Anlayamama Sorunsalı Üzerine 1

Bir toplumun elbet yazar ve okurları vardır. Ancak, o toplumun yazarlarında ve okurlarında bulunan belli bir asgari paradoksları da, vardır. Bu paradoks okunmuş olana vukufiyet sizliğin düşüklüğüdür. Yazılan konuyu anlamaktan çok, sizin kodlarınıza hitap edip etmediği bağlamında o yazıyı ele alıp eleştirir ya da över olma şanssızlığıdır bu. Bu paradoks ne kadar yaygınsa, bilmezlik de, o kadar diz boyudur.

Elbette bu türcü duyarlılık sığlığı içinde olan kimi okurlar, aynı sığlıkla yazıp ya da eleştiri yapar olacaktırlar! Her söyleneni kendi ezber inançsal değer kodlarının skalasına vurup, bunu kabul ya da reddedeceklerdir. İnsanın bir öğrenmeyi önceki algı skalasına vurması kadar, tabii bir şey yoktur. Ne var ki, insanın farklı olanı da öğrenmek gibi, okunan bir konu alanını anlamak gibi ve bu alandaki ölçebilirlik skala sandansını artırmak gibi bir gereksinimin içinde de, olması gereklidir. Bu tür bir gerekliliğin bir aydın işi olduğu anımsanmalıdır. Ve aydınlanmanın insani oluşumuzla, toplumsal bir yurttaş oluşumuzla, beraber kavranan, bir sorunsalımızın olduğu da, unutulmamalıdır.

Bu konuların bilinirlik ilgiselliği, bilimsel alanda, bilim felsefesinde, çağdaş düşüncede ve düşünce tarihi boyutunda olduğu gibi inançlar alanında da daha çok olmaktadır. Genel yaygınlık bağlamında bilimsellik, insanların pek biçimlendiği bir tutum değildir. Ama inanç olgusu, her değerdeki insanın az çok aşina olduğu, en büyük paylaşılan, üzerinde şöyle böyle olumlaşması gerçeklenebilir bir ortak paydadır. Onun için ben de örnekleri bu ortak sosyal kültür alan değeri içerisinde, seçeyim.

İnançlar üyelerine (inanırlarına-müminlerine) kendi algısını dayattığı zaman, kargadan başka kuş tanımama takıntısı ile pek çok üye, bu özeldeki bilmelerini saltık sayıp, bu alandaki diğer inançlara ilişkin ön yargılı bilmezliklerinden ötürü, dışarıya paranoya ihraç edebilmektedirler. Söz gelimi siz bir özel inanç belirtmediğiniz halde; genel manada zekât, sadaka, din için savaştan (cihattan) bahsettiğinizde dahi insanlar, hep kendi inançlarını, anlarlar! Ya da bir bilmez oluşun bilgiçliği ile kişiler konuyu; kendilerinin tek ve yarım yamalak bilebildikleri bu kendi inanç alanlarının olguları üzerine, çekmek isterler.

Oysa bu sayılan kavramlar ve diğer benzeri tanımlamalar, bütün inançlar içinde, hem aynıdırlar; hem de aynı olmanın, biraz değişmişi olmanın benzerliğiyle tıpkı ve mutlaka vardırlar. Bir kere inançlar bunları, kendilerinden önceki sosyal yapılardan almıştırlar. Söz gelimi namaz, asla bir dinin otantik özel tebliği değildir. Ya da o dinlerin tebliğcisi, bir konuyu belirtmemiş dahi olsaydı, o konu hiç bilinmiyor, hiç yapılmıyor olmayacaktı. Bilinir ve yapılır olanın süren bir devamı bir ibadetçi ritüel şekli olmaya devam edecekti. Çünkü tebliğ edilmediği halde süren, bir çok inançlar vardır.

