A Şair Baba Bey Şakir Rusçadan Transkrib ...

BABA BEY ŞAKİR

Azeri şair Baba Bey Şakir’in 1780 yılında Karabağ’ın Mehriban kentinde Bey ailesinde dünyaya geldiği ve 1845 yılında da öldüğü tahmin edilmektedir. Kasım bey Zakirin yakın dostu olmuştur, Zakir Baba beyin vefatı münasebetiyle meşhur “Maddeyi-Tarihi-Baba Bey şiirini yazmıştır. Baba Bey’in çok az miktarda satirik ve lirik eserlerinin olduğu bilinmektedir. Onların bir kısmı Aruz, diğer bir kısmı da hece veznindedir. Satirik şiirlerinde fitnekar beyler, cehalet yayan ruhaniler, rüşvetçiler, zulmeden memurlar, komutanlar, yöneticiler, vb. yüksek rütbeli devlet memurlarını tenkit etmiştir. Şairin şiirleri, Mehemmed Ağa’nın da şiirlerinin yayınlandığı Müctehidzade’nin “Riyazül-Aşikin” isimli kitabından transkribe ederek sizlerle paylaşıyorum. Transkribesini yaptığım koşma, geraylı, hiciv ve tenkit şiirlerinden bazıları aşağıdadır.

KOŞMALARINDAN

AY MEDED

Mürği-ruhum tende durmaz, dövr eder
Yene canan düşdü yâda, ay meded!
Garib ölke, baş yastıkda, göz yolda
Kimim var ki, yete dâda, ay meded!

Diyari-gurbetde men behtikâre
Bir derde düşmüşem, bulunmaz çâre
Bilsem, bâdı-sebâ yetirer yâre
Çekerem bir kelbi sedâ, ay meded!

Sübhü şâm gözümden tökerem kanlar
Görüb yar, müsâhib üzümti danlar...
Her diyara kefle işler, yâranlar
Gelen yohdur bu berbâda, ay meded!

Gözden saldım gözellerin cemini
Yakub’un bağladım derdü gamini
Seyü-eşkim tutdu rûyi-zemini
Tapmadım, eyleşem, âda, ay meded!

İzn olmadı, kucam ince belinden
Öpem dodağından, emem dilinden
Men Şakirem, bir zalımın elinden
Cavan ömrü verdim bâda, ay meded!

YETMEDİ

ŞÂmü seher kan süzüldü didemden
Razi-dilim perizâda yetmedi
Gâh yalvardım, gâh döşendim pâyine
Kar gûşine nâle, sedâ yetmedi

Tora saldı canan gönül kuşumu
Aldadıban serden aldı huşumu
Katdı felek kovğalarla başımı
Rehme gelib yâr imdâda yetmedi

O gözleri şehla, kâmeti beste
Anlamaz, ne çekir Şakir şikeste
Didâri şövkünden düşübdü heste
Ömür keçib, bir murâda yetmedi

ÜSTÜNE

Karadır üzümüz hakk dergâhında
Kef üste kef geler damak üstüne
Vilayet meğşuşdu, zülm bihesâb
Bir üz de salarık yamak üstüne

Bu dövranda hüner söhbeti bitdi
Bereket keyb oldu, kişilik itdi
Keremli kişiler rehmete getdi
Kelef çözelendi yumak üstüne

Naibler mahalı hali tapdılar
Beyzadeler kend - keseyi çapdılar
Daşdan yumşak ne gördüler, kapdılar
Kapkara yahdılar dümâğ üstüne

Çuham çula dönüb, yırtılıb kürküm
Keçib boğazıma sürtülmüş börküm
İnsafdan, mürvetden danışsa her kim
Töküler yüz yerden çomak üstüne

Kimin ki başından aşardı varı
Tapılmaz evinde bir çanak darı
Yollanak Tiflise, tapak serdarı
Heremiz bir yandan cumak üstüne

GERAYLILARINDAN

GELMEZ

Ne müddetdi o biilkâr
Menimle göz-göze gelmez
Boş, bihude sözden ötrü
Yar yarınnan söze gelmez

Eşkine can vere-vere
Müştâk idim o dilbere
Tor kurmuşam nâhâk yere
Ahu olub düze gelmez

Az kalıb ki, fitne-feli
Şakiri eyle deli
Kapı-kapı gezer eli
Şakın eleye delı
Yön çevırıb bize gelmez

