A Şair Amani Rusçadan Transkribe Edilmiştir

AMANİ
16. yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan’ın kadim ve güzel Bayburt mahallinde doğan ve 17. Yüzyıl başlarında vefat eden şair Amani, gazel, koşma, bayati, rubai ve diğer türlerde görkemli ve ölümsüz eserlere imza atmıştır. Gazel ve rubailerinde Fuzuli’den etkilenmiştir. Azerbaycan edebiyatında manzum hikâyecilerin önde gelenlerindendir. 1983 yılında aldığım ve orijinali Kiril alfabesiyle yazılı olan Amani isimli kitaptan dilimize transkribe ettiğim bazı şiirleri sizlerle paylaşmak istiyorum ve bu vesileyle de Amani’yi rahmetle anıyorum.

Amaninin Eserlerinden Bazıları

GAZELLERİNDEN

Arz ela gar tuşsa macal ey saba
Halımı cananıma bahri-huda

Söyle anın kibi giriftari-hicr
Bar açabum kim, ola bu dahr ara

Hiç kam olmaz, keremin bahridin
Tapsa nava gatraca ol binava

Bad imes ar padişahın lutfidin
Gurb magamıga yetişgey geda

Mehri-ruhindin görünan zarralar
Bardurur ayineyi-gitinuma

Guyi gubarı ululabsar uçun
Boldu azal gısmatida tutiya

Har nece yar etsa Amanige cövr
Canige bar minneti-bimunteha

KASİDELERİNDEN

Aslanı Hagg-Tealanın Haydari Safdar Alidur
Canişini Mustafa’nın sakiyi-kövser Alidur

Fatima’nın Tacı-sari, Hasan, Hüseyin sarvari
Zeynalibadin rahbari, şafe’i-mahşar Alidur

Bagiru Sadıgın şahı, Kazimu Rizanın mahi
Cinnu insin muddeayi, Haceyi-Ganbar Alidur

Mö’cuzat bahrina dalan, galmışların elin alan
Azmışları yola salan, gatili-Antar-Alidir

Dermanı derdi-nihanın, bayanı elmi-Gur’anın
Sultanı iki cahanın, fatehi-Hayber Alidur

Olan Kab’ada mövludi, tanın zati-ma’budi
Fakir Amani maksudi, sahibu sarvar Alidur

Bizi bu dine yaturan, gayri aradan ituran
Gönül istegin yeturan, gutbi-aranlar Alidur

TERKİB-İ BEND VE TERCİ-İ BENTLERİNDEN BİRİSİ

Haddum değil eylamak temenna
Hüsni cilavatini faamma
Lütf eylasa vahib-ül ataya
Eynum benihanu aşikara
Mir’ati hayalida tamaşa
Aksini eda bevachi-a’la
Ma’zur dutun ki, lafı-bica
Urmagları eşg edar tagaza
Sarmaye-yi dünya birle ugba
Aşıglara sıdgdur na govga
Gat’eyla taallugi ki, ma’va
Lutf ola samada çun Masiha
Ta elmu amal barabar olmaz
Bu atifeler muyassar olmaz

Heç kimse işi cahanda itmam
Tapmas, akar olsa has akar am
Ra’yince tolanmaz ise ayyam
Sabr ile gözat nolur sarancam
Eşg ateşi görmegen beagsam
Gar goysa min il irur hanuz ham
Tövfi-haramiga bagla ehram
Ey dil ki, tapaysın agibet kam
Yuz şukr ki, bir uzari kulfam
Can turgina gurdu zulfdin dam
İfham ola goncasidin ibham
Ayyam eda fitne eynidin vam
Aşıglara bizdin olsun e’lam
Rusvalıga taşdi saldug azbam

Bu fırgaya tank imiş çu namus
Saldug anı kunci-habsa ma’yus
Çun ömre asasi-ustuvari
Yoh, eşge geçurgilen madari
Gör tuşse menim sarı kuzari
Cananumın, ola can nisari
Daim çakaram bu intizari
Cismim ola kuyinin gubari
Gamdur gönülün çu gamkusari
Bilmez ki, nadur farah şuari
Fattan gözünün gönül şikari
Ta olmadı, tapmadı garari
Eşk ile gerek kim, iftihari
Farg etmeye gurbu bo’di-yari
Ya Rab, bize deyl ile nahari
Mestana geçir, ne bihumari