Bu ibadet biçimleri, sistemsel dinlerden çok çok önce, kültürler içinde çeşitli biçimde sürüp gelen yaygın olacaktan süren, ortak temaların konusudurlar. Dinler bu örnekçeler üzerinde devinerek, örnekçeleri eğip bükerek, kendilerine özgü gerekli değişmeleri yaparlar. Böylece inançlar var olan malzemenin üzerinde, kendi anlayışlarını ortaya koyabilmişlerdir. Siz bu önceden beri var oluşa ilahi kaynağın tekliği olgusu ile bakıp, tek kaynağın süregelen bildirisinin orada, burada dağılmış bir nicelenişinin ispatı olduğu savlı anlatımını diyebilirsiniz. Kimsenin bir diyeceği olamaz. Bu tutum kişi öğrenmesinin ve kişi anlamasının, kendi sınırlılıklığı olmaktan öte hiçbir anlam taşımaz. Ve kişilerin tarihi gelişmeleri bilmez oluşuyla eşdeğer bir konum durumudur yapacak da bir şey yoktur.

Söz gelimi abdest kültü, yani su ile arınma (abdest-vaftiz) : bir inancın kendisinden önceki kültler içinde olduğu gibi:ateşle arınma, toprak ile arınma (İslamda teyemmüm) , zeytinyağı ile arınma, taş ile arınma (taharet) genelci bir dini inanmalı, motifçi dinsel işlemlerdendirler. söz gelimi Nil'e atılarak arınma, Ürdün ırmağına daldırılma, Ganj'da yıkanma gibi arınmacı, temizlenmeci, taharetçi uygulamalardı. Abdest, bu işin dar ve özel inançlar içindeki anlamıyla, o inancın kendisinden başka olan inançlara benzememesi, o inançlar gibi (hırıstıyan -yahudi-müslüman veya putperestler gibi) olmamanın ayrıntılaşan, özel formlarıdırlar. Ufak ayrıntılar o inançların diğer inançlara benzemesini önleyen, işin haram olması ilke, boyutudur.

Yine namaz Zerdüştü vs. gibi inançların yanı sıra, Hinduizmde de, vardır. Hatha yoga içeriğinden bir bölümdür. Asanaların (duruş alan, pozisyon alanların) yaptıkları kişinin, bedensel ve zihinsel düzenleşmesini sağlayan ve kişilerin sakin sessiz ve rahat duruşlu kalabilmeleri için kişi yaşam hali biçimlenişidirler. SanskritçedeSurya Namaskara” vardır. Surya Güneş; “namaskara” ise “selamlama”, “bağlantı” demektir. Yani bedenden akan güneş enerjisini canlandırma sembolizmidir.

Söz gelimi, namaskar mudra, deyişle ayaklar bitişik dik olarak ayakta dururlar. Yine surya namaskar da, kollar yukarı doğru kaldırılır. Diz bükmeden gövde kalçadan bükülerek, öne eğilinir avuç içleri yere bakar. Yine aynı formasyon içinde bir ara figür olacaktan el ve ayakları aynı yerde kalacak şekilde, dizler yere konur, kalça topluklar üzerine oturur. Bu arada bir başka motifle alın yere konur. Daha devamı vardır ama konumuz bu değil.

Sadece inançlara ilişkin bir konu bahsi açıldığında, yazar genel inançtan bahis ederken insanların sırf kendi özel inanmasını anlamalarının ne kadar sığ bir bilinç düzeyi olduğunu belirtmek için bunları örnekledim. Eğer size bir Mitra inancını saysam, karşınızda bir İsa mı, yoksa Musa mı; karşınızda Hırıstıyanlık mı, Müslümanlık mı olduğuna şaşa kalırdınız. Bu selamlama türü zaten bir padişah, bir firavun, bir sultan, bir kral, karşısında ve hala da yapılan, on bin yıllık farklı formatlı formasyonların biçimlenmiş özelleşmiş halidirler. Bir sevgili karşısında diz çökerek yapılan (selamlama) biçimine de reverans denir.

Sürecek