallarına uygundur” diyordu. Hak dediğimiz olgunun: “Zor kullanmaktan doğduğunu” özenle söyleyişlerle analizini sürdürüyordu: “Haklı ile haksızı, yasalar ayırır” deyip: “yasaları da egemeni olan güçlüler yapar. Neyin yasak, neyin yapılır olduğunu yine güçlüler bize söylerlerdi”, diyor.

Güçlülerin ÖLÇÜSÜ “yine güçlülerin YARARINADIR” diyordu. “Güçlüler bu kendi çıkarlarını, uygarlığa erişememiş toplumlarda yumruk gücü ile sağlarlardı. Uygarlığa erişmiş toplumlarda ise kanun gücü ile sağlarlar” diyordu. Bu söylemlerle ortam, bir anda buz kesmişti.

Onca töre, bilimsel açılıma karşın, bu söyleyişte neyin nesi idi? Bu sözler, duyulmak istenildiği gibi bir söz değildi de. Üstelik davetlilerin törelerini, akıllarını alt üst eden bir düşünceyi ortaya koyuştu bu.

Ve diyordu Thrasymachus; “Her düzen güçlünün işine geldiği gibi kurulur. Tek gerçek güçlü olmaktır. Şu da var ki töre çenebazlarının olduğu her yerde, haksızlıkları, ya büyük ölçüde başarmak lazımdır, ya da gizlice yapmak lazımdır.”

“Ayıplanan haksızlıklar, küçük veya hemen sırıtır veren haksızlıklardır. Toplumlar haksızlık edeni sever ve başlarına getirirler. Halk büyük ölçüde başarılan haksızlıkları alkışlar. Haksızlık etmek başarı sağlar, kazanç sağlar. Bunun içinde haksızlık etmek iyidir” diyordu Thrasymachus.

Bundan dört yüz sene sonra ve bin sene sonra gelecek monoteist dinler bu bakışı bile yakalamaktan uzak olacaklardı. Onlara göre haksızlıklar, öncel bir günahla devir alınmıştı. İnsanların bu günahı bu Dünyada, yüklenici olarak çekmeleri esastı. Buna rağmen yine de, insanlar isterlerdi hiç haksızlık yapmayacaklardı!

Öyle ya erdemsizlik insanların sanki keyiflerinden, kendiliklerinden yaptıkları bir şeydi! Oysa alçak gönüllülükle, içinde bulunulan duruma insanlar katlanmalıydılar! Bu gün bile hala hakkın ne olduğunu bilmeyen üniversite mezunları, kişisel isteklerini; özgürlük ve hak gibi toplumda talep edebilmektedir.

Kişisel istekli olup, özel yaşamla gerçekleşen ve toplumla sağlaşılamayan hakkın; toplumsal bir olgu olmadığını bilmezler bile. Başka kaynaktan gelişle toplumu yöneten Ulül emre itaatçi anlayışlarla, yukarıdaki Thrasymachus’cu düşünce bağdaşabilir mi hiç? Hangisi daha aydınlanmacı bir yol açarı olmaktadır acaba, bir düşünmek lazım?

Thrasymachus açtı ağzını yumdu gözünü. Sokrates çekinmişti. Hafiften bir ürküntü hissetmiş ise de, o bile meraklanmıştı. “ Ey Sokrat! “ diyordu, Thrasymachus: “boş sözlerle bir birinizin önünde yerlere yatıyorsunuz. Doğruluğun ne olduğunu öğrenmek istiyorsan sormakla kalma. Başkalarının verdiği karşılığı da alkış toplamak için çürütmeye kalkma. Sormak, karşılık vermekten kolaydır. Söyle bakalım neymiş sence doğruluk? "

"Sana kalırsa, çobanlar öküzlerle koyunları; efendilerinin ve kendisinin yararına değil de, öküz ve koyunların yararına mı otlatmaktadırlar? "

"Sence, kentlerin başındaki yönetmenler de, sürülerin başındaki çobanlar gibi olup, gece gündüz halkı düşündükleri için(!) , yöneticiler sanki kendi işlerine gelenleri değil de, kentin yararına olanı yapıyorlar öyle mi? " Bizde, bunun daniskası var! Fırat'ta bir kuzu kayıp olsa, idarecilerimizden sormaktır! Asla, aslı astarı olmamış ve olamayacak bir maval ve onlarca büyük öğütçü inancı yalandan birisi de budur.

Madem; “Fırat’ta kuzu kaybolsa, benden sorulur” dusturluydunuz da; sormak lazım bunca kapılan kuzular neden vardı? Açıkçası fakirlikler, yoksuluklar, açlık ve açlık sınırının altında oluşlar; niye vardı? Bu var oluşlar dünden bu güne, neden toplumumuzun sırtına bir zulüm olacakla sarılmıştı?

Hele birde günümüzde; gurbetçilerin para dolandırılma şikâyetlerine karşı sözde duyarlılıkla; ''Fırat'ta kaybolan kuzunun hesabını veririm'' diyen biri oluşla, en yetkili ağıza bu durum şikâyet edildiğinde: “Bana mı danışışta verdiniz o paraları! ” diye azar edişle şikâyetçisinin zılgıt yedikleri hatırlanırsa; bu inançsal söylemin, ne maval bir şey oluşla, avamı bir uyuşturma söylem olduğu kendilik, ortaya çıkar.