Kim mahv ola hastlig magami
Laya’galu mast olag mudami
Divanevu mastu labuali
Gezmek çu degil cahanda hali
Goygil gönüla, abas hayali
Tark eyla havayi-mülkü mali
Bu bazmda sadr ila niali
Yeksan sayu çekmegil malali
Ol kimini sevgilen, misali
Tapılmasa, olmaya zavali
Gar isteye hicr ya vusali
Ol gabilu gılma gilu gali
Arz etmek ona olamı hali
Tapsag, masalan, akar macali
Yoh eyleme, bagban cidali
Payanda degil bagın nihali

Çun sahibi beş gun eylemez hasb
Bir yahşı suluk eylegil kasb
Peymana dolanda ey yekana
Bahmaz çu bahar ile hazana
Merdana olan gerek cahana
Bel baglamaya muhannasana
Öz halı bile tavakkulana
Govgasidin eyleye karana
Bar minneti möhnetin bu cana
Muddatlar edibdur aşiyana
Ötgeç gamı-eşgdin fasana
Ahum şarari çakar zabana
Gan yaşumi eylagac ravana
Damanuma dama dana-dana
Gar bolmasa nagmayi-çagana
Efganumi bitakallufana

Pervaz gılım batarfi-ahenk
Bîminneti-mutrib az dili-tank
Başumge çu duşdu eşgdin zil
Emraza verur şefayi-acil
Her zerrege olsa lutfi şamil
Hurşid ziyasin eda hasil
Gasb eyladilar gamu afazil
Uşşag navasidin masayil
Cananumı görsem ar mugabil
Asan olur ugdehayi-muşkil
Manzuri-nazar olandin, ey dil
Göz çamhalimagca olma gafil
Sarmayeyi-eyş saya agil
Eşgin gamı gönlün etse manzil
Hoş dövlet irur ki, gılsa gatil
Magtullariga bizni dahil

Ta haşr gunu olag numayan
Bu martaba birle beynal-agran
Canana yolunda canfaşanlıg
Etkan yete zövgi-zindaganlıg
Bar eşgida şarti-imtahanlıg
Cövrunu çak, eylama faganlıg
Rusvalıga yoh çu hiç danlıg
Ni galdı dahi degay nihanlıg
Ayyamidin umma mehribanlık
Bir neçe gün olma kamranlıg
Efsusunu bizge armaganlıg
Gönderdivu getdi novcavanlıg
Ol arizi görmegen zamanlıg
Har oldu gözümge gulustanlıg
Eşgi gamı oldu çunki canlıg
Şukrini eda atay ni yanlıg
Ya Rab, bu asiru zar Amani
Avaravu bigarar Amani

RUBAİLERİNDEN

Munis mana yoh gayri-hayalın cana
Ya Rab, bola kim, görem camalın cana
Hicran sitami sazasıdur gönlümün
Çun bilmedi ol gadri-vusalın cana
*
Elminetullah ki Amanige nasib
Vasl oldu bakami-dili-bisabru şekib
Hicr afatidin hadis olan gam getdi
Barragmi-ragibid-duni-purmakru ferib
*
Men zari, Amani, natavan eyladi şeyb
Ma’çubeyi - abnayi-zaman eyledi şeyb
Nakam bekami-duşmanan eyledi şeyb
Algisse ki, binamu nişan eyledi şeyb
*
Ey servi-huramide, çu oldun sarmast
Sarmastligin yeturdi tövbamga şikast
Başınçun alimin kasma damanındin
Zira ki, ayagdin tuşuben oldum past
*

TUT’A VA TAKBEYMLERİNDEN

Bil yagin kim, garibin alamda
Eknini bit yeyaru malını it
Gibdasizlig adamindin oluri
Za’faran gıymetige sarf şibit