HİCİV ŞİİRLERİ

KUBERNİYA BİNA OLANDAN BERİ

Kuberniya bina olandan beri
Oğrunun her biri bir hane dönüb
Yoh yetişen arza, divân eyleyen
Dağılıb vilayet, virâne dönüb

Murovlar buyurur oğurlayın at
Naçalnikden eylemeyin ehtiyat
Olmaz Uruslukda eylemek isbat
Onunçün tülküler aslane dönüb

Dehi bizde kalmayıbdır day, dana
Gedirik serdare yetişdik cana
Olubdu oğrular sahibi-hana
O ki ev sahibi, mehmane dönüb

Var idi on atım, iyirmi malım
Kerez, bir tövr ile keçirdi halım
Yığıb bir hal ile apardı zalım
Kapımız sovrulmuş hırmâne dönüb

Bu esrde olan sahib-ihtiyâr
Tamam oğurlukda olubdur pergâr
Yatmayıb sübhedek dartar ne ki var
Karabağın malı bostâne dönüb

Kalmışık meettel sultanlı, hanlı
Eger bele keçse, kalmaz bir canlı
Kürün o tayında olurdu kanlı
Şimdi bu dağılmış Şirvâne dönüb

Deyirler bu saat Kanlı İsmayil
Bir milyon dövlete olmayır kayil
Kesib Eriklini misli-Ezrayül
Bac alır her gelen kervâne dönüb

Resuldan şerm yoh, Allah’dan da bim
Allah rizasına danışmaz heç kim
Karabağ düzelmez, menim azizim
Çünki öz ehlimiz şeytâne dönüb

Emiraslan idi evvel talançı
Gece-gündüz kırke gezen dilençi
Uzun nefes, mütekellib, yalançı
Şimdi alem Emiraslane dönüb

O ki Şahnazoğlu hamıdan başdı
At Rehmin oğlu ile yoldaşdı
Kelenterli Göyüş, şirvanlı Daşdı
Ağammed kardaşı Kurbane dönüb

Bu dörd-beş dananın elinde zarık
Apardı her ne var küttaütterik
Zülm ifrat, menzil irağ, at arık
Karadağlı bize Tehrane dönüb

Murovlar oğrunu buyurur günde
Girin puskusuna, gözleyin gende
Görün sala bilirsizmi kemende
Heç demez, it oğlu ceyrane dönüb

Bu ne kubernator, bu nece serdar? !
Dağılıb vilayet, oldu tarımar
Celdlenibdir rüşivete murovlar
Helkin işi ahü efkane dönüb

Bundan ekdem eller gederdi dağa
Mehebbet eylerdi düşen konağa
Şimdi gede bilmez evden irağa
Kişiye dövleti zindane dönüb

O ki Efetlinin özgedir karı
Tamam olarındır ölkenin varı
Razıyık vereler bize bir harı
Bir edna gedesi sultane dönüb

Karabağ’ın heramisi, yalanı
Üste düşsen danışmazlar yalanı
Şimdi derler tekellübde
Kolanı Cemilliye, Kürdüstane dönüb

Rzakulu oğlu Şirvanlı Sefi
Nesibin, elbette, veribdir defi
Dağıdır ekmişe, alır eşrefi
Her biri bir tülek terlane dönüb

İmirliler-Sübhanverdi uşağı
Bir gece evinde yohdu yatmağı
Kem olmaz evinde oğru konağı
Hamsı İsmayıla, Zamane dönüb

Kızılhacılılar gezer eşşekli,
Altı köhlen atlı, yanı yedekli,
Sarbanlı, Şatırlı, hem Recebbegli,
Genceli Sadığa, Kurbane dönüb.

Sesinden guşumuz batıb atlının
Kimdir yete feryadına kendlinin
Küllühüm Karabağ, Bayehmedlinin
Elinde bendeyi-fermane dönüb

Pirimeli, Hesenli, Nayibalılar
Kovzanlı mülkünde olan ne ki var
Gelir her terefden misali-bazar
Mal alan, mal satan meydane dönüb

Şerm, heya kalmayıbdır bizlerde
Oğurluk, hudkeşlik olub biperde
Onunçün düşmüşüz here bir derde
Tapılmayır çörek, dermane dönüb

Deyil burda olan işlerden agâh
Bele melum, edaletli padişah
Halkın feryadına yetişsin Allah
Bu dövran bir özge dövrane dönüb

Rusçadan Transkribe Eden: Celil ÇINKIR