“Sen, doğrulukla doğruyu; eğrilikle eğrinin ayırımını dahi bilmiyorsun Sokrat! ” diyordu. “ Doğrulukla doğru, aslında bir başkası için (yöneten, eğrilik yapan için) yararlı olandır. Güçlünün yani yönetenin işine yarayandır. Doğruluk, güçsüz ve yönetilenlerin zararınadır” diyordu. Ve devamla; “Eğrilikse tam tersine oluşla; güçlü olanlar üstün olduğu içindir ki; yönetenler hep güçlünün işine geleni yaparlar.”

“Sen saf adamsın koca Sokrates. Şunu anlamalısın ki doğru adam, her işte doğru olmanın karşılığında doğru olmanın zararını çekerler. Bir doğru ile bir eğri ortak olsalar, bu ortaklıkta hep zararda olan doğru olandır. Doğru adam çok, eğri adam, az vergi verir. Almaya gelince de, iş tersine. Doğru adam az alır, eğri adamsa çok alır. Bir doğru ile bir eğri yönetimin başına geçtikleri zaman; doğru kendisini işe vereceğinden, evine bile bakamaz olur. Doğruluğu onun devlet malından yararlanmasına engeldir. Üstelik hep doğru kalmak yüzünden, kayırma yapmayıp tüm hısım ve akrabalarını gücendirirler”.

“Sen, eğriyi göz önünde tut ki, doğru olmamanın insana neler kazandıracağını anlayasın. Bunun da en kısa yolu, eğriliği sonuna kadar götürmektir. Öyle bir eğrilik düşünün ki, onu yapanı mutluluklara ulaştırıyor. Gördüğü haksızlığa rağmen, eğriliği yapmayanı sefil perişan ediyor. İşte böylece sonuna varan bir eğrilik, zorbalık dediğimiz düzenin ta kendisidir”.

“Zorba, başkalarının mallarını azar azar değil, zorla, toptan alır. Bu mallar, ister Tanrı'ların olsun; ister devletin. Oysa eğrinin yaptığını yapan bir küçük adam, ceza görüp rezil olurdu”. Bu gün devletin kasasını soyanlar, hatırı sayılır mevki ve konumdadırlar. Oysa 1 dilim baklava çalan çocuklarsa 6 yıla mahkûm olmaktadırlar. “O küçük adama, hırsız denir soyguncu denir yağmacı denir. Ama yurttaşların mallarına el sürmekle kalmayıp, onları köleliğe dahi sokup sürükleyenlereyse, bu adlar verilmez”.

“İnsanlar eğriliği, eğrilik yapmaktan değil, eğriliğe uğramak korkusundan ayıplarlar. Eğri adam bu yüzden daha güçlü ve saygın oluşla daha efendi olur. Görüyorsun ya Sokrates; başta da söylediğim gibi, DOĞRULUK güçlünün işine gelendir. EĞRİLİKSE kendimize yararlı olan, kendi işimize gelendir”.

Kallikles de aynı görüşü, ters açıdan savunur. Kallikles'e göre de: “Erdem; güçsüzün işine gelendir. Çünkü haklı ile haksızı ayıran kanunlar çoğunluğun güçsüzlerin yapıtıdırlar. Güçsüzler, güçlülerden korktukları için kanunlar yapmışlar, kendilerini bu kanunla korumaya çalışmışlardır”.

“Tek gerçek güçlü olmaktır. Erdemsizlik doğaldır. Doğaya uygundur. Güçlü elbet ezecek vuracak kazanacaktır. Bu tür davranışlar onun gücünün hakkıdır. Güçsüzler ki çoğunlukturlar. Daha küçük yaşlarda iken eğitimle, erdem büyüleri ile güçsüzleri köleliğe alıştırırlar. Zavallıların yapabilecekleri başka bir şey yoktur. Elbette güce karşı kurnazlık kullanırlar. Güce karşı kurnazlık doğal davranıştır” der Kallikles.

“Tek gerçek güçlü olmaktır. Erdemsizlik doğaldır. Doğaya uygundur. Güçlü elbet ezecek vuracak kazanacaktır. Bu tür davranışlar onların gücünün hakkıdır. Güçsüzler ki çoğunlukturlar. Daha küçük yaşlarda iken eğitimle, erdem büyüleri ile güçsüzleri köleliğe alıştırırlar. Zavallıların yapabilecekleri başka bir şey yoktur. Elbette güce karşı kurnazlık kullanırlar. Güce karşı kurnazlık doğal davranıştır”.

“Güçsüzler de, haklı ile haksızı; kendi çıkarları doğrultusunda belirlerler. Bu yüzdende; çok şey elde etmeyi, haksızlık etmek diye tanımlarlar. Oysa doğa eşitlik tanımaz. Doğada eşitlik yoktur. Oluşum güçlülerin, güçsüzlüğü yok etmesi; sömürüsü ile gelişir ve insanlar arasında da bir çok güçlüler çıkar”.

“ Bu yalanları (hatırlayınız, Thrasymachus’a göre erdem: güçlünün işine gelendi. Doğruluk ve eğrilikler güçlünün işine gelen edimlerdi. Güçlünün kendisinin doğru olması, kendi işine yaramazdı. Güçsüzler, erdeminden ötürü de eğrilikleri yapmazdılar. Bu da eğrilik yapan güçlünün işine gelirdi. Oysa Kallikles erdem güçsüzlerin işine yarayandır diyordu) silkeleyip atarak doğaya aykırı kanunları (erdemi) güçlü olanlar çiğneyip atarlar. Haklı ve haksızlıkların olması doğaya uygundur” der, Kallikles.

Bu, 2470 sene öncesinin tartışmalarından biri ve sadece o dönemin ufak bir diyalogdur. Bu günün sıradan insanının, mahalle imamının, ulemaların düşüncesi ile karşılaştırın bakalım, ne bulacaksınız!

Sürecek