Mehmanı aziz gör mö’min
Filmasal garçi bolsa ol kafir
“Akramuz-zeyfe” mucibi birle
Ne’matu hidmatin eder vafir
*
Rahmat sahabi dik gamu ahbabi-birgiga
Olmuş panah sayeyi-ali tabarinuz
Bu atifat umidige tapubdurur şaraf
Gurbi-civari-dövletige haksarinuz
*
Bir iki kimse uçun el ve gunu
Bir bire salmag imes heç layıg
Her kimi gözle, şaha, gadrince
Ta gamu halga bolaysin fayig

Lutfun uşşaga panah oldugu damdur Arasat
Naumid olmaya heç kimse zi alidaracat
Her ne kim, mumkun irur, fani olur, ya sane
Sendin özkige sazavar degil zatu sıfat
*
MESNEVİLERİNDEN BİRİNİN ÖZETİ

İbtida nama nami-hayyi gadim
Oldu bismillahi, rahmani rahim

Her ne iş kim, başlasa ahli-sabi
Şart odur ki, eda bu ismi delil

Anbiyavu ovliya Gadri-Rafi
Tapdılar bu ismini eylab şafi

Aferinaş haddi irmez bil yagin
Zikri-şükri-lutfi-rabbil-alemin

Zahiru batin gamusin çun bilur
Mahzi-heyr irur her işi kim gilur

Bar umidim kim, Kerimi-zülcelal
Muddaanı hasil ede bisual

Ya ilaha, bir kamina bandayam
Purkunahu acizu şarmandayam

Köre bilmen böyle muztar könlümü
Gıl ganaatdin tâvankar könlümü

………………………………………….
……………………………………………..

Ol kim yanar oldu etdi gulzar
Namrudini eyledi nikunsar

İbrahimi eyledi sarafraz
Eşyanın içinda etdi mumtaz

Etdi betufeyli-heyli-Musa
Fironilari –gerigi-derya

Nuha veruben nicati tufan
Gurtardı zi çanki-badsegalan
*
KOŞMALARINDAN

Zayirundur ovliyavu atgiya
Hocceti-Samin, Ali, Musa, Riza
Köz tikubdur gapuna şahu geda
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Rovzeyi-pakın ki, bar raşki-cinan
Her ravagidur malayık aşiyan
Zahiru batin sana irur ayan
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

İnsu cini şeydavu bitabın senin
Cennet ehli cümle ahbabın senin
Amini-zamindur algabın senin
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Çun şefi’ul-muznibinsen ya imam
Bu seadet bizke bes yövmul-gıyam
Bar adın birdi-malayik subhu şam
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Ey zarihin gıbleyi-hacat olan
Nitginin tutisige mir’at olan
E’tisami-uzri-tagsirat olan
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Gulşenindin huru gılman gul deren
Gunbedindur gunge her gun nur beren
Tövfin edanlarga har dam feyz iren
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Rovzene ruhul-emin farraşlıg
Etse, tan irmes ki, bar sırdaşlıg
Mehr eder görgeç yuzun haffaşlıg
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Gutbi-afag oldu har bir hadimin
Bazkeştidur gapun, har hadimin
Arzi-hal irdi garaz iradimin
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Bar malayik birle bihadd beşer
Hamsabag hafizların şamu sahar
İzlerinin tozi mazagul-basar
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Her seher muglar yiler alhanidin
Ehli-derdin dideyi-giryanidin
Ahsa aşkı, yol tapar dermanidin
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Gatreyi-aşkın edan durdanalar
Oldilar şem’in körub parvanalar
Can verurlar raşkdin farzanalar
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Talibani-elm har tadrısda
Ekseri dersi ohub tahsısda
Cem’ olurlar meclisi-takdısda
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Habbaza carubkaşlar muttasil
Eylemişler sahnidin huldu hacil
Varidindin zayil olur rengi-dil
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza

Bar Amani şarmsaru rusiyah
Afvı-tagsiratı uçun uzrhah
Eylamiş lutfun bedargahi-ilah
Höcceti-Samin, Ali, Musa, Riza
*
Bahar oldu taze guller açıldı
Sarvinazım, sallanuben seyr ela
Şukufe övragı har yan saçıldı
Sarvinazım, sallanuben seyr ela

Can baslanur e’tidali-havadin
Dardlu olan çekmez minet davadin
Her magamda gulag dolar navadin
Sarvinazım, sallanuben seyr ela

