28 aprel 1920, ruslarin novbeti 'tohfesi ...

28 APREL 1920-Cİ İL...
RUSLARIN NÖVBƏ Tİ “TÖHFƏ Sİ”:
AXC-nin DEVRİLMƏ Sİ

ADR-in yaranması, inkişafı və bütün dünyada tanınması bə dnam qonşularımız ermə ni və rusları narahat edirdi. Tarix boyu Azə rbaycan ə razisini işğal etmə k istə yə n ermə ni və ruslar yenidə n öz fitnə kar ə mə llə rinə ə l atdılar.
Azə rbaycan hökumə tinə siyasi və diplomatik tə zyiqlə ri güclə ndirə n Sovet Rusiyası milli hökumə ti devirmə k üçün bolşeviklə rdə n və Azə rbaycan ə razisini işğal etmə yə çalışan ermə nilə rdə n istifadə edirdi.
1920-ci il aprelin 21-də Qafqaz cə bhə si komandanlığının XI Qırmızı ordu rə hbə rliyinə və Volqa-Xə zə r donanmasına göndə rdiyi 490 nömrə li direktivdə aprelin 27-də Azə rbaycan sə rhə dlə rini keçib 5 gün ə rzində Yalama-Bakı ə mə liyyatını yerinə yetirmə k ə mr edilirdi. Aprelin 23-də Qafqaz cə bhə sinin komandanı Tuxaçevski və Hə rbi İnqilab Şurasının üzvü S.Orconikidzenin imzaladığı 52 nömrə li ə mrdə göstə rilirdi ki, “XI ordunun son və zifə si Bakı quberniyasını tutmaq deyil, Azə rbaycanın bütün ə razisinin tutulması hesab edilsin.”
Bakı bolşeviklə rinin nümayə ndə heyə ti A.İ.Mikoyan başda olmaqla Azə rbaycan xalqı adından XI Qırmızı ordunu Azə rbaycana də və t etdi. Aprel ayının 25-də n 26-na keçə n gecə XI Qırmızı ordu hissə lə ri Azə rbaycan Xalq Cümhuriyyə tinin sə rhə dlə rini keçdi. Yalama stansiyasında 2 saatlıq döyüş Azə rbaycan hə rbiçilə rinin mə ğlubiyyə ti ilə nə ticə lə ndi.
1918-ci il aprel ayının 27-si axşam saat 1100-da Azə rbaycan parlamenti özünün son iclasına toplandı. M.Ə .Rə sulzadə başda olmaqla digə r müsavatçıların kə skin etirazına baxmayaraq, sosialist fraksiyasının və ona yaxın olan digə r fraksiyaların tə lə bi ilə nahaq qan tökülmə sinin qarşısını almaq mə qsə di ilə hakimiyyə ti aşağıdakı şə rtlə rlə Azə rbaycan komunistlə rinə tə hvil vermə k qə rara alındı:
1) Azə rbaycanın tam müstə qilliyinin qorunub saxlanılması;
2) AK(b) P-nın yaratdığı hökumə tin müvə qqə ti orqan olması;
3) Hökumə t idarə lə rində olan qulluqçuların və zifə lə rində qalması;
4) Hökumə t və parlament üzvlə rinin hə yat və mülkiyyə tinin toxunulmazlığının tə min edilmə si;
5) Azə rbaycan siyasi partiyalarının tam sə rbə st fə aliyyə tinin tə min edilmə si;
6) Azə rbaycan ordusunun saxlanması;
7) Rus ordusunun Bakı şə hə rinə daxil olmadan də mir yolu ilə Türkiyə nin kömə yinə getmə si.
Lakin parlamentin qə rarından bir neçə saat sonra 1920-ci il aprelin 28-də rus qoşunları- XI ordu hissə lə ri Bakını işğal etdilə r, aprel çevrilişi nə ticə sində Sovet hakimiyyə ti quruldu və bütün Azə rbaycanın işğalı başlandı. XI Qırmızı orduya qarşı Azə rbaycanın bir sıra bölgə lə rində sə rt müqavimə t oldu. Gə ncə də 1920-ci il mayın 25-26-da general Cavad bə y Şıxlinski, general Mə hə mmə d Mirzə Qacar, polkovnik Cahangir bə y Kazımbə yov, elə cə də partizan də stə lə ri başçıları Qacar Qə mbə r, Sarı Ə lə kbə rlə birlikdə ə mə liyyat planı hazırlandı. Amma qeyri-bə rabə r şə raitdə üsyançılar ermə ni ə halisinin xə yanə ti nə ticə sində mə ğlub oldular. Bundan başqa 1920-ci ilin iyun ayında Qarabağda Nuru Paşanın, Şə kidə Ehsan xan Naxçıvanski, Zaqatalada Ə hmə diyev və Molla Hafiz Ə fə ndinin başçılığı ilə üsyanlar baş verdi. Lakin üsyanlar hamısı amansızlıqla yatırıldı. Bununla da 23 ay yaşayan Azə rbaycan Xalq Cümhuriyyə tinin müstə qilliyinə son qoyuldu və Azə rbaycan yenidə n Rusiya tə rə fində n işğal edildi...

Pə rviz Hə mzə yev, tarixçi