Muassardur andalibdin nalalar
Sarmış incu sabza uzra jalalar
Eşg odundin daglar goymuş lalalar
Sarvinazım, sallanuben seyr ela

Her sahfasın tartib etmiş kulun geyb
Öyle kim, heç tapmag olmaz anda eyb
Ganimatdur yetişmakay vakti-peyb
Sarvinazım, sallanuben seyr ela

Yaz faslında sahar guşlar alhani
Medhuş eder idrak edan insanı
Bitakalluf hurram olsun Amani
Sarvinazım, sallanuben seyr ela

Agzın sirrin gonca guya eylemiş
Gamzan sehrin nergis peyda eylemiş
Laleni ruhsarın rusva eylemiş
Sarvinazım, sallanuben seyr ela

Hurram olmuş sabzalardin her vadi
Andelibi nalan etmiş gul yadi
Hacil etgil ar’ar ile şumşadi
Sarvinazım, sallanuben seyr ela
*
Yuz surub kedar oldug imama
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela
Yol verdi, maşvarat etduk kelama
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Bu yol gedan kılmaz lafi-kazafi
Canu dildin olur sufiyi safi
Yetmiş haccdır İmam Riza tavafi
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

İnsu cinn ol hazretin bitabidur
Samini-zamin anın algabidur
Ka’bayi-dil rövzesinin babidur
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Astanidurur mulku-aşiyan
Anda zairler taparlar taza can
Bu seadetdin bolub ahli-cinan
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Gubari-kuyinin çohdur havasi
Ona yeten tapar gamdin hilasi
Zairi olan olur haslar hasi
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Eltafidin bir gatradur deryalar
Rövzesida bina olur a’malar
Dergahında vardır yuz min Şeydalar
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

İki alamda sarafraz olmaga
Taalluglardin biniyaz olmaga
Gece-gunduz zikre damsaz olmaga
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Ummid oldur ki, yuz dergaha yete
Bu menlik mehv olub can şaha yete
Şahına yeten nefsin Allah’a yete
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Mö’cuzunun yohdur haddu nayani
İzhar etmak olmaz sirri-nihani
Vafa gılmaz çun heç kime bu fani
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

İki saymaz haggın birligin bilen
Hasta yatmaz menlik da’visin gilen
Bilmak uçun şa’ni hagigat ilen
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

İki alam şahanşahıdur ol şah
Yuzun ona dutana olur penah
Hevf imas gar yer yuzun dutsa sipah
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela

Vird eylegil hagigin Gur’anı ilen
Ziyarat şartını bayani ilen
Afvı-gunah uçun Amani ilen
Sidgi rahbar edib gönlü azm ela
*
HARAYLILARINDAN

Tövfi kuyine irmeke
Gönül daim niyaz eyler
Mahabbat gulun dermege
Can bülbülü parvaz eyler

Eşg odunun sönmez közü
Ecnebi bilmez bu sözü
Mevcuddur her şeyde özü
Gah niyazu gah naz aylar

Haki payına mayılam
Astanida sayılam
Kahru lutfuna gayilem
Garak yoh, garak az aylar

Aşıgler sılkında olan
Pakbin bolmas bigüman
Banzar ona kim, bir nadan
Taharatsız namaz eyler

Amani sen onu tani
Geyrini saygilen fani
Eşgida sadıg olani
Agıbet sarfaraz eyler

BAYATİLERİNDEN

Bagça barın arzular
Aşıg yarın arzular
Har na kim dünyada var
Öz migdarın arzular
Mahabbat meydanıda
Mansur darın arzular

Cananum dak can az var
Aramızda min raz var
Anda arku naz varsa
Mende aczu niyaz var
Hazar et gönül guşu
Kaminda şahbaz var

Yuzun göz rövşenidur
Zülfün can cövşenidur
Hayalın ilen gönlüm
Mahabbat gövşenidur
*
Yuzun gül hulasasi
Lebin mul hulasasi
Anbarafşan kakilin
Ter sünbül hulasasi
Yazılmış da zatın
Cüzvü kulu hulasasi
*
Amani isimli kitaptan transkribe eden: Celil ÇINKIR

30 Aralık 2012